Gemeenten staan voor complexe opgaven en realiseren zich steeds meer dat doorlopend contact en samenwerking met inwoners nodig is. Onder andere de wet ‘Versterking participatie op decentraal niveau’ verplicht gemeenten om de betrokkenheid van inwoners verder te versterken bij de voorbereiding, uitvoering en evaluatie van hun beleid. Inwoners krijgen daarmee meer invloed op beslissingen die hen raken. Dat is essentieel voor een goed functionerende democratie. Dit betekent dat gemeenten meer gaan werken vanuit de leefwereld van inwoners. De uitdaging is om dit structureel te doen. Dat gaat verder dan een aantal losstaande trajecten: het vraagt een andere manier van denken, houding en rol. Alleen als gemeenten de stem en ervaring van inwoners systematisch integreren kunnen ze dienstbaar zijn aan de leefwereld van inwoners.

Maar waar te beginnen? De praktijkvoorbeelden die centraal stonden in deze webinarreeks bieden hiervoor aanknopingspunten. Gemeenten kunnen aansluiten bij initiatieven, activiteiten en netwerken van inwoners. Bijvoorbeeld door samenwerking met sleutelpersonen of initiatieven in de wijk. Anderzijds kunnen gemeenten de ervaringen van inwoners verankeren binnen de organisatie. Bijvoorbeeld door ervaringsdeskundigen in dienst te nemen of een ervaringsraad op te zetten.

Samenwerken met sleutelpersonen

Sleutelpersonen hebben een belangrijke intermediaire rol tussen gemeenten en inwoners. Door duurzaam contact met sleutelpersonen krijgt een gemeente zicht op signalen, vraagstukken en ideeën die leven bij gemeenschappen. Ook kunnen sleutelpersonen meedenken over het betrekken van gemeenschappen bij beleidsvorming, plannen of het oplossen van problemen.

Tijdens de eerste webinar vertelde Hans Peter over zijn ervaringen als informeel sleutelpersoon in de wijk Kanaleneiland in Utrecht. Hij vertegenwoordigt de stem van de gemeenschap met zijn aanwezigheid in de wijk en gesprekken met bewoners. Door zijn informele rol blijkt hij echter lastig te categoriseren voor ambtenaren. Wahhab Hasso werkt als ervaringsdeskundige en vormt een sleutelpersoon voor de Yezidi gemeenschap. Hij helpt regelmatig in situaties waarin communicatie, culturele kennis en taal van groot belang zijn.

‘Iedere plek verdient zijn eigen aanpak.’

Sleutelpersonen geven hun rol zelf vorm. Daarvoor bestaat geen strak kader. Ze zijn geen verlengstuk van de gemeente en als zodanig in een hokje te passen. De uitdaging is om de organische leefwereld van inwoners te verbinden met de gestructureerde systemen van organisaties. Het is cruciaal dat de gemeente oog heeft voor de specifieke kenmerken van een gemeenschap en de mensen die daarin actief zijn. Zoals Hans Peter zegt: ‘Iedere plek verdient zijn eigen aanpak.’

Lees meer: Onderzoek naar zeggenschap en invloed van bewoners in Kanaleneiland, Infographic toont rollen en kracht van sleutelpersonen en Sleutelpersonen

Aansluiten bij initatieven in de wijk

Bewoners nemen steeds vaker het heft in eigen handen om te werken aan vraagstukken in hun wijk. Door goede samenwerking met bewonersinitiatieven kunnen gemeenten beter aansluiten bij de energie en het ritme van de wijk en gemeenschapskracht omarmen.

Presikhaaf University zet met sport en onderwijs in op talentontwikkeling van jongeren in de Arnhemse wijk Presikhaaf. In de tweede webinar liet Melvin Kolf zien hoe de initiatiefnemers door hun gedeelde ervaringen en identiteit de leefwereld van hun wijkgenoten door en door kennen. Het overgrote deel van de vrijwilligers en professionals die er werken, zitten in netwerken van de wijk. Hierdoor vangen ze snel op wat er leeft en kunnen ze daar adequaat naar handelen.

‘Wij hadden op een gegeven moment zeven verschillende accountmanagers binnen de gemeente.'

Melvin constateert dat een omslag in relatie tussen gemeente en bewonersinitiatieven nodig is: als partners met eenzelfde doel. Gemeenten zouden bewoners die zich willen inzetten vanaf dag één moeten omarmen. Melvin vertelt: ‘Geef ze de ruimte om te groeien. Vraag ze niet zich te bewijzen. Pak gezamenlijk de verantwoordelijkheid.’ Gemeenten kunnen kijken hoe ze initiatieven écht kunnen faciliteren, bijvoorbeeld door te zorgen voor één aanspreekpunt. Melvin: ‘Wij hadden op een gegeven moment zeven verschillende accountmanagers binnen de gemeente. Het heeft ons ook geholpen dat een ambtenaar achter ons is gaan staan om structurele financiering mogelijk te maken.’

Lees meer: Presikhaaf University, Sport als middel en Presikhaaf University: gelijke kansen voor kinderen en jongeren

Inzetten van ervaringsdeskundigen in beleid

Ervaringsdeskundigen kijken vanuit de beleving van inwoners wat nodig is. Met de inzet van een ervaringsdeskundige neem je ervaringskennis vanaf de start van beleidsontwikkeling mee. Ook groeit hierdoor de bewustwording van het belang van ervaringskennis binnen de gehele organisatie.

Miranda de Haas werkt sinds 2018 bij de gemeente Meppel als ervaringsdeskundige binnen het beleidsteam Armoede en Schulden. Samen met Fernanda Wolhoff-Liezen, beleidsadviseur Sociaal Domein, vertelde Miranda over dit traject. Hoewel Miranda een opleidingstraject tot ervaringsdeskundige heeft gevolgd, bleef het vooral leren in de praktijk. Een lerende houding als gemeente bleek belangrijk. Je ontdekt samen wat werkt. Miranda kreeg het vertrouwen en de vrijheid om haar rol als ‘kritische vriend’ te vervullen. Het hielp dat zij niet werd gepositioneerd als reguliere beleidsmedewerker. Miranda: ‘Door mijn rol te begrenzen ontstond vrije ruimte om te doen wat nodig is. Daarvoor is het noodzakelijk dat je als ervaringsdeskundige proactief bent en een pionier. Dat zijn aspecten waar je op kan letten bij het aannemen van een ervaringsdeskundige.’ Haar werkzaamheden beperken zich dan ook niet tot het meedenken over beleid. Zo heeft ze een vrouwengroep opgericht en de leefwereld rondom het thema armoede uitgebreid in kaart gebracht. Ookzorgt haar rol voor meer wederzijds begrip tussen inwoners en beleidsmakers.

Lees meer: Ervaringsdeskundigheid in Meppel: op een tandem tegen armoede,  Kwartiermaken voor ervaringsdeskundigen, Ervaringskennis in beleid. Zie de bijlage voor het boekje dat Miranda mede heeft ontwikkeld, waarin alle regelingen staan vermeld voor mensen met weinig geld in Meppel.

Ervaringsraad als bron voor ervaringskennis in beleid

Een ervaringsraad bestaat doorgaans uit acht tot tien mensen met ervaringskennis die op regelmatige basis op ervaringen reflecteren. Het is een manier om collectieve kennis te ontsluiten.

Monique Spoor, ervaringsdeskundig beleidsadviseur bij gemeente Rhenen, vertelde in deze webinar over de Denktank Rhenen. Deze groep, met ervaringen rond basisvaardigheden en bestaanszekerheid, zorgt dat het beleid beter aansluit bij inwoners die kampen met armoede en schulden. De denktank maakt beleidsmakers bewust van de impact van hun werk: mensen krijgen een gezicht.

Marc Mulder stond aan de wieg van de ervaringsraad van het Expertisepunt Basisvaardigheden en die van de Dienst Toeslagen. Hij benadrukt dat inwoners eenmalig laten meedenken op specifieke beleidsonderdelen is als pleisters plakken. Mulder: ‘Een ervaringsraad die op gezette tijden bij elkaar komt, zorgt voor verbinding en begrip van de impact van ervaringen. Zo krijg je als beleidsmaker of onderzoeker steeds meer zicht op de onderliggende mechanismes.’

‘Pas op dat je niet blíjft zoeken naar de perfecte mensen en vorm.'

Bij het opstarten van een denktank of ervaringsraad is het belangrijk niet alles dicht te timmeren. Spoor: ‘Pas op dat je niet blíjft zoeken naar de perfecte mensen en vorm. Wij besloten op een gegeven moment gewoon te beginnen.’ Mulder sluit af met een vergelijkbare boodschap: ‘Je kunt als onderzoeker of beleidsmaker gewoon starten met contact maken met inwoners.’

Lees meer: Armoedebestrijding via denktank met inwoners - ‘Er moet vooraf draagvlak zijn bij gemeenteraad en B en W’ en Ervaringsraad: ‘Laat de ervaringen van mensen écht meetellen’

Hoe gaan we verder met dit onderwerp?

De komende tijd leren we middels korte begeleidingstrajecten samen met gemeenten verder over het structureel werken vanuit de leefwereld. Deze inzichten delen we in 2025 in leerbijeenkomsten. Wil je stappen zetten met ervaringsraden of sleutelpersonen, een ervaringsdeskundige in dienst nemen of samenwerken met inwoners? Neem dan contact op met Malin Winter (m.winter@movisie.nl).