Bij gender gaat het om rollen en verwachtingen die er van mannen en vrouwen zijn. Het gaat dus niet om biologische verschillen, maar om de maatschappelijke interpretatie van mannelijke en vrouwelijke rollen. In elke samenleving heersen normen over hoe mannen en vrouwen zich horen te gedragen. Deze normen zijn vaak gebaseerd op traditionele denkbeelden en rolpatronen. Een voorbeeld van zo’n norm is ‘mannen zijn stoer en vrouwen zijn zorgzaam’. Deze normen hebben een grote invloed op de maatschappij. Denk bijvoorbeeld aan de dominantie van het ‘anderhalfverdienersmodel’, waarbij zowel mannen als vrouwen de verantwoordelijkheid om fulltime betaald werk te verrichten vooral bij de man neerleggen. Doordat deze normen van jongs af aan en vanuit verschillende contexten telkens weer worden bevestigd, voelen ze als natuurlijk aan en ontstaan genderstereotypen: algemene beelden over wat ‘mannelijk’ en wat ‘vrouwelijk’ is.

Gender & geweld

Genderstereotypen versterken de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen. ‘Mannelijke’ eigenschappen worden in het algemeen hoger gewaardeerd dan ‘vrouwelijke’ eigenschappen. Uiteindelijk kan die ongelijkheid leiden tot geweld. Bijvoorbeeld als mannen het gevoel hebben dat zij ‘eigendom over vrouwen’ hebben. Dit speelt een belangrijke rol bij intiem terreur en femicide. Vrouwen zijn veel vaker slachtoffer van dwingende controle en ernstig geweld, waaronder seksueel geweld.

Geweld in de privésfeer komt voort uit genderongelijkheid en het houdt genderongelijkheid in stand. Zo zijn vrouwen vaker economisch afhankelijk van hun partners en hebben zij hierdoor minder mogelijkheden om een gewelddadige relatie te verbreken. Daarnaast moeten slachtoffers vanwege de impact van het geweld vaak (tijdelijk) stoppen met werken. Bovendien kan geweld in de privésfeer gepaard gaan met vormen van economisch geweld, waarbij de gewelddadige partner de toegang tot werk of inkomen belemmert.  

Minderwaardig

Ook zijn genderstereotypen sturend in wat een man of vrouw ‘hoort te doen’. Wanneer iemand van de norm afwijkt, kan de maatschappij hen als minderwaardig beschouwen en dit kan een voedingsbodem zijn voor geweld. Zo plegen mensen die genderstereotype opvattingen hebben over rollen en seksualiteit eerder geweld tegen mensen die afwijken van de norm dan mensen zonder deze opvattingen. Daarnaast is er in het stereotype beeld van ‘mannelijkheid’ weinig ruimte voor slachtofferschap en heerst er een taboe op mannelijke slachtoffers van geweld in de privésfeer. Met als gevolg dat voor alle vormen van geweld geldt dat mannelijke slachtoffers er minder over praten en ze minder vaak passende hulp krijgen.  

Tot slot speelt het binaire onderscheid tussen mannen en vrouwen nog steeds een grote rol in onze samenleving. Lhbtiqa+ mensen worden daardoor met grote regelmaat geconfronteerd met het oordeel van anderen over de mate waarin zij wel of niet in het ‘mannelijke’ of ‘vrouwelijke’ hokje passen. Ook bij geweld in de privésfeer kan de gevoelsmatige ‘afwijkende’ seksuele oriëntatie of genderidentiteit van een kind, partner of familielid een voedingsbodem zijn.  

Wat is ‘gendersensitief werken’ en waarom is het nodig? 

Omdat gender één van de oorzaken is van geweld in de privésfeer, kun je dit beïnvloeden of zelfs wegnemen door gendersensitief te werken. Dit houdt in dat je je als professional of organisatie bewust bent en rekening houdt met (stereotype) gendernormen en de verschillen in macht, afhankelijkheid en wederzijdse verwachtingen die hieruit voortkomen.

Internationale verdragen, zoals het Verdrag van Istanbul, onderstrepen het belang van gendersensitief werken en Nederland heeft zich aan dit verdrag verbonden. Zo is afgesproken dat een genderperspectief toegepast moet worden bij de aanpak van alle fases van geweld in de privésfeer: de preventie, signalering en analyse, het stoppen en aanpakken van geweld, en bij herstel en nazorg.

Hoe past gendersensitief werken bij het wegnemen van het ‘stereotype slachtofferschap’?

Vrouwen en lhbtiqa+ personen hebben een groter risico om geweld in de privésfeer mee te maken, maar dat betekent niet dat zij nooit dader zijn. Of dat mannen nooit slachtoffer zijn. Ook aan het geweld tegen mannen kunnen gendernormen ten grondslag liggen. Daarnaast staan gendernormen de (h)erkenning van mannen als slachtoffer in de weg. Door gendersensitief te werken word je jezelf ook bewust van deze stereotypen en krijg je inzicht over gender en alle bijbehorende gedragsnormen. Om geweld in de privésfeer aan te pakken voor álle slachtoffers, is gendersensitiviteit cruciaal.

Wat kan ik als beleidsmaker doen om gendersensitief werken te bevorderen?

Gemeenten zijn verantwoordelijk voor een integrale aanpak van geweld in de privésfeer. Gendersensitief werken begint met het erkennen dat gender onderdeel is van het complex van oorzaken van geweld in de privésfeer. Dit betekent dat de regiovisies de gendergerelateerde aard van geweld in de privésfeer erkennen en als uitgangspunt nemen. Dit leidt tot een gendersensitieve aanpak in de uitvoering.

Als beleidsmaker heb je een belangrijke rol in een effectieve en gendersensitieve aanpak van geweld in de privésfeer. Zoals de samenwerking stimuleren tussen verschillende beleidsdomeinen in preventie van genderongelijkheid en de aanpak van geweld. Daarnaast bevorder je als opdrachtgever, of vanuit een subsidierelatie, een (meer) gendersensitieve ketenaanpak van geweld in de privésfeer. Denk daarbij aan: 

• Stimuleren van regionale ketenpartners om seksespecifieke data te verzamelen en/of om de dynamiek van het geweld te registreren (wie pleegt in deze relatie welk geweld, op welk moment, tegen wie, hoe en met welke gevolgen?). 
• Stimuleren en/of financieren van deskundigheidsbevordering over gendersensitiviteit bij netwerkpartners op lokaal niveau.
• Met Veilig Thuis afspraken maken dat zij genderaspecten als uitgangspunt meenemen in hun risicoanalyse.
• Met regionale en netwerkpartners afspraak maken dat zij rekening houden met genderaspecten in hun hulpverlening en rekening houden met genderaspecten.  

Wat kan ik als professional doen om gendersensitief werken te bevorderen?  

Om gendersensitief werken in de praktijk te brengen, is kennis over de relatie tussen gender en geweld in de privésfeer de belangrijkste voorwaarde. Daarnaast ben je bewust van de manier waarop je eigen opvoeding, omgeving en ervaring jouw beeld van gender in geweld in de privésfeer kleurt. 
Soms werk je gendersensitief door anders naar de situatie kijken, soms betekent het andere vragen stellen. Zoals: Welke patronen in de dynamiek tussen pleger en slachtoffer zijn zichtbaar? Vindt er dwang en controle binnen (partner)relaties plaats? Is er binnen de (partner)relaties sprake van macht en (on)gelijkheid?