In het nagesprek gingen Renée Römkens (emeritus hoogleraar Universiteit van Amsterdam, gespecialiseerd in gendergerelateerd geweld), Pauline Aarten (Fonds Slachtofferhulp/Universiteit Leiden, onderzoeksexpertise in partnerdoding) en Hilde Bakker (expert huiselijk- en eergerelateerd geweld bij Movisie) onder leiding van moderator Olaf Stomp, met elkaar en de zaal in gesprek gaan over gender, femicide en partnerdoding.

Alle panelleden zijn onder de indruk van de documentaire. De film kruipt onder je huid en laat zien hoe het zover kan komen dat mannen doen wat ze doen, waarom vrouwen vaak blijven en wat het betekent om het heft in eigen hand te nemen. De verhouding tussen slachtoffer- en daderschap wordt in de film op scherp gezet. 

Angst en controle 

Vrouwen die te maken hebben met geweld door hun partner krijgen vaak de vraag waarom ze niet eerder weg zijn gegaan. Volgens Bakker speelt angst voor de consequenties hierin een grote rol. ‘Vrouwen weten niet wat er gebeurt wanneer ze een melding maken of naar de hulpverlening stappen. Ze zijn bang dat de melding terecht komt bij hun partner en het geweld zal toenemen. Ze verliezen hiermee de controle. Dan voelt het soms veiliger om in de gewelddadige relatie te blijven zitten.’ Römkens vult aan: ‘Ik heb ooit een rechter horen zeggen: “Mevrouw, uw huis had een voordeur, waarom bent u niet weg gegaan?” Dat getuigt van onbegrip en een gebrek aan kennis.’ 

Vrouwen lopen meer risico

Ondank dat er geen eenduidige definitie van het begrip femicide is vindt Römkens de term relevant. ’De term helpt ons bij het agenderen van het probleem. Het drukt uit dat vrouwen een specifiek risico lopen, zowel in relaties als simpelweg omdat ze een vrouwelijk lichaam hebben.’ In 2021 kwamen 38 vrouwen om het leven door moord en doodslag, blijkt uit cijfers van CBS. Zes op de tien vrouwen die tussen 2017 en 2020 in Nederland door geweld om het leven kwamen, werden door hun (ex-)partners vermoord. 

Kritische periodes 

Bakker: ‘We hebben in Nederland veel opgetuigd om geweld tegen vrouwen of tussen partners tegen te gaan. We hebben Veilig Thuis, opvanghuizen, huisverboden, straat- en contactverbod via politie en justitie, weerbaarheidstrainingen en nog veel meer. Desondanks gaat het ook hier nog te vaak mis. Hulpverleners voelen zich vaak machteloos. Vrouwen gaan toch terug naar hun partner of partners worden opgepakt, maar komen ook snel weer vrij. Het geweld kan dan juist verergeren. Dit zijn kritische periodes waarmee in de hulpverlening rekening moet worden gehouden.’ Aarten: ‘Een scheiding is ook zo’n kritisch moment. In de periode rondom een scheiding loopt het slachtoffer vaak juist meer risico. Dit begint al wanneer de vrouw aangeeft de man te willen verlaten. Hulpverleners moeten zich daarvan bewust zijn, maar ook voor omstanders is het goed om hier aandacht voor te hebben.’ 

Signalen voor omstanders

Familieleden, vrienden of buren zijn vaak de eerste die signalen zien en vermoedens hebben van geweld in een relatie. Vaak gebeurt dit in een glijdende schaal, waarbij je als omstander de eerste signalen nog wegwuift of probeert te verklaren. Toch is het belangrijk om deze signalen op te merken. Aarten: ‘Vaak ligt de focus op bewijs van fysiek geweld, maar het is veel sluipender. Een vriendin, dochter of collega komt steeds meer in een isolement, spreekt niet meer af zonder de partner, is financieel afhankelijk. Wanneer het steeds moeilijker wordt om contact te krijgen kan dat een signaal zijn.’

Maar wat doe je als je dit soort signalen ziet? Römkens: ‘Probeer degene om wie je je zorgen maakt alleen te spreken, zonder de partner. Maak de vragen die je hebt concreet: pakt de partner de telefoon af, wil hij altijd weten waar je bent? Kun je later thuiskomen dan je van te voren verwacht had? Als je hier zorgelijke antwoorden op krijgt, ga dan in gesprek met professionele hulpverlening, bijvoorbeeld via Veilig Thuis. Zij adviseren over wat je kunt doen. Is er acuut gevaar? Schakel dan de politie in.’

Laten we onze blik niet alleen op de vrouwen richten

Risicoanalyse

Römkens pleit ervoor dat de politie bij meldingen van huiselijk geweld systematisch een inschatting maakt van de risico’s voordat er gehandeld wordt. Ze vertelt over politiecorpsen die vrouwen onvoldoende bescherming hebben geboden, omdat ze de risico’s niet goed hadden ingeschat. Dit stelt ook de GREVIO-commissie die toeziet op de naleving van de Istanbul Conventi, ‘Deze politiecorpsen hebben hiervan geleerd en maken nu altijd een risicoanalyse.’ Dit zou volgens Römkens veel breder ingezet moeten worden: ‘De overheid is verplicht om nationale preventie en ondersteuningsbeleid van slachtoffers te coördineren. Maar dat gebeurt nog onvoldoende. In Nederland denken we dat er gecoördineerd wordt wanneer departementen met elkaar in gesprek gaan.’ 

Meisjes plagen, kusjes vragen 

De documentaire opent met een quote, die ook in het nagesprek wordt aangehaald: ‘Toen ik mijn moeder vertelde dat een jongen me sloeg op het schoolplein zei ze: ‘dat is omdat hij je leuk vindt’. Dat vrouwen een groter risico lopen op slachtoffer worden van geweld komt mede door hoe we, ook in Nederland, kijken naar man/vrouw verhoudingen. Bakker: ‘Heel veel jongens en meiden worden nog steeds opgevoed met een patriarchaal beeld. Jongens moeten sterk en stoer zijn en worden onbewust getraind in het denken in conflict. Ook eer speelt een rol. Mannen zijn bang voor gezichtsverlies als ze worden verlaten door hun vrouw. We kennen ook allemaal het voorbeeld van ‘meisjes plagen, kusjes vragen’. Het zijn dit soort ogenschijnlijk kleine opmerkingen, die het beeld van de sterke man en de afhankelijke vrouw al op jonge leeftijd bevestigen.’

Huiswerk

De preventie en aanpak van geweld is complex en de behoefte in de zaal is groot om met concrete suggesties voor acties naar huis te gaan. Römkens onderstreept het belang van nationale coördinatie rondom preventiebeleid. Met name eerstelijns hulpverleners zouden volgens haar beter getraind moeten worden en meer kennis moeten krijgen: ‘Maar alles valt of staat bij het toepassen van deze kennis, bijvoorbeeld in de risicoanalyse’. Aarten valt haar bij: ‘We weten al heel veel over geweld in relaties en geweld tegen vrouwen, maar we hebben als onderzoekers ook een belangrijke rol in de kennisdeling’. Hilde Bakker vult aan: ‘Laten we onze blik niet alleen op de vrouwen richten. De sleutel tot preventie zit bij de mannen. Er is al veel ontwikkeld rondom de plegeraanpak, maar dit moet beter worden ingezet en in een vroeger stadium.

We zijn met huiswerk op pad gestuurd en we zijn nog lang niet uitgesproken. 

De documentaire (inclusief nagesprek) is tegen betaling te zien via picl