Deelname aan kunst- en cultuuractiviteiten spelen een belangrijke rol in het versterken van de sociale basis. Kunst- en cultuuractiviteiten vergroten de leefbaarheid in wijken. Onderzoek laat zien dat kunst en cultuur een positieve impact hebben op de gezondheid. Deze positieve relatie is zichtbaar over alle zes domeinen van het gezondheidsconcept Positieve Gezondheid; door cultuurparticipatie voelen mensen zich fitter, gezonder en vrolijker, hun zelfvertrouwen neemt toe, er is een afname van emotionele eenzaamheid en een gevoel van verbondenheid. Kortom: de verbinding tussen mensen neemt toe, zij ontwikkelen zichzelf en hun (mentale) veerkracht neemt toe. Dat blijkt ook uit dit en dit onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen. Dat maakt dat kunst en cultuur een onmisbare schakel vormen in het verbinden van mensen. Deze verbondenheid tussen inwoners versterkt de sociale basis.

Mate van impact

De impact op het leven van mensen van verschillende kunst- en cultuuractiviteiten kunnen verschillen. Dans heeft bijvoorbeeld een positieve impact op lichaamsfuncties, zoals verbeterde motoriek en conditie. Het heeft ook een positieve impact op mentale gezondheid, doordat er wordt geluisterd naar muziek en (vaak) samen wordt gedanst. Zo heeft schilderen een positieve impact op abstract denken en verbanden leggen. Samen schilderen zorgt ook voor onderlinge verbondenheid. Als beleidsmedewerker is het handig om ervoor te zorgen dat er verschillende kunst- en cultuuractiviteiten beschikbaar zijn. Niet alleen kunnen mensen dan kiezen wat het best bij hun past, maar worden er meerdere gezondheidseffecten bereikt. 

Een aantal goede voorbeelden van kunst- en cultuurprojecten die bijdragen aan gezondheid zijn  het Grijze Koppen Orkest, de Succesvolle Buurtopera en het Danstheaterproject De Vlinder.

Leefbaarheid van wijken

Kunst- of culturele activiteiten kunnen ook een bijdrage leveren aan de leefbaarheid van wijken. Kunst stimuleert namelijk contacten tussen deelnemende wijkbewoners en zorgt voor levendigheid in de wijk. Samen aan een eindproduct of podiumproductie werken zorgt voor meer verbinding tussen buurtbewoners, maar ook voor een gevoel van eigenaarschap over de wijk. Daarnaast kan het ervoor zorgen dat wijkbewoners zich meer zelfverzekerd voelen. Het laat zien dat kunst, cultuur, zorg en welzijn een zekere overlap kennen. De gemeente kan een doorslaggevende rol spelen om deze vorm van domeinoverstijgende samenwerking te laten slagen.

Bij het opzetten van kunst en cultuurprojecten om leefbaarheid te vergroten, zijn er een aantal elementen waar je als beleidsmedewerker rekening mee moet houden. Zowel in de voorbereiding, uitvoering en de borging. In het kort gaat het om het faciliteren van kunst- en cultuuractiviteiten in jouw gemeente. Dit gaat over het faciliteren van ruimte, tijd, samenwerkingen en geldt in alle fasen van het project. Lees hier alles over in de publicatie De kracht van kunst op leefbaarheid in wijken.

 Aan de slag

Kunst en cultuur zijn essentiële elementen voor het versterken van de sociale basis, omdat ze zowel individuele inwoners als gemeenschappen versterken. Als gemeente heb je een belangrijke rol in het stimuleren en faciliteren van kunst en cultuur in de sociale basis. In de publicatie Zo zet je als gemeente cultuurbeoefening in en dit levert het op staan praktische acties om aan de slag te gaan. We zetten ze hier op een rijtje met aanvullende tips en informatie:

• Neem de inzet van kunst en cultuur op in het (nieuwe) coalitieakkoord van je gemeente. 

  Maak hiervoor vooral gebruik van kennis over de impact van kunst en cultuur op gezondheid, zodat de verbinding tussen de domeinen zichtbaar wordt. Gebruik bijvoorbeeld inzichten uit de inspiratiegids voor lokaal beleid: Preventie, zelfregie en participatie met kunst en cultuur in het sociaal domein. 

• Breng de sociale basis in beeld en investeer, waar mogelijk, in ontbrekende culturele infrastructuur.

  Houd rekening met groepen voor wie kunst- en cultuurdeelname niet vanzelfsprekend is. Zo zorg je ervoor dat je aanbod toegankelijk wordt voor iedereen. Denk niet alleen aan musea of theaters, maar ook aan zelf kunst- of cultuur maken, aan activiteiten in buurtcentra of activiteiten specifiek voor jongeren. Zowel het LKCA als het Kenniscentrum Sport en Bewegen bieden veel informatie over hoe je dit kunt insteken.

• Investeer met cultuurcoaches in activiteiten die de sociale basis versterken

  Cultuurcoaches kunnen worden gefinancierd vanuit de Brede Regeling Combinatiefuncties (BRC).

• Maak gebruik van Kunst op Recept. 

  Kunst op Recept is er voor mensen met psychosociale problemen. Dat zijn problemen die ontstaan door ingrijpende gebeurtenissen in het leven. Denk bijvoorbeeld aan relatieproblemen of het verliezen van werk. Een huisarts of eerstelijns zorgverlener verwijst de cliënt door naar een welzijnscoach.Samen kijken ze vervolgens welk aanbod passend is. Dat kan vrijwilligerswerk zijn of sport, maar evengoed een kunstzinnige activiteit. Kunst op Recept draagt bij aan een gevoel van welbevinden en heeft zo veel invloed op de ervaren gezondheid. Meer informatie vind je op www.kunstoprecept.nl.

  Lees hier hoe de gemeente Amsterdam Kunst op Recept inzet

• Kijk voorbij gemeentegrenzen. 

  Stem af met omliggende gemeenten en ga in gesprek over een gezamenlijke inzet van kunst en cultuur. Zo kun je elkaars faciliteiten, expertise of cultuuraanbod benutten en zorg je ervoor dat je niet alles alleen hoeft in te richten. 

• Kies voor een aanpak waarbij verschillende domeinen de handen ineen slaan.

  Binnen het gemeentehuis: kunst en cultuur is bij uitstek een thema waarin verschillende domeinen samenkomen en winst uit kunnen halen. Door binnen je eigen gemeentelijke organisatie de verbindingen te leggen, zorg je ervoor dat kunst en cultuur een zinvolle plek krijgt in breder beleid. Maak gebruik van de publicatie Gemeentelijk beleid: tips voor het verbinden van cultuur, zorg en welzijn. Dit biedt een samenvatting van een onderzoek in 13 gemeenten om tot een integrale aanpak te komen.

  Buiten het gemeentehuis: het goed opzetten van kunst en cultuur in de sociale basis van jouw gemeente vergt samenwerking met (nieuwe) andere partners en organisaties. Hiervoor zul je domeinoverstijgend moeten samenwerken. Zeker omdat kunst en cultuur niet in domeinen te vatten zijn. Bijvoorbeeld: dansen lijkt over sport te gaan, maar dansen bij jongeren zit in het jeugddomein. Terwijl dansen bij ouderen in het verpleeghuis onder het zorgdomein valt.

• Zorg voor voldoende financiële ruimte voor innovatie bij de inkoop en uitvoering vanuit bijvoorbeeld de jeugdwet, participatiewet en Wmo. 

  Door slim te kijken naar waar kunst en cultuur van waarde is, kun je blijvend investeren. Anders loop je het risico dat een project, met alle bijkomende positieve effecten, na afloop ervan verdwijnt. Zie hiervoor ook deze interessante artikelenreeks over inkoop.

Heb je vragen over het GALA en het maken van beleid rondom de sociale basis? Neem dan contact op met Roos Scherpenzeel (r.scherpenzeel@movisie.nl).