Gouden driehoek: samenwerking tussen ervaringsdeskundigen, professionals en wetenschap
Hoe werk je domeinoverstijgend samen bij de passende ondersteuning van inwoners?
Hoe werk je domeinoverstijgend samen zodat ondersteuning en zorg voor inwoners in een kwetsbare positie zo optimaal mogelijk is? We gingen te rade bij Barbara Godwaldt, adviseur en ervaringsdeskundige rond femicide en intieme terreur en Anton Boonen, lector Duurzame Gemeenschappen aan Hogeschool Utrecht.
Iedereen kan in een kwetsbare positie terecht komen. De aanleiding daarvoor kan uiteenlopend zijn: je kunt je partner verliezen, je baan kwijtraken, uit je huis moeten of door gezondheidsproblemen kwetsbaarder raken dan je daarvoor was. Voor sommige inwoners van gemeenten is dan ondersteuning of zorg nodig. Belangrijk is dat deze passend is en aansluit bij de uitdagingen, behoeften en mogelijkheden van de betreffende inwoner. Movisie werkt hier vanuit het programma Passende Ondersteuning aan.
Afgelopen oktober gingen we, tijdens een landelijke bijeenkomst, hierover in gesprek met Anton en Barbara. Want wat betekent deze ondersteuning in de praktijk? Hoe zorg je als sociaal professional, beleidsmaker of bestuurder dat ondersteuning en zorg in het sociaal domein toegankelijk, tijdig en samenhangend is? Hoe werk je samen over de verschillende domeinen heen: sociaal, veiligheid, zorg, wonen? En wat is de vereiste basishouding van de professional in relatie tot de inwoner met een ondersteuningsvraag?
Gemeenschappen zijn belangrijk
Anton Boonen, lector Duurzame Gemeenschappen aan Hogeschool Utrecht, benadrukt het belang van gemeenschappen. ‘Gemeenschappen bevorderen de sociale cohesie, vergroten het onderling vertrouwen tussen mensen, en zorgen voor stevigere persoonlijke en professionele relaties. Dat is een continu samenspel tussen bewoner - waar het daadwerkelijk om gaat - gemeente, professionals. Wat is er allemaal in het netwerk aanwezig? Welke talenten, vaardigheden en verbindingen. En wat leveren die verbindingen op? Het is met name belangrijk om goed zicht te hebben op je netwerk. Om problemen voor te zijn. Wat heb ik al in mijn omgeving en hoe kan dat ervoor zorgen dat ik iemand heb die mij kan helpen met een vraagstuk?’ En, eraan toevoegend: ‘het ontwikkelen van gemeenschappen kan ook bedoeld zijn om mensen die zich in een kwetsbare positie bevinden beter te ondersteunen, ze een stem te geven, ze serieus te nemen.’
Gouden driehoek
Barbara Godwaldt, herstelcoach en ervaringsdeskundige rond femicide en intieme terreur, vertelt dat ook haar zus Gea, die slachtoffer werd van femicide, in een gemeenschap leefde zoals iedereen. Voor haar bestond deze uit haar familie, vrienden, buurt, collega’s, maar ook uit de professionals die ze betrok bij de problemen in haar relatie. Zoals de politie die meerdere keren na meldingen van geweld bij haar zus voor de deur stond. Degene die niet in haar gemeenschap waren doorgedrongen, waren professionals met kennis van intieme terreur en femicide. Zeker, er was contact met de politie, maar de politie voerde geen gesprekken met haar apart en met haar partner. En deed vervolgens geen melding bij Veilig Thuis. De gemeenschap van Gea had geen kennis over de risico’s op femicide. Er werd geen seconde nagedacht over deze mogelijkheid. En er werd geen bescherming geregeld. Daardoor kwam ze alleen te staan met een man die later haar moordenaar zou worden.
Barbara Godwaldt vervolgt: ‘Maar mijn zus is niet de enige die dit overkomen is. Ieder jaar zijn er veel vrouwen die dit overkomt. De nabestaanden van deze vrouwen hebben zich verenigd en een nieuwe gemeenschap gevormd. Samen werken we nu aan verbetering van de aanpak om te zorgen dat femicide niet meer voorkomt. We vormen een gemeenschap waar je eigenlijk niet bij wilt horen. Onze groep heeft zich gevoegd bij professionals en wetenschappers om samen een onderbouwd verhaal te vertellen om femicide te stoppen. Ik noem deze gemeenschap van ervaringsdeskundigen, professionals en wetenschappers, de gouden driehoek.’
Overkoepelend kijken
Godwaldt ziet het ontbreken van kennis als een cruciaal gemis. ‘Als we luisteren naar de verhalen van nabestaanden van femicide, gaat het vaak mis doordat er te weinig kennis is over wat er bij verschillende vormen van huiselijk geweld nodig is om veiligheid te bieden. We zien vaak dat de slachtoffers bij verschillende instanties om hulp vragen, die vanuit hun eigen expertise ondersteuning bieden, maar niet op een integrale wijze naar het probleem kijken, waardoor er geen structurele veiligheid ontstaat. Bij de huisarts moet er niet alleen naar de klacht gekeken worden, maar ook naar de oorzaak van de klacht, en hier een oplossing voor bieden. Bij de politie kan er beter niet alleen gekeken worden naar of er een strafbaar feit is gepleegd, maar ook naar hoe je zorgt dat dit niet een volgende keer weer gebeurt. Bij een veilige plek voor een moeder moet er ook gekeken worden naar een veilige omgang voor vader en kind, waarbij moeder en de kinderen veilig blijven.’ Het slachtoffer en het gehele probleem van het gezin of huishouden moet centraal staan, in plaats van de eigen organisatie met dat stukje expertise. Anders verliezen mensen het vertrouwen dat een veilige toekomst mogelijk is en wordt de hoop opgegeven.’
Godwaldts pleidooi kun je doortrekken naar wat in het algemeen nodig is voor een optimale ondersteuning aan inwoners. Er moet voldoende kennis bij de professionals zijn en er is een integrale aanpak vereist. Rond een thema als veiligheid moeten organisaties als politie, Veilig Thuis, wijkteam, huisarts elkaar naadloos weten te vinden en goed samenwerken.
Welke vormen van samenwerking?
Boonen onderscheid vier vormen van samenwerking:
- Monodisciplinaire samenwerking. Hierin werken professionals van eenzelfde discipline of beroepsgroep samen aan eenzelfde opdracht.
- Multidisciplinaire samenwerking. Daarbij werken verschillende disciplines samen. Zij hebben elk een eigen specifieke expertise en inbreng.
- Interdisciplinaire samenwerking. In een interdisciplinair team zijn teamleden afkomstig uit verschillende beroepsgroepen. Ze werken aan een gemeenschappelijk doel en hebben gemeenschappelijke taken en verantwoordelijkheden om dat doel te bereiken. De teamleden hebben inzicht in elkaars professie, staan open voor een andere, nieuwe aanpak en kunnen delen van elkaars taken overnemen. Door heldere communicatie in het team ontstaat een gemeenschappelijke taal, wat bijdraagt aan onderling begrip. In een interdisciplinair team worden verschillende perspectieven op vraagstuk bij elkaar gebracht en gecombineerd tot gedeelde aanpak van het vraagstuk.
- Transdisciplinaire samenwerking. Dit is een verdergaande vorm van grens overstijgend samenwerken. In een transdisciplinaire team werken professionals uit verschillende disciplines samen aan dezelfde taken. De teamleden begeven zich (gedeeltelijk) op elkaars werkterrein en de burger (ouder en het kind) heeft een actieve rol binnen de samenwerking. Inter-of transdisciplinair samenwerken vraagt focus op de synergie tussen 4 ‘vensters’:
- Venster 1: Leefwereld van de burger
- Venster 2: De inzet van de professional
- Venster 3: De organisatie van het werk
- Venster 4: Beleid & Bestuur
Samenwerking moet je niet starten vanuit het eigen perspectief – bijvoorbeeld dat van de organisatie waar je werkt – maar vanuit het gezamenlijk perspectief/gezamenlijk vraagstuk, stellen Godwaldt en Boonen eensgezind. Waar gaat het echt om? Om wie, om welke vraag, om welk probleem? Wat staat centraal? En vervolgens pas bedenken wat jij vanuit jouw eigen kennis kunt toevoegen hieraan.
Basishouding professional
Behalve de gewenste domeinoverstijgende samenwerking kwam ook een ander onderwerp aan bod in het vraaggesprek met Godwaldt en Boonen: de vereiste basishouding van de professional – sociaal werkers en beleidsprofessionals - in relatie tot de inwoner met een ondersteuningsvraag. Boonen: ‘Neem de tijd om jouw eigen perspectief te verbinden aan die van een ander. Dat is een belangrijke stap om samenwerken op gang te brengen.’ Blijf gefocust op het perspectief van de cliënt, voegt Godwaldt toe. Dat is het startpunt. Daar wil je iets voor betekenen. Bevraag dat actief, wees in staat om mensen aan het stuur te laten. Heb het niet over mensen, maar werk met mensen samen. Of laat de mensen het zelf doen. Leefwereld van burger is cruciaal, dat moet het startpunt van de samenwerking zijn.’ En je hoeft als professional niet overal verstand van te hebben, zeggen beide sprekers. Kijk waar je goed in bent en wat anderen toevoegen. Want het is wel belangrijk dat je goed samenwerkt. Niet alleen horizontaal, maar ook verticaal. Er moet verbinding zijn tussen strategie, management en de professional.
Werkzame elementen
Aan de slag met de basishouding, eigen regie of snelle inzet van specifieke kennis en deskundigheid? Bekijk de vijftien werkzame elementen die belangrijk zijn voor professionals in het sociaal domein.
Kwestie
Professionals lopen niet zelden vast in systemen waarin ze werken. Ze krijgen te maken met wachtlijsten, een problematiek van een inwoner die daardoor verergert, een buurtteam dat zelf expertise niet heeft om het probleem op te lossen. Wat kun je dan doen als je geen samenwerking hebt met degene die wel kennis/expertise heeft?
Boonen antwoordt dat idealiter het probleem voorkomen had moeten worden. ‘Werk aan een preventieve oplossing. Investereer vanaf het begin om samen te werken met andere professies. Geef dat een structurele plek.’ De gemeente kan daarbij faciliterend zijn, voegt hij toe. ‘Die kan helpen om partijen bij elkaar te brengen, samen verantwoordelijk zijn en ondersteunen om het goede banen te leiden.’ De dood van Barbara’s zus Gea had dus mogelijk voorkomen kunnen worden als de ondersteuning en zorg rondom haar beter georganiseerd was. Met de nodige kennis over het aanpakken van huiselijk geweld en het voorkomen van femicide, in een integrale ketensamenwerking.
Dit artikel is geschreven door Olaf Stomp.
