Auteur: Karlijn de Blécourt, Rutgers - Kenniscentrum Seksualiteit

Kinderen maken gendernormen eigen rond hun elfde. Dit blijkt uit een groot internationaal onderzoek. Voor de kinderen is dan duidelijk dat mensen verschillende dingen verwachten van jongens en meisjes. Ze kunnen tevens aangeven welk gedrag en welke activiteiten worden geaccepteerd voor jongens en welke voor meisjes. 

Stoer of gevoelig?

Wat die gendernormen precies zijn, verschilt per cultuur. De verschillen in verwachting tussen meisjes en jongens komt echter in elke cultuur voor. Op hoofdlijnen zijn er ook wereldwijde overeenkomsten. Zo worden jongens over het algemeen gestimuleerd om stoer, sterk, en dapper te zijn en een heteroseksuele veroveringsdrang te hebben. Meisjes wordt geleerd om aardig, beleefd, en zorgzaam te zijn, beschikbaar te zijn voor mannen maar ook weer niet te ‘makkelijk’, en het accent te leggen op uiterlijke schoonheid. Wanneer je niet voldoet aan de heersende gendernormen, kun je 'straf' verwachten - zoals gepest worden op school of nog erger.

Deze gendernormen beperken jongens en meisjes niet alleen in wie of wat ze (kunnen) zijn maar ze leggen ook een stevige basis voor genderongelijkheid. Denk daarbij aan de loonkloof tussen mannen en vrouwen, de ongelijke verdeling van huishoudelijke- en zorgtaken tussen mannen en vrouwen, de oververtegenwoordiging van vrouwen onder overlevers van seksueel geweld, en de oververtegenwoordiging van mannen onder plegers van dat geweld. Kortom: Gendernormen hebben een negatieve invloed op het welzijn en de gezondheid van iedereen, en de basis wordt al gelegd bij kinderen.

Seksuele afstemming

Gendernormen spelen ook een cruciale rol in de wijze waarop jongeren seksuele wensen en grenzen met elkaar afstemmen. Zo zegt een van de ondervraagde meisjes (16) in dit onderzoek: ‘vrouwen moeten klasse hebben…en niet goedkoop zijn’. Een ander meisje zegt: ‘als je makkelijk bent, nou ja, dan moet je niet verwachten dat jongens veel aandacht voor je hebben’. Gendernormen zijn dus zeer bepalend hoe jongeren keuzes maken. De heersende gendernormen rond seksualiteit maken meisjes uiterst kwetsbaar om slachtoffer te worden van seksueel grensoverschrijdend gedrag terwijl die normen jongens juist uitdagen over hun eigen en andermans grenzen heen te gaan.  

Echte man

Als we denken aan gendernormen en de schadelijke effecten daarvan, hebben we het vaak over de emancipatie van vrouwen, omdat zij een groter, zichtbaarder, en zwaarder deel van de gevolgen van die normen dragen dan mannen (non-binaire mensen hebben natuurlijk ook, soms op specifieke manieren, last van gendernormen). Vrouwen verdienen immers gemiddeld genomen minder dan mannen, ze verzetten meer onbetaald werk, en maken vaker seksueel geweld mee. De aandacht voor vrouwenemancipatie is dus volledig terecht.

Tegelijkertijd blijkt in toenemende mate dat ook jongens veel te winnen hebben bij het doorbreken van gendernormen. Het man-zijn komt zeker met een aantal privileges, maar het kost jongens en mannen ook veel. ‘Het is alsof je niet een deel van jezelf mag zijn’, zegt een deelnemer aan de campagne Beat the Macho. Als jongen mag je niet je kwetsbaarheid laten zien. Je moet bewijzen dat je een echte man bent en niet teveel emoties tonen. En je moet vooral niks doen waarbij je de suggestie wekt ‘vrouwelijk’ te zijn. Onderwerpen als slechte schoolprestaties, middelengebruik, homofobie, (seksueel) grensoverschrijdend gedrag, maar ook (dodelijke) ongelukken en zelfmoord zijn gelinkt met heersende gendernormen voor mannen.

Op z’n kop

De LHBT groep ervaart vaak nog meer consequenties van heersende gendernormen. Homoseksualiteit is op zichzelf bijvoorbeeld al gender non-conform. Want het voldoet niet aan een van de belangrijkste gendernormen: mannen verlustigen zich aan vrouwen en vrouwen maken zich mooi voor mannen. De cijfers laten zien dat LHBT mensen vaker het slachtoffer zijn van pesten, (seksueel) geweld, en uitsluiting dan cisgender en/of hetero mensen. Met veel te vaak depressie, minderheidsstress, en zelfs zelfmoord tot gevolg. 

Gender en ongelijkheid

Gender en genderongelijkheid staan nooit op zichzelf. Bovendien verschillen gendernormen niet alleen in diverse culturele, sociale en economische contexten en subgroepen. De consequenties zijn ook anders voor mensen die naast seksisme tevens te maken hebben met andere vormen van ongelijkheid. Etniciteit, klasse, immigratie en status brengen weer meer en andere uitdagingen met zich mee. Ook rond gender. Zo wordt een witte vrouw vaak als onschuldig slachtoffer gezien en wordt een zwarte man vaak bij voorbaat al schuldig bevonden. 

Juist vanwege deze grote gevolgen die het hele leven invloed hebben is het belangrijk om gendernormen al bij jonge kinderen te doorbreken. Door normen over mannelijkheid en vrouwelijkheid bij peuters en basisschoolkinderen ruimer te benaderen krijgen kinderen meer ruimte om zichzelf te ontwikkelen. Als we daarbij ook aandacht te hebben voor andere aspecten van de identiteit geven we kinderen de ruimte om zichzelf te zijn.