Herstel het vertrouwen tussen overheid en burger

Opdracht voor de komende regeerperiode

Het vertrouwen van Nederlanders in politiek en overheid is het afgelopen jaar flink gedaald. Niet voor niets zijn gemeenten op zoek naar concrete stappen om dat vertrouwen te herstellen. Goed luisteren, mensen serieus nemen én actief betrekken bij beleid. Dat zijn cruciale kwaliteiten, aldus Mellouki Cadat-Lampe en Annemarie van Hinsberg, senior-adviseurs bij Movisie.

De gemoederen in de Haagse Schilderwijk liepen vorige zomer hoog op. Bewoners en ondernemers werden verrast door de afsluiting van de drukke Hoefkade en Parallelweg. Ze stonden op hun achterste benen. De gemeente Den Haag wilde met de afsluiting juist een einde maken aan het sluipverkeer en bijbehorende overlast in de woonwijk.  

‘Voor buurtbewoners en ondernemers kwam de afsluiting als een verrassing. Mensen waren boos, ze voelden zich niet serieus genomen en voelden zich afgesloten van de rest van de wereld. Maar tegelijkertijd waren er ook buurtbewoners die de afsluiting wél een goed plan vonden, minder uitlaatgassen, lekker rustig’, aldus Annemarie van Hinsberg. 

Boze bewoners

Dit alles zorgde voor een hoop spanning en boze bewoners. ‘Daar is dus duidelijk niet alles goed gegaan, ondanks dat de inspraakprocedures netjes gevolgd lijken te zijn. De communicatie heeft blijkbaar niet aangesloten, met allerlei protesten tot gevolg.’ Van Hinsberg vertelt: ‘Er wordt toch nooit naar ons geluisterd, hoor je dan. Ook in wijken waar in het kader van de gentrificatie nieuwe bewoners in dure huizen komen wonen, komt dit regelmatig voor.’ 

Ze geeft het voorbeeld van een oude stadswijk waar buurtbewoners vaak nog wat langer op straat staan te kletsen, waar jongeren tot laat voetballen op een pleintje. ‘Dat is de mores van deze oude stadswijk, maar de nieuwe buurtbewoners hebben daar last van. Ze weten de weg naar de wethouder, naar de inspraak te vinden. Ze laten hun invloed gelden en zorgen er vervolgens voor dat er gehandhaafd wordt.’ 

Met als gevolg dat de andere bewoners zich niet gezien voelen. ’Die bewoners weten de weg naar inspraak minder goed te vinden en hebben het gevoel dat anderen het voor het zeggen hebben en dat er naar anderen wél wordt geluisterd.’ Het zijn dit soort gebeurtenissen die het vertrouwen in de overheid geen goed doen. 

Een zichtbare overheid investeert in informele contacten met bewoners

Heikel punt 

En dat vertrouwen is een heikel punt. Uit recent onderzoek van Ipsos blijkt dat 1 op de 6 Nederlanders weinig vertrouwen heeft in de landelijke politiek. Het coronabeleid en de toeslagenaffaire doen het vertrouwen in de overheid verder wankelen. En dat is ernstig, waarschuwde Tom de Graaf, vice-voorzitter van de Raad van State, deze zomer nog bij de presentatie van het jaarverslag met de veelzeggende titel ‘Investeren in het vertrouwen’. ‘De relatie van wederzijds vertrouwen tussen overheid en burger is cruciaal voor het goed functioneren van onze democratische rechtsstaat. Deze vertrouwensrelatie is geen vanzelfsprekendheid, maar moet worden onderhouden en waar nodig worden versterkt’, aldus de Graaf. Herstel van vertrouwen tussen overheid en burger moet volgens hem dé opdracht voor de komende regeerperiode zijn. 

Inspraak 

Ook de gemeenten maken zich zorgen en zoeken naar concrete acties om het vertrouwen te herstellen. De VNG vraagt in het position paper ‘Samenwerken aan vertrouwen: focus op uitvoering’ vooral aandacht voor de uitvoerbaarheid van het beleid, voor maatwerk. De adviseurs van Movisie benadrukken ook het belang van bewonersparticipatie en de juiste inspraak. ‘Burgers die zich niet gehoord of gezien voelen, voelen zich minder veilig’, waarschuwt Mellouki Cadat-Lampe. ‘Veiligheid en inspraak zijn communicerende vaten. Hoe meer inspraak, hoe meer vertrouwen en hoe veiliger mensen zich in hun leefomgeving voelen.’ 

Dit sluit aan bij het onderzoek ‘Van persoonlijke krenking tot vertrouwensbreuk, verhalen van burgers met gebrek aan vertrouwen in instituties’ (januari 2021) dat werd uitgevoerd door het Verwey-Jonker Instituut in opdracht van het WODC. Nabijheid en inspraak zijn volgens de onderzoekers belangrijk bij het herstel van vertrouwen. ‘Het gaat om gezien én gehoord worden.’ 

Dit werkt wel 

Volgens Cadat-Lampe moeten gemeenten bewoners veel actiever bij plannen en beleid te betrekken. ‘En niet alleen door een inspraakavond te organiseren.’ Volgens de adviseur wordt dit soort bijeenkomsten vaak als schijninspraak ervaren. Het besluit is eigenlijk al genomen, maar voor de vorm wordt er nog een inspraakronde georganiseerd. ‘Ga voorbij die inspraak. Betrek buurtbewoners vroegtijdig en actief bij nieuwe plannen. Ga op zoek naar nieuwe vormen van co-creatie. Onderzoek of bewoners zelf een actieve rol kunnen spelen. Dan los je meteen het probleem van de ongelijke toegankelijkheid op. Daar is écht nog een wereld te winnen. Op die manier kunnen gemeenten werken aan vertrouwen, aan sociale veiligheid.’

Informele contacten 

Volgens Van Hinsberg is het daarom zo belangrijk dat gemeenten weten wat er speelt en leeft in de wijk. Dit vraagt om een zichtbare en nabije overheid die investeert in informele contacten met bewoners. ‘Je ziet soms dat allerlei gevoelens na een incident ineens exploderen. Dan is iedereen boos, zijn er verschillende bronnen van onvrede. Dat gaat over de rotzooi op straat, over de overlast van een bepaalde bewoner, de boosheid richt zich op de overheid. Het is veel zinniger om in rustige tijden te werken aan contacten. Leg op een informele manier verbinding in de wijk, ga in gesprek. Maar ik zie nog vaak dat er van alles kriebelt en broedt.’ 

‘En als er een besluit genomen wordt, leg de afwegingen dan goed uit. Neem daar de tijd voor, luister goed naar de bewoners die hier niet blij mee zijn. En kijk hoe ze misschien op een andere manier gecompenseerd kunnen worden.’

Auteur: Jessica Maas