Hoe ga je vooroordelen over mensen met een psychische kwetsbaarheid tegen: wat werkt?

Nieuwe buurtbewoners

Mensen met een psychische kwetsbaarheid kunnen te maken krijgen met vooroordelen en stereotypen vanwege hun kwetsbaarheid. Zo stuitte onlangs opvang voor mensen met een psychische kwetsbaarheid op weerstand bij buurtbewoners. De buurtbewoners meenden dat hun komst gevaarlijk of ontwrichtend zou zijn voor hun buurt. Hoe voorkomen we dergelijke vooroordelen en stereotiepe beelden en wat is daarbij werkzaam?

Wat zijn vooroordelen?

Vooroordelen zijn negatieve affectieve gevoelens van een specifieke groep. Vooroordelen gaan over een gebrek aan waardering en het hebben van een afkeer van mensen omdat ze worden gerekend tot een bepaalde groep. Bijvoorbeeld: Mieke gaat Marieke uit de weg omdat Marieke schizofrenie heeft. Dat kan Mieke bewust doen, maar het kan ook onbewust plaatsvinden. Onbewuste vooroordelen zijn impliciet: deze vooroordelen zijn associaties die direct actief worden in het brein zonder dat iemand dit bewust in de gaten heeft. Het uit zich in iemands gedrag of oordelen zonder dat iemand daar zelf bewust van hoeft te zijn of dit opzettelijk doet. Het kan bijvoorbeeld zijn dat Mieke zegt geen problemen te hebben met mensen met schizofrenie maar in de praktijk liever niet naast iemand met schizofrenie gaat zitten of met mensen praat die schizofrenie hebben. Expliciete vooroordelen daarentegen zijn opzettelijke en bewust overwogen vooroordelen. Wanneer mensen sterke vooroordelen en stereotiepe beelden hebben, is de kans groter dat zij discrimineren. Zie: ‘Wat werkt dossier discriminatie verminderen’.

Contact met mensen met een psychische kwetsbaarheid 

Iemand ontmoeten en echt leren kennen is een bekende manier om vooroordelen te verminderen, zo leert onderzoek ons. Vooroordelen verminderen door contact. Contact met mensen met een psychische kwetsbaarheid kan een effectieve manier zijn om de houding te verbeteren ten aanzien van mensen met een psychische kwetsbaarheid. Contact met mensen met een psychische kwetsbaarheid – ongeacht de aard van deze psychische kwetsbaarheid – kan effectief zijn om stigma te verminderen, al vinden de onderzoekers dat er nog wel meer onderzoek gedaan worden naar hóe precies de effectiviteit van dit type interventies valt te vergroten. Wel weten we al dat, net als bij het effect van contact op vooroordelen ten aanzien van mensen met een migratieachtergrond, contact werkt onder meer omdat het de angst vermindert ten aanzien van mensen met een psychische kwetsbaarheid. Want dan blijkt die persoon meestal helemaal niet ‘eng’ te zijn en verdwijnt de angst en verminderen vooroordelen.

Denkbeeldig contact 

Een variant op een echte ontmoeting is een denkbeeldige ontmoeting. Het gaat er om dat je inbeeldt een kort maar goed contact te hebben met iemand die over wie je eerder vooroordelen had. Door je voor te stellen hoe het is om dit gesprek te hebben of samen iets leuks te doen en je voor te stellen dat dit contact positief verloopt, kunnen zowel impliciete als expliciete vooroordelen verminderd worden. Dit kan werken om de houding te verbeteren ten aanzien van mensen met een psychische kwetsbaarheid.   

Inleving en empathie

Het succes van contact-interventies, ligt behalve in het verminderen van angst ook in het vergroten van empathie. Jezelf inleven in een ander en empathie gaan ervaren hoeft echter niet door tot stand te komen door iemand ontmoeten maar kan ook via het kijken naar een film of documentaire of via het luisteren naar een radio-interview of podcast. De luisteraar of kijker gaat als het ware meevoelen met de persoon die gediscrimineerd wordt in het verhaal. Verschillende interventies zetten daarom in op het vergroten van empathie of inlevingsvermogen met positieve effecten als resultaat.
Of dit werkt om de vooroordelen ten aanzien van mensen met een psychische kwetsbaarheid te verminderen, is echter nog niet helemaal duidelijk.  

Zelf ervaren hoe het is om een kwetsbaarheid te hebben

Het is bekend dat je zelf inleven en jezelf in de ander te verplaatsen in het algemeen een goede manier is om vooroordelen te verminderen. Het lijkt daarom logisch om mensen zelf te laten ervaren wat het is om een psychische of fysieke kwetsbaarheid te hebben. Echter, de onderzoeken die er tot nu toe zijn geweest tonen aan dat dit waarschijnlijk juist niet of averechts werkt. Een verklaring zou kunnen zijn omdat mensen zonder beperking zich gestrest kunnen gaan voelen door te ervaren hoe het is om een beperking te hebben en daarom in de toekomst liever afstand houden van mensen met een beperking. 

Bewustwording en zelfcontrole 

Een bekende manier om impliciete vooroordelen en stereotypen te verminderen, is om mensen bewust te maken van het feit dat ze die hebben en hun vervolgens te ondersteunen in het leren onder de duim te houden van deze impliciete vooroordelen en stereotypen. Het bewust maken kan door mensen te confronteren met hun vooroordelen: mensen kunnen zich schuldig of op een andere manier vervelend voelen als zij merken vooroordelen te hebben. Juist mensen die dat ervaren worden gemotiveerd om in de toekomst hun vooroordelen onder controle te houden. Maar dat werkt dus meestal alleen bij mensen die het echt vervelend vinden om te merken dat ze vooroordelen of stereotypen hebben en niet bij mensen die dat helemaal niet erg vinden. Mogelijk werkt deze confrontatie-strategie beter als het gecombineerd wordt met uitleg over hoe die impliciete vooroordelen werken en/of met een interventie gericht op denkbeeldig of echt contact. 

Sociale normen

Een sociale norm is de perceptie van wat typisch of wenselijk is in een bepaalde groep of situatie en heefteen sterke invloed op het gedrag van mensen. Dat geldt voor allerlei soorten gedrag maar ook als het gaat om discriminatie. Wanneer mensen denken dat anderen om hen heen (vrienden, klasgenoten, collega’s, buurtgenoten, hun stads- of landgenoten) discriminatie afkeuren dan gaan ze minder discrimineren. De meeste studies gaan echter over sociale normen ten aanzien van discriminatie op grond van afkomst, seksuele voorkeur of sekse. Uit verschillende studies blijkt dat sociale normen ook een voorspeller zijn van of mensen zeggen wel of geen sociale afstand te zullen houden ten aanzien van mensen met depressie en schizofrenie. Mogelijk zouden sociale normen dus kunnen helpen om discriminatie en stigmatisering van mensen met een psychische beperking te verminderen, bijvoorbeeld door te laten zien hoe mensen zonder psychische beperking positief staan ten opzichte van mensen met een psychische beperking. Maar onderzoek naar hoe het stigma te verminderen ten aanzien van mensen met een psychische kwetsbaarheid door middel van sociale normen staat nog in de kinderschoenen. 

Maar wat we wel al kunnen zeggen is dit:

  • iemand leren kennen die een psychische kwetsbaarheid en/of je zelf voorstellen dat je iemand leert kennen die een psychische kwetsbaarheid heeft, kan werken om vooroordelen te verminderen. 
  • mensen confronteren met hun onbewuste vooroordelen ten aanzien van mensen een psychische kwetsbaarheid mogelijk bewustwording kan creëren bij mensen die daar voor open staan en gemotiveerd zijn. 
  • het mogelijk werkt om sociale normen te stellen tegen de discriminatie van mensen met een psychische kwetsbaarheid.
  • dat het waarschijnlijk niet of zelfs averecht werkt om mensen te laten ervaren hoe het is om een psychische kwetsbaarheid te hebben.

Lees de volledige versie van dit artikel