Hoe geef je de samenwerking tussen zorg en sociaal domein integraal vorm?
Lessen uit Heerlen
Movisie zoomt in op hoe verschillende gemeenten integraal vormgeven aan de samenwerking die nodig is om van beschermd wonen tot beschermd thuis te komen. Daarvoor is inclusie noodzakelijk. Mensen wonen niet alleen weer zelfstandig, maar doen ook op een positieve manier mee in de samenleving. De achterliggende filosofie in Heerlen is die van positieve gezondheid.
De filosofie van positieve gezondheid? Bijdragen aan het vermogen van mensen om met de fysieke, emotionele en sociale uitdagingen in het leven om te gaan. Daar zijn randvoorwaarden voor nodig zoals ruimte voor leren en ontmoeting van professionals, gemeenschappelijke financiële kaders en zogenaamde ontschotte budgetten. Én om zo veel mogelijk eigen regie te voeren. Na de afzonderlijke startpunten vanuit het sociaal domein en de zorgverzekeringswet, is Heerlen nu aan het proefdraaien in een pilot.
De succesvolle Pilot
De aanloop van de Wmo in 2015 gaf stof tot nadenken. De grote vraag: hoe kun je, gegeven minder middelen, efficiënter werken met behoud van kwaliteit? Het stadsdeel Hoensbroek draaide voor een periode van één jaar een pilot. Gedurende dat jaar zouden de aangesloten organisaties nieuwe hulpvragen anders oppakken. Met een lumpsumfinanciering en vanuit een gezamenlijk opererend ‘sociaal buurtteam’ waarin zij allemaal met medewerkers participeerden. Dit buurtteam werkte van het begin af aan niet onder de noemer van de moederorganisaties maar als aparte entiteit (‘whitelabel’). De uitvoeringsperiode startte per juli 2016. Maar al voor eind 2016 was duidelijk dat de gemeente de aanpak zo succesvol vond, dat er gekozen is voor een Europese aanbesteding waarin de succesvolle elementen van de pilot zijn meegenomen. Deze aanbesteding is aan Heerlen STAND-BY! gegund en de uitbreiding naar de hele stad Heerlen is daarmee vanaf 2017 doorgevoerd.
Wat zijn de voorwaarden voor succes?
- Vrijheid in regelruimte en daarbij passende financiering. Een gezamenlijk budget voor de hele cliëntengroep, zonder individuele beschikkingen en zonder afrekening op basis van een zogenaamd uurtje-factuurtje constructie. Denk aan het flexibel op- en afschalen van zorg, iemand van een andere organisatie of werksoort erbij halen, soepel overdragen, samen opwerken.
- Mensen uit de verschillende organisaties moeten elkaar leren kennen.
Zorg en welzijnscoöperatie Heerlen STAND-BY!
Organisaties hebben zich toen verenigd in de coöperatie Heerlen STAND-BY!, De organisaties hebben hun medewerkers bij elkaar gevoegd in veertien sociale buurtteams, die samen de hele stad bedienen. De teams bieden aan buurtbewoners die dat nodig hebben alle welzijn- en Wmo-diensten en/of zorgen voor de toegang daartoe. Uitgezonderd zijn hulp in de huishouding, beschermd wonen en maatschappelijke opvang. Die worden nog wel afzonderlijk – traditioneel – geïndiceerd.
Aangesloten organisaties zijn: Alcander (breed welzijn), MeanderGroep (thuiszorg), Cicero Zorggroep (ouderenzorg), Radar (verstandelijk gehandicaptenzorg), SGL (lichamelijk gehandicaptenzorg, inclusief NAH en dementie), NOVIzorg ( gehandicaptenzorg NAH, dementie, parkinson en lichamelijke beperking ), LEVANTOgroep (ggz), Relim (sociale werkorganisatie gericht op ggz-cliënten), Mondriaan (ggz), Zorggroep Triade (kleine ggz-organisatie).
De omvang van de teams is zodanig dat medewerkers elkaar goed kunnen kennen
Samenstelling van de buurtteams
In de teams zitten een maatschappelijk werker, een wijkverpleegkundige, een Wmo-consulent, een opbouwwerker, een intaker en een aantal ambulante ondersteuners. De omvang van de teams is zodanig dat medewerkers elkaar goed kunnen kennen. Dat is vooral zo belangrijk, omdat ze uit verschillende organisaties afkomstig zijn. Ze hebben verschillende expertises en kenden elkaar van te voren (meestal) niet. Ook is de omvang van de buurt zo bepaald dat de teamleden de inwoners kunnen kennen en afgestemd op de omvang van en vragen vanuit de buurt. Dit is onderdeel van het succes.
Hoe zit het met de financiering?
Er is sprake van beschikbaarheidsfinanciering. De coöperatie krijgt één bedrag, met één van de meest essentiële voorwaarde: de inwoners moeten zich goed geholpen voelen/moeten goed geholpen worden. Alle organisaties hebben expertise, ruimtes en fte’s ingebracht die in die buurt nodig zijn om alle aanwezige hulp- en ondersteuningsvragen goed te kunnen beantwoorden. In de moederorganisaties zijn gespecialiseerde stedelijke/regionale onderdelen van het hulpaanbod achtergebleven. De ‘voordeur’ is echter helemaal in deze buurtteams geïntegreerd.
Resultaten uit de pilot in Heerlen tot nu toe
- De gemiddelde inzet van zorg per klant is gedaald.
- De tevredenheidsmeting onder de Wmo-gebruikers in 2017 was even hoog als in de periode daarvoor, terwijl er natuurlijk nog van alles stroef verliep vanwege aanloopperikelen.
- De tevredenheid van de medewerkers die nu in de buurtteams werken is heel groot. Er is veel ruimte en ze kunnen de klant beter bieden wat hij nodig heeft.
- Het is allemaal veel minder bureaucratisch, je regelt het gewoon met elkaar op uitvoerend niveau. Op- en afschalen gaat daardoor soepel. Ook nu al merken betrokkenen dat samenwerking met huisartsen, woningcorporaties en beschermd wonen daardoor ook gemakkelijker wordt.
- Heerlen beschikt inmiddels over een aantal buurtpunten waar de inwoners laagdrempelig elkaar kunnen ontmoeten en hun vragen kenbaar kunnen maken.
Nieuwe pilot in Hoensbroek voor een integrale wijkaanpak (IWA)
In april 2018 is in Hoensbroek opnieuw een werkgroep gestart om te komen tot een pilot integrale wijkaanpak, waarin zowel STAND-BY! als een aantal organisaties vanuit de zorgverzekeringswet participeren. De proeftuin MijnZorg is de opdrachtgever voor de pilot. Alle projecten die vallen onder de proeftuin focussen zich op een gezonder Oostelijk Zuid Limburg tegen lagere kosten en betere kwaliteit van zorg. Positieve gezondheid is hierbij gemeenschappelijk vertrekpunt. Robuust (de regionale ondersteuningsorganisatie voor de eerste lijn) verzorgt het programmamanagement vanuit het samenwerkingsverband MijnZorg.
Aanpak: positieve gezondheid als basis
Werken vanuit positieve gezondheid betekent dat met iedere cliënt gekeken wordt naar de elementen uit het spinnenweb. Er wordt gewerkt vanuit de volgende drie vragen: wat wil ik, wat kan ik en wat heb ik daarvoor nodig?
Na een halfjaar hebben de betrokken partijen de volgende stappen gezet:
- Alle professionals van de deelnemende organisaties, werkzaam in Hoensbroek, hebben de opdracht gekregen om te werken vanuit de uitgangspunten en aanpak van positieve gezondheid.
- Alle organisaties hebben circa 20 ambassadeurs benoemd. Dit zijn dedicated professionals die hun collega’s prikkelen en bijstaan om vanuit de positieve gezondheidsinsteek te werken en te experimenteren met (radicaal) andere wijzen van samenwerken, financieren en organiseren.
- Er is een klankbordgroep van managers als vraagbaak voor de professionals. Zij kunnen (organisatorische en bureaucratische) hindernissen en belemmeringen oplossen waar professionals tegenaan lopen.
- Alle professionals van STAND-BY! werkzaam in Hoensbroek, zijn geschoold in het toepassen van positieve gezondheid
- Ze werken met actieleren: ze organiseren veel leersessies met de professionals vanuit het sociaal domein, de huisartsen, POH’s, wijkverpleegkundigen en ggz-medewerkers, om van elkaar te leren.
- En last but not least: er wordt naar gestreefd om zo veel mogelijk de cliënt mee aan tafel te krijgen bij onderling overleg. Dus niet praten óver maar praten mét.
Zo werken zorg en sociaal domein samen
Ook zorgorganisatie Meander neemt ook deel aan de Intregrale Wijkaanpak (IWA). Deze inzet gebeurt zonder tussenkomst van het CIZ en wederom op basis van de principes en aanpak van de positieve gezondheid. Ook huisartsen die werken in pluspraktijken participeren. Zij werken breed vanuit de positieve gezondheidsgedachte en streven nadrukkelijk naar samenwerking met het sociaal domein en naar meer eigen regie van de patiënt. Mondriaan en Met GGZ participeren vanuit het initiatief De Nieuwe GGZ, waarbij ze ook beogen meer community based te werken en samen te werken met het sociaal domein.
Daarnaast is er veel aandacht voor het aanhaken van zelfhulpinitiatieven. Met het oog daarop participeert Wim Venhuis in de klankbordgroep IWA. Hij houdt zich vanuit Zorgbelang Limburg projectmatig bezig met het bevorderen van samenwerking tussen hulpverleners en zelfhulpgroepen (door bekendheid te vergroten komen tot meer verwijzingen).
Hoe te beginnen?
In april 2018 is gestart met drie werkgroepen om de uitgangssituatie en gewenste veranderingen in kaart te brengen.
- Werkgroep data heeft een plaatje van Hoensbroek gemaakt in cijfers: wat weten we over de positieve gezondheidsaspecten en de geboden zorg in Hoensbroek?
- Werkgroep casuïstiek: met zowel professionals als bestuurders van de aangesloten organisaties. Opdracht was: ga vertellen waar je procesmatig in casussen tegenaan loopt bij de samenwerking. Zaken die bijvoorbeeld genoemd worden: de werkdruk, het niet kennen van elkaar, het niet gehoord worden.
- Werkgroep GGZ: om het werken volgens De Nieuwe GGZ in te voeren.
Deze werkgroepen rapporteerden aan een stuurgroep waarin de zorgverzekeraar CZ, gemeente Heerlen, de bewonersorganisatie Burgerkracht, HOZL (de huisartsen), Meander (thuiszorg), Mondriaan, Met GGZ (ggz-organisatie) en STAND-BY! deelnemen.
De conclusie: we moeten anders gaan denken, doen en organiseren! Dat werd het uitgangspunt bij de IWA aanpak.
Het vraagt tijd en lef
Wat zijn de ervaringen tot nu toe?
- De medewerkers geven aan dat ze zich bewuster bezighouden met het werken in de volle breedte van positieve gezondheid. Ze hebben veel houvast aan de drie vragen.
- Een inzicht dat iedereen deelt: het vraagt tijd en lef om te leren en ook durven fouten te maken of buiten de lijntjes te kleuren.
- Het vergt veel energie en aandacht voor medewerkers om te leren out-of-the-box te denken,
- Een punt van aandacht is ook het collectiviseren. Bijvoorbeeld het realiseren van buurtpunten om vereenzaamde mensen met elkaar in contact te brengen. Er wordt ook aandacht besteed aan zelfhulp en het betrekken van lotgenoten.
- Wat ontbreekt: werk en inkomen zijn nog niet aangehaakt (klantmanagers sociale dienst, UWV), terwijl veel cliënten ook op het vlak van werk en inkomen met problemen kampen. Ook wonen participeert nog niet in de projectgroep. Daar wordt nu actie op ondernomen.
De plannen voor de toekomst
- Er wordt een analyse gemaakt van welke randvoorwaarden er nu belangrijk zijn voor het al dan niet slagen van deze pilot.
- Er zal een coach ingezet gaan worden om de medewerkers uit hun comfortzone te halen en te leren echt out-of-the-box te denken.
- De leersessies worden gecontinueerd.
- De Nieuwe GGZ is volledig onderdeel van IWA.
*Dit artikel is gebaseerd op een gesprek waaraan de volgende professionals deelnamen: Anne-Marie van Bergen en Margit van der Meulen (experts Movisie), Bianca Giesen (interim-directeur Heerlen STAND-BY!) en Nicole de Baat, projectleider integrale wijkaanpak Hoensbroek.
De gemeente Heerlen heeft inmiddels de overeenkomst met Heerlen STAND-BY! t/m 2023 verlengd.
