Hoe krijgen gemeenten grip op financiën sociaal domein?
Op 9 oktober presenteerde de Visitatiecommissie Financiële Beheersbaarheid Sociaal Domein haar derde tussenrapportage. Deze Visitatiecommissie helpt namens VNG en Ministerie van BZK gemeenten grip te krijgen op de financiële beheersbaarheid in het sociaal domein. Movisie, Nji en Divosa zijn bij alle visitatietrajecten betrokken. Na 15 visitaties besteedt de commissie in de tussenrapportage aandacht aan de mogelijkheden die gemeenten zelf hebben om grip te krijgen op de financiën in het sociaal domein.
De visitatiecommissie krijgt een steeds scherper beeld van de situatie in het sociaal domein en de uitdagingen waarvoor gemeenten staan. Zo gaat de commissie in de tussenrapportage in op het samenspel tussen bestuur, toegang en uitvoering en het noodzakelijke kostenbewustzijn bij de toegang. Ook concludeert de commissie dat de meest uitgebreide hulpverlening niet altijd de meest passende is en dat organisatorische verandering en transformatie bij gemeenten lastig samengaan.
Drie vraagstukken
Daarnaast spelen zogeheten systeemvraagstukken die buiten de directe invloedssfeer van individuele gemeenten liggen. De commissie roept het VNG-bestuur op drie vraagstukken te bespreken met het Rijk:
- De uitgaven in het sociaal domein groeien harder dan de beschikbare gemeentelijke middelen
- De brede toegangspoort bij jeugdhulp (gemeenten, huisartsen en GI’s) en het abonnementstarief bij de Wmo-2015 halen een belangrijk sturingsprincipe uit het lokale stelsel, terwijl de financiële verantwoordelijkheid volledig bij de gemeenten ligt.
- Wat ontbreekt in het huidige stelsel is het organiseren van een vorm van solidariteit om kosten gemeenschappelijk te kunnen dragen voor die casussen die een langdurig en exceptioneel beslag leggen op gemeentelijke middelen. Vooral kleinere gemeenten geven aan dat zij met dit type uitgaven worstelen.
Visitatiecommissie en Kennisnetwerk
De visitatiecommissie blijft tot eind 2021 actief en zal in totaal 30 gemeenten bezoeken met een visitatie. Het aantal aanmeldingen van gemeenten ligt met bijna 100 ruim boven het aantal mogelijke bezoeken. Mede daarom is het Kennisnetwerk ‘Grip op het sociaal domein’ opgericht, als ondersteuning voor alle 355 gemeenten. Vanuit Movisie zijn onder meer Marion Herder, Annette van den Bosch en Karin Sok bij de visitatiecommissie en het kennisnetwerk betrokken. Marion: 'Er hebben nu al meer dan 15 visitaties plaatsgevonden. We zien dat gemeenten veelal dezelfde vragen hebben en het is dan ook nuttig dat in deze derde tussenrapportage aandacht is voor die rode draden en gemeenschappelijke knelpunten. Parallel aan de visitaties van gemeenten is het kennisnetwerk "Grip op het sociaal domein" gestart, waar thema’s als monitoring, visie en maatschappelijk partnerschap in terugkomen.'
Een visie wordt gemist
‘Een aantal rode draden uit de rapportage zijn zaken die we ook bij andere projecten en bij de toepassing van het kwaliteitskompas in de praktijk naar voren zagen komen’, vertelt Karin Sok. ‘Bijvoorbeeld een visie wordt erg gemist. Waar wil je als gemeente op de langere termijn naartoe in het sociaal domein, welke ambities en maatschappelijke resultaten wil je realiseren? En volgens welke leidende principes wil je daarnaar toewerken? Zijn normaliseren, zorg dichtbij en het voorkomen van problemen bijvoorbeeld belangrijke uitgangspunten in de manier hoe je het sociaal domein wilt inrichten en hoe je daarin met elkaar wilt werken? In tijden van bezuinigingen is zo’n visie nodig om keuzes te maken. Dat geeft gemeenten en hun partners houvast. Vanuit die visie zijn er bijvoorbeeld gemeenten die blijven investeren in de sociale basis, het voorveld en meer preventief werken, vanuit de veronderstelling dat door te investeren aan de voorkant de vraag naar maatwerkvoorzieningen aan de achterkant uiteindelijk vermindert.'
Annette van den Bosch geeft aan dat zo’n gezamenlijke visie ook bijdraagt aan het maatschappelijk partnerschap tussen gemeente en partners. ‘In plaats van dat gemeenten zich door de tekorten vooral richten op financiële controle, kun je het gesprek over de inhoud goed blijven voeren en op basis daarvan keuzes maken in tijden van bezuinigingen. Wat vinden we nu echt belangrijk, welke ambities willen we staande houden? Welke bezuinigingsopties zijn in lijn met de leidende principes en welke niet? Wat daarbij ook helpt is datagedreven werken: weet als gemeente wat er speelt, weet wat er onder de bevolking leeft en weet welke inzet wat oplevert. Door de resultaten van je inzet te monitoren krijg je meer zicht op wat wel en niet werkt en bijdraagt aan je ambities en resultaten. Ook dit geeft input en houvast voor keuzes.’
Bekijk de Tussenrapportage Visitatiecommissie: Inhoudelijke bevindingen na 15 visitaties op de VNG site
