Voldoende taal- en rekenvaardigheden zijn een voorwaarde voor financiële vaardigheden. Armoede en laaggeletterdheid gaan hand in hand, maar de relatie tussen beide is complex en nog niet helemaal duidelijk (Christoffels et al., 2016). ​Laaggeletterden met 28% oververtegenwoordigd onder mensen die zich aanmelden voor schuldhulpverlening (Madern, et al., 2016).

​Leren van ervaring: het verhaal van Marchien Brinksma 

Na een scheiding en een operatie ontving ervaringsdeskundige Marchien Brinksma een ziektewetuitkering, 70% van haar 20-urencontract. Ondanks haar contract, werkte ze altijd voltijd, dus dat betekende een hoop minder inkomsten. Deze situatie zorgde er, mede door haar beperkte lees- en schrijfvaardigheden, voor dat ze in de schulden kwam.

Brinksma komt er via haar werkgever achter dat ze ernstige schulden heeft. Hij belt haar op en vraagt of ze weet dat ze over een paar dagen haar huis uit wordt gezet, met kinderen en al. Ze had de post over haar oplopende huurachterstanden genegeerd en kreeg niet goed mee wat er allemaal aan de hand was.

Brieven zijn zo ingewikkeld dat ik het nog niet goed begrijp. Het maximum dat ik kan lezen is vijfletterwoorden.

‘Toen het rustiger werd en ik in de schuldsanering zat, vroeg mijn leidinggevende me wat ik wilde doen en wat ik wilde leren. Ik gaf aan dat ik wilde leren lezen en schrijven. Zodat ik straks beter overzicht kan houden, bijvoorbeeld op de post.' Dat antwoord had haar leidinggevende niet verwacht omdat hij het in de samenwerking niet gemerkt had.

Haar werkgever hielp haar met een inschrijving voor taallessen bij het ROC. Met succes. 'Ik kan nu behoorlijk lezen en schrijven.' Brieven van de overheid en andere organisaties zijn echter nog steeds een uitdaging. 'Die brieven zijn zo ingewikkeld dat ik het nog niet goed begrijp. Het maximum dat ik kan lezen is vijfletterwoorden. Ik heb manieren gevonden om hiermee om te gaan. Vooraan het logo bekijken en dan achteraan beginnen. Daar staat meestal wat ze van je willen.’

Van de wetenschap naar de praktijk

Volgens Roeland van Geuns, lector armoede-interventies aan de Hogeschool van Amsterdam, zijn er enkele kenmerken te onderscheiden bij mensen met grote schulden:

• 50% is laagopgeleid 
• 30% heeft een bijstandsuitkering 
• 10-20% heeft vermoedelijk een verstandelijke beperking 
• 20-25% heeft vermoedelijke beperkte basisvaardigheden 

Van Geuns: '60% van de Nederlanders beschikt niet over de noodzakelijke competenties om financiële administratie goed te voeren. Een groot deel van schuldenaren heeft bovendien last van stress die goed nadenken belemmert of verhindert. Daarnaast speelt er schaamte over geldzaken en laaggeletterdheid, zowel bij mensen in schulden als bij professionals of vrijwilligers.'

Materialen die kunnen helpen bij signaleren van laaggeletterdheid zijn de taalmeters van Stichting Lezen en Schrijven of het Mesis screeningsinstrument voor schuldhulpverlening. Een handige tool om geldproblemen te signaleren voor werkgevers zijn deze gesprekshandreiking en signaalkaart. Mesis heeft ook een financiële signaallijst voor professionals in wijkteams en vrijwilligers ontwikkeld. ‘Ga altijd neutraal, zonder oordeel, het gesprek aan.'

Van Geuns: ‘Laten we ernaar streven om het leven simpeler te organiseren zodat iedereen mee kan komen. Haal drempels weg, in plaats van mensen over drempels heen te helpen.'

Laaggecijferdheid

Kees Hoogland, lector Wiskundig en analytisch vermogen van professionals vertelt over het onderbelichte probleem van laaggecijferdheid. Het gaat niet om het'' uitrekenen van sommen, het vraagt om een brede blik: omgaan met structuur, schema’s, percentages en kansen kunnen inschatten. Het gaat om snappen wat cijfers betekenen en wat zij doen en wat de consequenties zijn van de getallen.'   

'Bij een meetinstrument als Mesis, wordt het antwoord op drie hoofdrekensommen gevraagd, dat is te kort door de bocht om iets over laaggecijferdheid te zeggen. Veel mensen hebben angst van cijfers gekregen door het onderwijs. Wat nodig is om laaggecijferdheid aan te pakken is niet alleen het aanleveren van kennis en vaardigheden aanleren, maar ook de context snappen en een positieve houding creëren tegenover cijfers', stelt Hoogland. ‘We moeten eerst weten waar de weerstand voor cijfers vandaan komt, voor we weten wat het beste werkt. Dan pas weet je of een cursus budgettering helpt in het voorkomen van schulden of dat het probleem dieper zit en er een bredere aanpak nodig is.'  

Haal drempels weg, in plaats van mensen over drempels heen te helpen

De praktijk aan het woord

Marc Mulder is ervaringsdeskundige armoede, schulden en ondernemen met schulden bij Movisie.  ‘Van Geuns stelt dat 60% van de mensen niet beschikt over de noodzakelijke competenties om met financiën om te gaan. Hoe lager je inkomen, hoe hogere vaardigheden je nodig hebt om niet in de problemen te komen. Kleine foutjes of inschattingen leiden bij een lager inkomen vaak tot grote problemen en het vraagt meer van je om het op te lossen. Tegelijkertijd hebben mensen met een licht verstandelijke beperking of met beperkte basisvaardigheden, de laagste inkomens. Dus is het beter om het vraagstuk om te draaien: mensen in armoede hebben al veel vaardigheden en competenties maar wij (als systeem) maken het omgaan met financiën erg lastig.’

John Wildenberg is kwartiermaker Mobility Mentoring en algemeen en schoolmaatschappelijk werker bij Farent. Hij werd in 2020 uitgeroepen tot schuldhulpverlener van het jaar door het samenwerkingsverband Schouders Eronder. ‘Houd het onderwerp basisvaardigheden on top of mind als je bij mensen op bezoek gaat. Wees hierop bedacht, verwijs niet alleen door naar schuldhulpverlening, maar bijvoorbeeld ook naar taalvrijwilligers.'

Hoe doen anderen het?

Nog niet uitgeleerd over dit onderwerp en benieuwd naar hoe anderen hiermee omgaan? Woon dan op 22 juli het werkbezoek aan Gers met Geld bij.

Meer informatie over het werkbezoek