‘In de zorg draait het van oudsher meer om harde gegevens en cijfers. Kijk bijvoorbeeld hoe dat nu met corona ook het geval is en hoe het OMT richtinggevend is voor beleid. In het welzijn is dat om allerlei redenen niet het geval, daar gaat het heel anders en speelt kwantitatief onderzoek en monitoring een veel geringere rol. Dat is een diepgewortelde cultuur.’ Programmaleider effectiviteit en vakmanschap bij Movisie Peter Rensen schetst de verschillen tussen de domeinen zorg en welzijn rond onderzoek en monitoring. 

Zachte kant

Tegelijkertijd constateert Rensen dat in beide domeinen een kentering gaande is. In de zorg gaat het niet meer alleen om cure, genezing en komt steeds meer aandacht voor om het zo maar te noemen de zachte kant. Zorgethiek – waarbij existentiële vragen over onder meer zingeving aan bod komen, is een dominanter thema geworden. En de aandacht voor welzijn binnen de zorg groeit, mede bijvoorbeeld door de niet aflatende inspanningen van onder meer Machteld Huber en haar pleidooi voor positieve gezondheid.  

En anderzijds, binnen welzijn groeit het besef dat aandacht voor monitoring en meten haar vruchten kunnen afwerpen. Op zoek gaan naar het antwoord op de vraag: doen we de goede dingen en doen we de dingen goed. Én dat we beter in kaart weten te brengen wat het resultaat is van de inspanningen. Rensen: ‘Dat doen we natuurlijk al een tijdlang met onze projecten in kwaliteit en outcome, onder meer met de dossiers Wat-werkt in de sociale sector.’ 

Innovaties versnellen

Effectmeting helpt om van de praktijk te leren, om de inzet van interventies binnen welzijn te verbeteren en om innovaties te versnellen. Daarvan zijn Rensen en Movisie overtuigd. Het kennisinstituut trekt bij deze missie sinds kort samen op met adviesbureau voor maatschappelijk innovatie Purpose. Ook Purpose constateert dat in het sociale domein effectmeting vaak een ondergeschoven kindje is. 

'Effectmeting helpt om te leren van de praktijk en kan de innovatie nóg beter maken. Zo kunnen gemeenten meer mensen beter helpen'

Een wereld te winnen

‘Regelmatig geven gemeenten opdracht voor een kwalitatieve toetsing van innovatieve interventies of complexe processen. Kwalitatief onderzoek kan goede aanwijzingen opleveren, maar is onvoldoende om de werking en maatschappelijke besparing hard te maken.’ Dat constateert Frank van Jeveren, senior consultant bij Purpose. ‘Er is nog een wereld te winnen bij het vooraf nadenken over de bewijslast en het vastleggen van data. Het omzetten van kwalitatieve dossiers naar harde data is wel mogelijk, maar kost veel tijd. Dus blijft het vaak bij een kwalitatieve meting achteraf, wat een zwakke bewijsvoering oplevert.’

Meer mensen beter helpen

Volgens Van Jeveren is dat om twee redenen problematisch. ‘Ten eerste is gebrek aan harde bewijsvoering een gemiste kans om te verbeteren. Effectmeting helpt namelijk om te leren van de praktijk en kan de innovatie nóg beter maken. Zo kunnen gemeenten meer mensen beter helpen.’ Een tweede probleem van beperkte effectmeting is dat het opschaling in de weg zit. ’Gemeenten en andere investeerders willen weten of de interventie rendeert: zonder bewijsvoering is het moeilijk om de financiering voor opschaling rond te krijgen.’ 

In de zorg is de situatie omgekeerd, stelt Van Jeveren. In die sector is er juist een obsessie voor cijfermatige bewijsvoering. ‘Alles moet worden vertaald naar cijfers. Van dit soort onderzoek is er meer dan genoeg. Maar er is een gebrek aan onderzoek naar de merkbare beleving van patiënten.’ Recent schreef Purpose een artikel over het belang van kruisbestuiving tussen de zorg en het sociaal domein bij effectmetingen.