Hoe ontwikkel je en bestendig je een buurt voor iedereen?

Zuid-Hollandse gemeenten onder de loep

Hoe zorg je als gemeente dat mensen die in een sociaal kwetsbare positie verkeren, opgenomen zijn in de buurt? Alphen aan den Rijn, Kaag en Braassem en Nieuwkoop onderzochten met ondersteuning van Movisie hoe je een ontvangende buurt ontwikkelt en wat ervoor nodig is.

Rob de Boer werkt als procesmanager zorg bij gemeente Nieuwkoop. Die gemeente trekt samen met Alphen aan den Rijn en Kaag en Braassem op rond het thema Ontvangende buurt. Een van de centrale vraagstukken daarbij: hoe zorg je als gemeente dat je een inclusieve samenleving bevordert waarin ook mensen in een kwetsbare positie zich thuis voelen? En zich opgenomen voelen in de buurt. De drie gemeenten – de subregio Rijnstreek om precies te zijn – kreeg daarbij ondersteuning van Movisie dat een rapport erover uitbracht.

Download rapport

Het werk van Movisie bestond uit deskresearch, groepsgesprekken met inwoners en interviews met professionals vanuit wonen, welzijn en zorg. De Movisie-experts spraken ook met cliënten die vanuit maatschappelijke opvang, beschermd wonen of uithuisplaatsing overgaan naar zelfstandig wonen met begeleiding. Movisie bracht in kaart hoe je samen werkt aan een ontvangende buurt. Daarbij werden verschillende facetten onder de loep genomen – van het in de buurt komen wonen tot houdingsaspecten van betrokkenen, de inzet van voorzieningen en hulpbronnen en de veiligheid. Ook de te maken afspraken van betrokken actoren als gemeente, zorg, welzijnswerk en buurtinitiatieven passeerden de revue. De rapportage leidde tot tal van aanbevelingen, bijvoorbeeld over hoe je stigmatisering van nieuwkomers in een buurt kunt voorkomen en hoe je de samenwerking verstevigt.

Wat gaat er nu met de bevindingen van Movisie gebeuren?

Rob de Boer: ‘We hebben als projectgroep gekeken naar de aanbevelingen die Movisie doet in het rapport, dat zijn er een flink aantal. In een implementatienotitie hebben we aangegeven wat we met de verschillende aanbevelingen gaan doen. Movisie adviseert bijvoorbeeld om meer te investeren in samenlevingsopbouw. We kiezen ervoor om deze aanbeveling te laten landen in de aanbesteding die wij voor 2021 en verder aan het voorbereiden zijn. Samenlevingsopbouw, zeg maar de inzet op ‘het collectief’, nemen we op in de opdrachtomschrijving die we straks in de markt gaan zetten. Dat geldt voor wel meer aanbevelingen. Er zijn er ook veel bij die heel ondersteunend zijn aan de dingen die we al doen. Het belang van ontmoeting en lotgenotencontact bijvoorbeeld. Er zijn verschillende projecten en pilots in de Rijnstreek waar ontmoeting of lotgenotencontact centraal staat. Door de aanbevelingen van Movisie zijn we erin gesterkt dat we hiermee op de goede weg zijn. ’

Wat levert het rapport voor jou aan eye openers?

‘De winst zit er vooral in dat we zijn geconfronteerd met de kwetsbaarheid van de draagkracht van wijken en buurten. We willen met zijn allen natuurlijk naar een inclusieve samenleving: iedereen moet zo normaal mogelijk kunnen meedoen. Maar dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan met ontwikkelingen die gaande zijn en waar je als gemeente weinig invloed op hebt: neem bijvoorbeeld de ambulantisering van de ggz. Hoewel het rapport aanknopingspunten voor beleid geeft, blijft nog wel een kwestie hoe je dat streven tot inclusie daadwerkelijk in de praktijk brengt. Hoe zorg je er nu precies voor dat je inzicht krijgt in het draagvlak om inclusief te zijn, om bewoners op te nemen die in een kwetsbare positie verkeren.’
Anderzijds: niet dat je dit allemaal vooraf tot op de vierkante centimeter moet uitdokteren, vindt de Boer. ‘We zitten als ambtenaren en sociale professionals dicht op de praktijk – we weten eigenlijk wel hoe het zit in de wijken en de buurten.

'We willen met zijn allen naar een inclusieve samenleving, maar dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan'

We voeren regelmatig heel open gesprekken – bijvoorbeeld via de dorpsraad - met inwoners over “hoe zou je het vinden als hier iemand komt wonen met wie wat is?” Je leert meer van het voeren van zulke gesprekken dan vanachter je bureau allerlei parameters te ontwikkelen.’
Een andere eye opener dat het rapport opleverde, was over het begrip stigmatisering: het negatieve label waar (nieuwe) bewoners die in een kwetsbare sociale positie verkeren – bijvoorbeeld vanwege psychische klachten – mee te maken krijgen als ze een nieuwe start willen maken in een buurt. ‘Je hebt heel snel een label als er wat met je is. En daar worden conclusies aan verbonden zonder dat het terecht is.’ Een paradox, ook wel, voegt hij toe. Dat label maakt dat je eerder zorg en ondersteuning krijgt. Maar het gevolg is dat mensen door dat label op hun hoede zijn: “er is wat met die man of vrouw”. Een manier om uit die klem te geraken, is om ontmoetingen te faciliteren, vindt De Boer. ‘Daar is veel winst te behalen. Onbekend maakt onbemind. We gaan in de subregio dan ook aan de slag met een publiciteitscampagne waar het tegengaan van stigma het doel is. In die campagne willen we ook veel gebruik gaan maken van het faciliteren van ontmoetingen’.

Movisie-expert Hilde van Xanten was betrokken bij het onderzoek en rapport. Aan haar de vraag:

Wat hebben anderen gemeenten aan de bevindingen uit Alphen aan den Rijn en omstreken?

Het rapport maakt volgens haar inzichtelijk welke aspecten een positieve invloed hebben op zo’n buurt voor iedereen en welke hobbels er te nemen zijn.
Van Xanten: ‘We hebben verschillende mensen geïnterviewd. Dat geeft een goed beeld – ook voor andere gemeenten - hoe alle betrokkenen er over denken en wat hun ervaringen zijn met de ontvangende buurt. Of, zoals we bij Movisie zeggen: een buurt voor iedereen. De term “ontvangende buurt” gaat namelijk uit van zittende bewoners die kennelijk anderen óntvangen. Een buurt voor iedereen bestrijkt de kern van wat je wilt bereiken: dat mensen mee kunnen doen, van betekenis kunnen zijn en duurzaam in beeld zijn, dat ze gezien worden.’
Van Xanten: Het rapport laat zien wat de ingrediënten zijn om dat mogelijk te maken. Een voorbeeld van het bevorderen van dat meedoen is hoe een sociaal makelaar mensen achter de voordeur benadert daarvoor.’

Van betekenis zijn, hoe gaat dat en hoe versterk je dat?

Van Xanten: ‘Een cliënt gaf bijvoorbeeld aan dat hij op een locatie van Tom in de Buurt samen met een groep kookte voor buurtgenoten. Dat gaf hem een goed dagritme en daardoor ervoer hij van betekenis te zijn voor zijn buurt. Het mes snijdt daarmee aan twee kanten. Letterlijk!’

Wat is een voorbeeld van gekend worden?

Van Xanten: ‘We tekenden het verhaal op van iemand die door Gewoon Thuis wordt begeleid en dat er een moederlijke buurvrouw is die zich over hem ontfermt, zonder dat dit betuttelend wordt. Het gekend zijn, contact hebben is daarbij de kern.’

Download rapport