Hoe het Oprecht wél lukt om jongeren met schulden te bereiken

In Arnhem zet een opvallend succesvol initiatief zich in om schulden bij jongeren op te lossen en te voorkomen. ‘Oprecht: samen tegen schulden’ wordt gevormd door drie jongerenorganisaties: AM-Supportteam, Stichting JAM en Presikhaaf University. Marc Mulder, senior ervaringsdeskundige Armoede en Schulden bij Movisie, sprak met de oprichter van Presikhaaf University, Melvin Kolf.

Melvin: ‘Wat ons succes is? We zeggen wat we doen en doen wat we zeggen. Oprecht dus, zoals onze naam. Een van de jongeren stelde deze naam voor en legde uit waarom: ‘jullie zijn allemaal oprecht, jullie willen oprecht mensen helpen én het is oprecht moeilijk om over schulden te praten’. Gezamenlijk hebben we deze naam omarmd. Bij jongeren gaat het om snelheid, ook dat kunnen wij bieden.’  

Hoe komen jullie in contact met de jongeren?  

Naast het snel reageren draagt ook aanwezigheid op plekken waar jongeren komen bij aan het succes. Melvin: ‘We zijn nabij, heel dicht bij de doelgroep. We zitten niet op kantoor te wachten, maar gaan langs bij jongerencentra en voetbalverenigingen. Ook zitten we één keer in de week bij de rechtbank. Wanneer een rechter aangeeft dat een jongere zich bij ons kan melden voor hulp, kunnen we direct van start. Medewerkers zijn ook twee dagdelen in de week aanwezig op het grootste MBO college van Arnhem. Daarnaast werkt Oprecht samen met de gemeente bij zorgverzekeringsachterstanden onder jongeren, geven we trainingen in het onderwijs over de gevolgen van schulden en zijn we aanwezig bij servicecentrum The Point in winkelcentrum Presikhaaf. Dit sociale, lokale servicepunt wordt gerund door jongeren en studenten. Mensen kunnen er terecht voor praktische service en diensten en met allerlei vragen. Presikhaaf University en Oprecht levert een bijdrage en verbindt daar bijvoorbeeld jongeren met een hulpvraag met schuldhulpverleners van PLANgroep.’  

De waardering die we van de jongeren krijgen blijft het belangrijkst

Hoe sluiten jullie nog meer aan bij de doelgroep?  

‘We spelen in op wat er leeft onder onze doelgroep en besteden aandacht aan thema’s als impulsaankopen en online gokken. Ook online zijn wij laagdrempelig bereikbaar, via TikTok, Instagram, Whatsapp, bellen of mailen. Dit kan ook ’s avonds. Op TikTok dagen wij jongeren uit en geven tips. Door mee te doen, maken ze kans op winacties, zoals een cadeaubon voor de Albert Heijn of een dagje naar de sauna. Daarnaast zetten wij ons sociale netwerk in: we schakelen bijvoorbeeld bekende voetballers in om jongeren een hart onder de riem te steken.’ 

Hoe is stichting Oprecht ontstaan? 

‘Uit onderzoek van de Dullertsstichting, een fonds voor mensen in Arnhem die het financieel wat zwaarder hebben, bleek dat 5000 Arnhemse jongeren te maken hebben met schulden, maar de weg naar schulddienstverlening niet weten te vinden. Dit moest anders. Het fonds benaderde onze organisaties in Arnhem om zoveel mogelijk jongeren in Arnhem te bereiken en te helpen. Inmiddels werken we al vier jaar samen als Oprecht. In het begin was het zoeken omdat ieder zijn eigen werkwijze had. Maar we vinden elkaar in hetzelfde doel: de jongeren staan altijd op de eerste plaats. De organisaties vullen elkaar aan en we zijn collega's geworden, maar doen ook ander werk voor onze eigen organisaties.’ 

Iedereen heeft een verhaal en wij geloven in de kracht van kwetsbaarheid

Wat doen jullie anders dan andere hulpverleningsorganisaties? 

‘Dat was ook voor ons een zoektocht. Toen wij begonnen was het vooral onze taak om jongeren te vinden en door te verwijzen naar hulpverlening. Maar dan waren we 12 weken verder voordat de schuldhulpverlening startte. Intussen was 80% van de jongeren alweer afgehaakt. Op deze manier konden we niet waarmaken waar we voor staan. In de keten moest snelheid komen. Het gaat om echte mensen met echte problemen die een echte oplossing nodig hebben. Uiteindelijk kregen wij de ruimte om dit proces aan te passen voor jongeren en vervolgens te versnellen. Juist jongeren willen gezien en gehoord worden. Als je te lang wacht, is het moment voorbij. Tijdens het oplossen van de schulden staan wij naast de jongeren, maar nemen het niet van ze over. Het is niet de bedoeling dat ze afhankelijk van ons worden. We helpen met alles op een rijtje krijgen, leggen contact met schuldhulpverlening wanneer nodig en kunnen meegaan naar een intakegesprek. Maar uiteindelijk moeten ze het zelf doen.’  

Wat werkt 

In het kort werkt de aanpak van Oprecht volgens Marc en Melvin omdat de (young)professionals en buddy’s…  

  • dicht bij de jongeren staan. Zowel fysiek in de leefomgeving van de jongeren als in leeftijd, achtergrond en ervaringen. 
  • actief op zoek gaan naar jongeren met schulden in de wijk, bij verenigingen, op school, bij de rechtbank en online.  
  • eigen ervaringen delen waarin jongeren zich kunnen herkennen en waardoor vertrouwen ontstaat. 
  • aandacht hebben voor schaamte bij financiële problemen.  
  • binnen 24 uur reageren op vragen en direct een helpende hand bieden waardoor jongeren zich gehoord en gezien voelen.  
  • passie en bevlogenheid hebben om deze jongeren te helpen.  
  • lef en moed hebben om het systeem te veranderen.  

Al deze punten komen ook terug als werkzame elementen in het onderzoek dat het Verwey-Jonker Instituut in januari 2023 publiceerde over de effectiviteit van interventies voor jongeren met betalingsachterstanden waar Oprecht één van de zeven onderzochte interventies is. 

Hoe werken jullie binnen Oprecht?  

‘De bestuurders van de drie organisaties – de professionals – zijn verantwoordelijk voor de strategie, het beleid en pakken de meest complexe vragen op. Zo worden wij tegelijkertijd gevoed over fouten in het systeem en zetten die op de lokale politieke agenda. Wij werken samen met zes afgestudeerde beroepskrachten met een aantal jaar werkervaring, de young professionals. Zij pakken complexe vragen op, sturen de buddy’s aan en zijn voor jongeren goed bereikbaar. De buddy’s zijn twintig vrijwilligers met eigen ervaringen, sommigen met schulden, en een drive om anderen te helpen. Ze zijn van verschillende leeftijden en met diverse opleidingen en culturele achtergronden. Zij pikken signalen op en delen die. Een buddy kan doorgroeien tot young professional.’ 

Hoe lukt het jullie om jongeren te bereiken en vast te houden?   

‘Mijn collega’s en ik, de professionals en buddy’s hebben zoveel passie voor wat we doen dat het niet voelt als werk. Als er om half elf ’s avonds een berichtje binnenkomt dan antwoorden we. Dat geeft iemand geruststelling en vertrouwen. De regel is dat iemand na aanmelding binnen 24 uur reactie krijgt en die komen we altijd na. Onze bereikbaarheid en dat we altijd voor de jongeren klaarstaan, maakt ons succesvol.’  

Kun je dit van andere organisaties ook verwachten?  

‘Het helpt dat wij werken met gedreven jongeren. Zij weten hoe het is om niet gehoord en gezien te worden, en willen wat terug doen. Daarnaast hebben zij vaak nog geen eigen gezin wat tijd vraagt en wonen ze in de wijk. Schulden zijn er ook buiten kantoortijden. Schuldhulpverlening kun je dan niet bereiken, maar je kunt wel de menselijke kant van hulp bieden. Oprecht verbindt deze menselijke kant, de warme en zachte kant, met de koude kant waar het draait om cijfers, regelingen en kwijtschelden. Wij zien allereerst de persoon, de jongere, iemand die geholpen wil worden in de weg naar de toekomst. Focus op de schulden volgt later. Het is belangrijk dat je je als professional in de ander kunt verplaatsen en de jongere op één zet.’ 

Als er om half elf ’s avonds een berichtje binnenkomt dan antwoorden we. Dat geeft geruststelling en vertrouwen

Is de ervaringskennis van de buddy’s één van de sleutels tot succes?   

‘We willen dat iedereen zich kan herkennen in een van onze buddy’s. Iedereen heeft een verhaal en wij geloven in de kracht van kwetsbaarheid. Zelf heb ik ook armoede gekend. Wanneer ik mijn ervaring deel, kom ik meteen op een ander level in het gesprek met een jongere. Dat geeft vertrouwen. Onze ervaringen kunnen doorslaggevend zijn bij het helpen van de jongeren. Onze jongeren worden ook gevraagd om in de media hun verhaal te vertellen. Als ervaringsdeskundige heb je iets wat waarde toevoegt. Daar moet dan wel een eerlijke beloning tegenover staan. Daarnaast moet het niet gaan om een zielig verhaal. Wanneer ervaringsdeskundigen aanschuiven aan tafel moet het gaan over hun veerkracht.’ 

Buddy Daisy 

Daisy (26) is een van de buddy’s en heeft ervaringen met schulden, verslaving, psychische problematiek en dakloosheid. Daisy benadert jongeren zoals ze haar vrienden spreekt. Jongeren appen haar: ‘Daisy, ik heb een formulier gekregen, wat moet ik ermee?’ Of ze appt zelf: ‘Hey, hoe is het? Heb je toevallig nog post gekregen? Kan ik nog wat voor je doen? Wil je wat dingen bespreken volgende week bij de afspraak?’. Daisy: ‘Ik weet hoe het is om op die andere stoel te zitten. Soms is het moeilijk om van iemand af te lezen welke problemen er spelen. Maar wanneer ik mijn ervaringen deel en iemand zich vervolgens openstelt, zie ik de last van de schouders vallen. Uit eigen ervaring weet ik dat goed contact maken aandacht en tijd vraagt. Iets wat ik zelf gemist heb tijdens de hulpverlening die ik kreeg, waardoor ik mij nooit heb opengesteld.’  

Door het werk dat Daisy doet bij Oprecht, helpt zij niet alleen jongeren maar ook zichzelf: ‘Via Oprecht heb ik de kans gekregen om andere jongeren te kunnen helpen. Ik ben dankbaar dat ik dit pad heb gekozen. Voor mensen in mijn omgeving is het moeilijk te begrijpen dat ik dit werk doe en me zo open uitspreek over mijn ervaringen. Zij zien mijn verleden als iets negatiefs. Maar ik probeer er op deze manier iets positiefs uit te halen.’ 

Lees het verhaal van Daisy in Werken aan bestaanszekerheid, pp. 21-22. 

Hoe kun je de aanpak van Oprecht in een andere stad of gemeente uitrollen? En wat is daar dan voor nodig volgens jou?

‘Met eigen ervaringen, lef en moed om het systeem te veranderen, en passie en bevlogenheid. Daarnaast heb je een gemeente of fonds nodig die in jouw aanpak gelooft. Ook helpt het als je al een bekend gezicht bent in de stad. Je moet zichtbaar zijn om dingen voor elkaar te krijgen. Het liefst blijf ik in de luwte, maar het is soms nodig om bijvoorbeeld naar de wethouders en burgemeester te stappen. Lokaal zijn wij inmiddels een goed gevestigde organisatie. Er wordt naar ons geluisterd. Natuurlijk is het altijd context- en deels ook persoonsgebonden. Je kunt het nooit precies kopiëren. Maar uit onderzoek weten we wel wat werkt in de basis, vanuit daar kun je verder. Daarnaast denk ik dat in elke gemeente wel mensen zijn met diezelfde passie en bevlogenheid als wij.’ 

‘Voor Oprecht blijft uiteindelijk de waardering die we krijgen van de jongeren het belangrijkst. Gisteren nog kreeg mijn collega een bericht van een jongere: ‘Sorry dat ik niet gereageerd heb. Ik zit in een moeilijke fase maar ik waardeer je aandacht en tijd echt.’ Dit is waar we het voor doen’, sluit Melvin af.  

Meer weten? Bekijk de website van Oprecht 

Reflectie van Marc Mulder, ervaringsdeskundige Armoede en Schulde

Belang van bottom-up organisaties 

Presikhaaf University en Oprecht zijn organisaties ontstaan uit zogenaamde bottom-up initiatieven. Het zijn professionele organisaties die ontstaan zijn vanuit de betrokkenheid van mensen zelf. Deze betrokkenheid geldt vaak voor een bepaalde groep of een bepaalde wijk. Dit geldt ook voor Oprecht. De betrokkenheid die Melvin en Malki (oprichters van Presikhaaf University) voelen bij de jongeren in hun wijk is de basis van hun inzet. Ook de buddy’s en vrijwilligers voelen zich betrokken vanwege hun band met de plek en de doelgroep. Deze grote kracht zouden gemeente en overheid moeten koesteren en steunen. Helaas horen we in de praktijk dat veel van deze bottom-up organisaties tijdelijk van aard zijn vanwege het gebrek aan langdurige steun en de continue worsteling om erkenning.

Tegelijkertijd zoeken overheden naar manieren om dit soort bottom-up aanpakken landelijk uit te rollen en investeren daar wel in. Maar helaas verdwijnt met het opschalen van de aanpak vaak ook de unieke kracht van deze organisaties en initiatieven: de betrokkenheid met de doelgroep en de wijk. Ons advies is om niet alleen te investeren in de ondersteuning van deze lokale organisaties en initiatieven, maar ook in de connectie tussen hen onderling, zowel lokaal als landelijk. Zorg ervoor dat er geld beschikbaar is om elkaar te ontmoeten en van elkaar te leren. Om elkaar en anderen te inspireren om niet hetzelfde te doen, maar datgene dat past bij de lokale situatie en de initiatiefnemers.  

Belang van belonen van inzet ervaringskennis en -deskundigheid van jongeren 

De inzet van jongeren voor jongeren noemen we ook wel peer-support. Ondersteuning door gelijken. Een van de vormen van peer-support is de inzet van ervaringsdeskundigen waarbij ervaringsdeskundige jongeren zeer goed aansluiten bij de doelgroep die dezelfde problemen ondervindt als waar de ervaringsdeskundige mee te kampen heeft gehad. Deze ervaringsdeskundige jongeren zijn niet alleen belangrijk voor andere jongeren. Ook beleidsmakers weten hen te vinden, vaak omdat zij een uniek verhaal te vertellen hebben dat inzicht geeft in de beleving van jongeren. Ook vragen overheden hen regelmatig om aan te schuiven bij bijeenkomsten om de stem van de jongeren in een kwetsbare positie te laten horen. Deze jongeren die zich vrijwillig inzetten om anderen te helpen, verdienen het om gewaardeerd te worden op een manier die past bij hun inbreng. Dat zij vrijwilligerswerk doen om jongeren te helpen betekent niet dat zij altijd gratis moeten aanschuiven bij bijeenkomsten en overleggen.

De ervaringsdeskundigen zitten vaak vast in een systeem waar zij maar moeilijk uit komen. Het is daarom van belang dat er niet alleen naar hun ervaringsverhaal geluisterd wordt ten behoeve van beleid en bewustwording. Luister ook naar de ervaringsdeskundige over hun eigen situatie en beloon hun inzet met perspectief. Geef ze een opleiding of bied werk of een werkervaringsplaats aan waar hun kennis zich verder kan ontwikkelen. Op dit moment ontvangen zij vaak niet meer dan een bos bloemen of een cadeaubon voor hun inzet, terwijl die inzet als zeer waardevol wordt gezien. Het is verstandig als overheden investeren in deze ervaringsdeskundigen, zodat zij zich verder kunnen ontwikkelen en blijvend van waarde kunnen zijn voor anderen, maar ook voor het beleid.