Vanaf het begin van mijn opleiding social work wist ik dat ik iets wilde betekenen voor mensen die buiten de boot vallen. Toen ik de kans kreeg om stage te lopen bij de Tussenvoorziening, waar bij het project Housing First wordt gewerkt met (ex-)dakloze mensen in Utrecht, twijfelde ik geen moment. De verhalen van deze doelgroep raakten me. De veerkracht van deze doelgroep, maar ook de kwetsbaarheid waarmee ze moeten navigeren in een systeem dat zelden gebouwd is op vertrouwen. Ik wilde begrijpen hoe herstel werkt – niet alleen in praktische zin, maar vooral op menselijk niveau.

Afstudeeronderzoek

Mijn afstudeeronderzoek richtte zich op de vraag: hoe beïnvloedt het verlies of versterken van een sociaal netwerk het herstel van (ex-)dak- en thuislozen in de gemeente Utrecht? Door kwalitatieve interviews te houden met (ex-)dakloze mensen en betrokken hulpverleners, kreeg ik een rijk en soms confronterend beeld van hoe essentieel menselijke verbinding is. Dit onderzoek heb ik mogen uitvoeren bij Movisie, een organisatie die zich richt op het versterken van sociale basis en het bevorderen van participatie van kwetsbare groepen. Naast de inhoudelijke expertise bood Movisie toegang tot het een waardevol netwerk van professionals die mijn onderzoek hebben verdiept en verbreed. Wat mij opviel was hoe vaak mensen vertelden over verlies – niet alleen van een woning, maar ook van vriendschappen, familiebanden en vertrouwen. Tegelijkertijd hoorde ik ook hoopvolle verhalen: over professionals die niet opgaven en over kleine momenten van contact die het verschil maakten. Tijdens mijn stage zag ik dat sociaal herstel niet iets abstracts is, maar iets wat je in kleine gebaren terugziet. In een blik, een hand op een schouder, een begeleider die wéér langskomt – ook als iemand de deur niet opendoet.

Sociaal netwerk als fundament

Wie geen netwerk heeft, heeft minder houvast. Veel mensen die dakloos raken ervaren een opeenstapeling van problemen: schulden, verlies van werk, psychische klachten – vaak verbonden aan sociale breuken. Wie geen vangnet heeft, valt sneller. In de literatuur wordt dit ‘sociaal herstel’ genoemd: opnieuw verbinding maken met anderen, na een periode van isolement. Deze verbindingen kunnen vrienden of familie zijn, maar ook buren, vrijwilligers of hulpverleners. Een sociaal netwerk biedt niet alleen praktische hulp, maar ook emotionele steun en een gevoel van betekenis. In beleid en praktijk krijgt dit thema meer aandacht. Het Housing First-model is daar een goed voorbeeld van: mensen krijgen direct een eigen woning, met begeleiding, wat rust en stabiliteit geeft en ruimte maakt voor herstel. Maar juist het opbouwen van sociale verbinding blijkt kwetsbaar. Vertrouwen opbouwen is lastig, zeker na ervaringen van afwijzing. Tegelijkertijd kan iets eenvoudigs als een oprecht gesprek al het begin zijn van herstel.

Verhalen uit het veld

De mensen die ik sprak, vertelden openhartig over verlies en eenzaamheid. Eén respondent zei: ‘Jullie heb ik nu meer om mij heen in mijn dagelijks leven en dat helpt mij vooral nu’.  Het sociale isolement was niet altijd zichtbaar, maar wel voelbaar. Tijdens mijn stage zag ik hoe kleine gebeurtenissen – zoals niet teruggebeld worden – diepe indruk kunnen maken. Tegelijkertijd hoorde ik ook verhalen van hoop. Een cliënt vertelde over zijn woonbegeleider: ‘Hij bleef ja. Hij bleef me steunen, hij zei: het komt wel goed met je’. Zo’n constante aanwezigheid kan het begin zijn van nieuwe verbindingen. Housing First blijkt een sleutel. Met een woning ontstaat rust, en sommigen bouwen van daaruit langzaamaan herstel – ook sociaal. Maar zelfs met een dak boven het hoofd, blijft het opbouwen van relaties moeilijk. Trauma, schaamte en teleurstelling maken het lastig om opnieuw vertrouwen te geven. Wat mij raakte, was dat hoop vaak ontstaat in het kleine: een buur die groet, een vrijwilliger die blijft komen. Het laat zien dat sociaal herstel vaak begint bij het alledaagse. Zelf merkte ik hoe belangrijk het is om niet alleen te observeren, maar ook te durven meevoelen. Het leerde me om niet te snel te denken in oplossingen, maar eerst stil te staan bij wat iemand mist.

Relationeel werken onder druk

De verhalen uit mijn onderzoek tonen het belang van relationeel werken. Maar in de praktijk staan professionals onder druk: hoge werkdruk, veel administratie, en een nadruk op meetbare resultaten. Daardoor is er niet altijd ruimte voor echt contact – terwijl dat juist essentieel is. Ervaringsdeskundigen spelen hierin een belangrijke rol. Zij weten hoe het voelt om geen vangnet te hebben, en hoe belangrijk het is als iemand wél blijft. Ze kunnen de brug slaan tussen systeem en leefwereld. Wat mij inspireerde is hoe sommige hulpverleners die ruimte toch blijven nemen. Ze kiezen ervoor om te blijven, ook als het lastig wordt. Dat vraagt vertrouwen in de relatie – en in herstel. Mijn gesprekken met hen hebben mijn visie als toekomstig professional sterk gevormd: nabijheid is geen extraatje, maar de kern.

Verbinding met anderen

Herstel van dakloosheid vraagt meer dan een dak boven het hoofd. Het gaat om verbinding – met anderen, met jezelf, met de samenleving. Sociale netwerken spelen hierin een cruciale rol. Om dat netwerk te versterken, is het belangrijk dat professionals ruimte krijgen voor relationeel werken. Ook moet de inzet van ervaringsdeskundigen structureel onderdeel zijn van beleid. 

Tekst en foto's: Caitlin van der Berg