Hoe versterken gemeenten kleinschalige bewonersinitiatieven?

Bewonersinitiatieven spelen door bezuinigingen in zorg en welzijn een steeds belangrijkere rol bij het verminderen en voorkomen van maatschappelijke problemen. Movisie deed een verkenning naar initiatieven die voorkomen dat mensen sociaal worden uitgesloten. Wat werkt bij deze kleinschalige organisaties? En hoe kunnen gemeenten hen versterken?

Verschillende Nederlanders starten een initiatief om bijvoorbeeld buren met elkaar in contact te brengen, wijkbewoners met financiële problemen te helpen of vluchtelingen kennis te laten maken met hun nieuwe omgeving. Dergelijke projecten zorgen ervoor dat individuen of groepen mensen meer in contact staan met elkaar en die voorkomen of verminderen daarmee sociale uitsluiting. Uit een verkenning van Movisie blijkt dat er volop zogenoemde preventiepraktijken in Nederland zijn. Deze praktijken richten zich op mensen die worden uitgesloten op basis van min of meer onveranderbare factoren zoals gender, leeftijd, religie, seksuele voorkeur, etniciteit en handicap of veranderbare factoren zoals armoede, opleiding, identiteit of vervreemding.

Deze initiatieven krijgen een steeds grotere rol voor de samenleving, vooral omdat er flink bezuinigd is op het opbouwwerk en zorg- en welzijnsorganisaties. Er is daarom veel winst te behalen als zij kennis en ervaringen met elkaar delen, wat in de praktijk nu weinig gebeurd. Vaak vinden ze zelf het wiel uit in hun lokale context. Movisie nodigde deze zomer vier initiatieven uit om met elkaar ideeën hierover uit te wisselen: New Life Choir uit Groningen, Onze Nieuwe Buren uit Rotterdam, Stand-by uit Hoorn en het Huis van Compassie uit Nijmegen.  

'Een belangrijke succesfactor is het vele samenwerken met andere lokale partijen'

Gelijkwaardig en laagdrempelig

Wat deze projecten met elkaar gemeen hebben is dat ze alle vier mensen bereiken op een basis van gelijkwaardigheid. Het succes van Onze Nieuwe Buren – een maatjesproject waarbij een vluchtelinggezin voor zes maanden aan een Nederlands gezin wordt gekoppeld – is volgens de initiatiefnemers te danken aan het feit dat voormalige vluchtelingen een belangrijke rol bij de werving en de koppeling van gezinnen spelen. Deze ervaringsdeskundigen zijn de brug in de communicatie en bemiddeling tussen de twee gezinnen, waardoor er gemakkelijker een vriendschap kan ontstaan.

Ook het New Life Choir – een koor dat bestaat uit vluchtelingen en is ontstaan in een asielzoekerscentrum – wil via muziek ‘nieuwe’ en ‘oude’ Nederlanders met elkaar verbinden en uitdragen dat iedereen gelijk is. ‘Zingen is bovendien een snelle en leuke manier om de Nederlandse taal te leren’, aldus Mohamad van New Life Choir. ‘We hebben als koor veel contact met Nederlanders om van hen ideeën te krijgen. Het contact is wel wederkerig: we bieden bijvoorbeeld ook een workshop Arabische liederen aan.’ Die wederkerigheid herkennen de andere aanwezigen. Een belangrijke succesfactor is volgens allen dat ze veel samenwerken met andere lokale partijen.

Lastig huwelijk met gemeenten

In verschillende mate werken ze ook samen met de gemeente waar ze hun activiteiten uitvoeren. De initiatieven noemen het een lastig huwelijk tussen maatschappelijk initiatief en gemeente. Ze stellen ondersteuning en wat subsidie nodig te hebben, maar ze willen ook ‘niet té formeel worden’ en belast worden met bijvoorbeeld administratie en bijbehorende verantwoordingen.

‘Als je innoveert, mag je ook fouten maken’

Ze zijn immers het initiatief gestart om er te zijn voor anderen, niet om een organisatie op te zetten. Daarbij geven alle aanwezigen aan dat de kleinschaligheid een van hun belangrijkste troeven is. De verkokering bij gemeenten, wordt ook een van de struikelblokken genoemd. ‘De gemeente wil integraal werken in de wijk stimuleren, maar als je vervolgens kijkt naar de afdelingen van de gemeente zelf dan zijn ze enorm verkokerd bezig.’ Daarbij zouden ze graag wat meer ruimte krijgen om methoden uit te proberen want ‘als je innoveert, mag je ook fouten maken’.

De aanwezigen steken ook de hand in eigen boezem. Zo adviseert een vrijwilliger van het Huis van Compassie dat je de gemeente vooral niet als concurrent moet zien. ‘Sta open om samen te werken met de gemeente en met verschillende organisaties.’

Tips voor gemeenten om kleinschalige, informele initiatieven te ondersteunen

  1. Deze initiatieven zijn onderdeel van de sociale basis, maar laat ze wel kleinschalig zijn. Ga niet met ze om alsof ze een formele organisatie zijn en daarmee veel tijd hebben voor bijvoorbeeld de financiële verantwoording.
  2. Faciliteer samenwerking met formele organisaties. Bijvoorbeeld via een training, een jaarlijkse borrel of het faciliteren van locatie.
  3. Stel tijdens het samenwerken de mens centraal, dat is voor iedereen het meest motiverend.
  4. Geef de initiatieven de ruimte om te innoveren en daarmee om fouten te maken.
  5. Besteed aandacht aan de vijf aspecten van goede samenwerking: ambitie, belangen, proces, organisatie en relatie.

Sociale basis: terug van weggeweest

Het versterken van de sociale basis staat sinds kort hoog op de agenda. De sociale basis is het best te begrijpen als ‘cement’ in de samenleving; het gaat om verbindingen tussen individuen, netwerken en instituties. De initiatieven in dit artikel zijn onderdeel van deze ‘sociale basis’. Hoewel het begrip relatief nieuw is, is het denken over de sociale basis niet nieuw. Je zou ook kunnen spreken van een herontdekking of hernieuwde aandacht. Dit heeft te maken met de onderliggende wensen voor de transitie en transformatie. In het sociaal domein willen we meer integraal werken, meer zorg op maat leveren, meer participerende burgers stimuleren, meer inzetten op preventie en meer lerend experimenteren met innovaties. We zien steeds meer dat voor het slagen van de transformatie een sterke sociale basis nodig is met meer onderlinge samenwerking en daaraan gekoppeld een nieuwe verhouding tussen overheid, professionals en burgers. Lees meer over de sociale basis.