‘Er is in de samenleving een beweging op gang gekomen om meer aandacht te besteden aan sociale veiligheid in brede zin. Breder dan alleen seksueel grensoverschrijdend gedrag en huiselijk geweld. Dat betekent ook een breder perspectief en een bredere inzet van ons, van Movisie.’ Aan het woord is Christ de Wit, expert sociale veiligheid bij Movisie. Ze haalt de incidenten uit de turnwereld die afgelopen zomer het nieuws haalden aan om haar woorden kracht bij te zetten. Trainers gingen diep door het stof vanwege hun grensoverschrijdend gedrag jegens hun pupillen. Verschillende turnsters vertelden over vernederingen en mishandelingen. Niet dat er sprake was van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Dat nam niet weg dat de emotionele schade voor de betrokken meiden groot was. De Wit: ‘Het is nogal wat als er constant op je wordt gescholden. Dat is ook grensoverschrijdend gedrag. En dan wil je ook dat er actie op wordt ondernomen.’

Seksuele intimidatie en seksueel misbruik in de sport

Dat in de sport – ook in de breedtesport – grensoverschrijdend gedrag een dieperliggend probleem is, was al bekend. Onderzoek in 2017 richtte zich op seksuele intimidatie en misbruik in de sport. De Commissie De Vries constateerde toen dat seksuele intimidatie en misbruik in de sport vaak voorkomen. Twaalf procent van Nederlandse volwassenen die als kind aan sport deden, heeft op z’n minst één ervaring met seksueel grensoverschrijdend gedrag. Vier procent van deze volwassenen rapporteert ernstige vormen van seksueel misbruik (aanranding en verkrachting). Medesporters worden in 44 procent van de gevallen als pleger genoemd: een hoger percentage dan het percentage voor begeleiders.  

Brede of smalle aanpak?

De inspanningen van sportbonden en de koepel, NOC/NSF, richten zich tot nu vooral op de aanpak van seksuele intimidatie en seksueel misbruik. Begrijpelijk, constateren De Wit en collega-expert bij Movisie, Kristin Janssens. Dat probleem is namelijk nijpend, concreet en afgebakend. Maar tegelijkertijd – en niet alleen het voorbeeld uit de turnwereld laat dat zien –zou het goed zijn als in de breedtesport sociale veiligheid in brede zin een issue wordt. Janssens spreekt van een voortschrijdend inzicht. ‘We willen dat het veiliger wordt en dat seksueel misbruik vermindert. Dat het tijdig gesignaleerd, besproken en gemeld wordt. Maar we bewegen ook mee met wat in de buitenwereld gebeurt. En dat betekent dat het ook wenselijk is om andere vormen van grensoverschrijdend gedrag in de sport - denk aan pesten en discriminatie - gezamenlijk aan te pakken.’

Onderbuik

Sportbestuurders, trainers, vrijwilligers die actief zijn in verenigingen worstelen vaak met de vraag wanneer iemand een grens overschrijdt met zijn of haar gedrag. Wat is geoorloofd en wat niet? Een trainer die bijvoorbeeld een arm slaat om de schouders van een hockeymeisje in zijn team. Kan dat wel of kan dat niet door de beugel? De Wit: ‘Nu gaan mensen vaak af op hun intuïtie, hun onderbuik – ze weten het niet goed. En misschien houden mensen hun mond omdat ze denken dat anderen in de vereniging het gewoon vinden wat er gebeurt.’ Janssens: ‘Er is wel sense of urgency maar er is ook onzekerheid. Je wil namelijk niet overreageren maar ook niet bagatelliseren.’ ‘En vaak blijkt in de praktijk dat zwijgen, niets doen, niet handelen maakt dat slachtoffers zich dubbel in de kou voelen staan’, vervolgt Janssens.

Het gesprek voeren

In de genoemde handelingsverlegenheid ligt de basis voor een nieuw initiatief van Movisie. Een project om samen met sportverenigingen en beleidsprofessionals te werken aan een handreiking die een bijdrage kan leveren aan het terugdringen van grensoverschrijdend gedrag in de sport. Een handreiking die antwoord geeft op de vraag hoe je met zijn allen een norm stelt en vandaaruit handelt. De Wit: ‘Juist vanwege die handelingsverlegenheid is het bieden van een handelingskader erg belangrijk en nuttig.’ Janssens: ‘Het viel me op dat veel aanbevelingen van de Commissie De Vries betrekking hadden op melding doen van misstanden. Natuurlijk, dat is belangrijk. Maar het gesprek stimuleren binnen sportverenigingen over wat wenselijk en onwenselijk gedrag is, is even belangrijk.’

Ontdekkingstocht

Het project is een ontdekkingstocht, stellen De Wit en Janssens. Volgens beide experts blijft het een spanningsveld: verbreed je het vizier in het project op sociale veiligheid en betrek je ook andere domeinen dan de sport? Of beperk je de handreiking tot seksuele intimidatie – en tot de sport. Daar waar het gaat om een antwoord geven op de vraag hoe je met zijn allen een norm stelt en vandaaruit handelt, zou volgens Janssens de interventie Vlaggensysteem* als leidraad kunnen dienen. ‘Dat is een interventie die vertaald is naar verschillende sectoren en naar uiteenlopende doelgroepen. Maar de basis is generiek. Je beoordelingssystematiek baseer je namelijk op mensenrechten, een juridisch kader en andere belangrijke aspecten die je moet meewegen. Zo’n brede onderlegger zou voor de te ontwikkelen handreiking ook van pas kunnen komen.’

* De kern van het Vlaggensysteem is adequaat beoordelen van seksueel (grensoverschrijdend) gedrag, het bespreekbaar maken van dat gedrag met andere professionele opvoeders en met de kinderen en jongeren zelf en het geven van een adequate pedagogische reactie.