Hoe zorg je voor een inclusieve gemeente?

Ondanks de groeiende economie neemt de tweedeling in Nederland toe en vallen er mensen tussen wal en schip. Hoe kun je als gemeente zorgdragen voor mensen die niet of onvoldoende mee kunnen doen? Welke factoren spelen een rol bij sociale en economische uitsluiting? Wat zijn de ervaringen van gemeenten die hier al mee aan de slag zijn gegaan?

In de afgelopen maanden voerde Movisie gesprekken bij een aantal gemeenten over het thema inclusie. Een interview met Jamila Achahchah en Else Boss van Team Inclusie & Diversiteit over de inclusieve gemeente.

Wat is volgens jullie een inclusieve gemeente?

'Een inclusieve gemeente betekent dat iedereen kan meedoen, ongeacht diversiteitsfactoren. Je kunt kijken naar het VN-Verdrag voor de rechten van mensen met een beperking. Dan gaat het vooral over toegankelijkheid. Maar vanuit Movisie kijken wij liever naar een brede invulling van een inclusieve gemeente, gericht op inclusie van alle inwoners: Daarbij gaat het om een combinatie van (min of meer) onveranderbare factoren gender, leeftijd, religie, seksuele voorkeur, etniciteit en handicap, én veranderbare factoren zoals armoede, opleiding, identiteit of vervreemding.'

Leeft het thema bij gemeenten?

'Vorig jaar hebben we een enquête gehouden onder alle gemeenten en hebben er ruim 90 gemeenten aangegeven dat ze willen werken aan een inclusieve samenleving. Met de gemeenteraadsverkiezingen op komst is het weer hoogst actueel. Armoede en schulden, eenzaamheid, jeugdzorg, maar ook discriminatie worden als problemen ervaren die het sociaal domein domineren.

'De optimale aansluiting vindt plaats als er diversiteitsproof wordt gewerkt'

Met de decentralisaties is er een grote verantwoordelijkheid op het bord van de gemeente gekomen. Inclusie is veel meer dan alleen zeggen: beleid is voor iedereen toegankelijk. Het doel is dat iedereen kan deelnemen aan de samenleving. Kijk vooral waar mensen buiten de boot vallen en welke vraagstukken er liggen. Belangrijk daarbij is dat je als gemeente in contact staat met de burger en denkt vanuit vragen en dilemma’s in de samenleving, en dus niet alleen redeneert vanuit jouw beleid.

De professionals van de sociale wijkteams vervullen daarin een belangrijke rol. Zij zijn vaak de ogen en oren van de gemeente, al is het voor gemeenten nog zoeken naar de beste verbinding. In het zoeken naar die verbinding heeft het tweejarig onderzoek van Kennisplatform Integratie en Samenleving (KIS) in een aantal gemeenten meegeholpen. Het onderzoek is uitgemond in een diversiteitskader waardoor het aanbod van wijkteams en gemeenten optimaal kan aansluiten bij de diversiteit aan bewoners in de wijk.

Die optimale aansluiting vindt plaats als er diversiteitsproof wordt gewerkt. Hiermee bedoelen we het vormgeven van de werkwijze, competenties van de medewerkers, de teamsamenstelling en de samenwerking met informele netwerken op een diversiteits-sensitieve manier. Ook zijn er door KIS al veel sociaal wijkteams getraind in diversiteitsproof werken. Om die verbinding nog meer te verbeteren heeft Movisie begin dit jaar  een training gegeven aan beleidsmedewerkers van de gemeente Den Haag over diversiteitsproof werken.

Tijdens de training kregen de beleidsmedewerkers een kijkje in de keuken van de dagelijkse praktijk van sociale wijkteams en hoe vraagstukken omtrent diversiteitsproof werken doorsijpelen in deze praktijk. Gemeenten hebben niet altijd een even scherp beeld waar nu echt de knelpunten liggen in het diversiteitsproof werken, hoe ze het beleid daarop kunnen laten aansluiten, en hoe ze hun rol concreet kunnen invullen. Deze training biedt een inzicht in die knelpunten, met casussen van sociale wijkteams als voorbeeld.'

Hoe kijken gemeenten aan tegen inclusie? Zijn er grote verschillen in opvattingen?

'De afgelopen maanden hebben we vanuit Movisie gesprekken gevoerd bij ondermeer de gemeenten in Dordrecht, Houten, Woerden, Zaanstad en Deventer. Zij hebben een visie op dit thema neergelegd.

We merken in gesprekken met gemeenten dat zij  balanceren tussen specifiek en generiek beleid. Doelgroepenbeleid is passé. Hiervoor in de plaats is vanuit de Wmo-gedachte maatwerkbeleid op individueel niveau gekomen. We zien in praktijk dat gemeenten heel verschillend omgaan met hun eigen rol in het kader van een inclusieve aanpak. De gemeente Dordrecht werkt bij verschillende thema’s, waaronder zorg, opgavegericht. Dus niet vanuit beleid bepalen wat er gedaan moet worden, maar de aanpak aanpassen aan wat er nodig is en wat de vraag is vanuit de samenleving.

De gemeente Den Haag kiest juist voor een centrale aanpak. Toch is het belangrijk dat we kennis hebben van de specifieke uitsluitingsgronden en hier maatwerkbeleid op ontwikkelen. Tijdens het werkatelier gaan we in op vragen als: wat is een inclusieve gemeente? Welke aanpakken zijn er? Hoe betrekken gemeenten burgerinitiatieven en maatschappelijke organisaties hierbij?'

Meer weten?
Een inclusieve samenleving is een voorwaarde voor participatie. Veel gemeenten voeren al een actief beleid om inclusief te zijn. Movisie helpt je hier graag bij.

Wat zijn de vragen waar gemeenten mee worstelen?

'Het gaat om vragen op verschillende niveau’s: bijvoorbeeld ten aanzien van de eigen gemeentelijke organisatie: hoe  zorg je intern voor draagvlak? Hoe wordt een inclusieve ambitie concreet en wordt het een gezamenlijke manier van werken? Hoe zorg je dat je als gemeente ook echt vanuit de leefwereld van burgers werkt en niet vanuit de systeemwereld?

Het gaat ook om vragen ten aanzien van de participatie van burgers en van ondersteuning aan burgers vanuit (sociale) wijkteams. Maar ook de samenwerking met burgerinitiatieven en de civil society. Hoe krijg je als gemeente zicht op de problemen en hoe ga je om met een grote diversiteit onder bewoners?

Er moet een goede balans zijn tussen algemeen beleid en specifieke aandacht voor de kwetsbaren. Dat is vaak wel een worsteling voor gemeenten. De cijfers laten zien dat bepaalde groepen worden buitengesloten, waarmee escalatie dreigt. Je kunt maatwerkbeleid gelegitimeerd extra inzetten in kwetsbare wijken, maar niet op zijn beloop laten in andere wijken. Belangrijk is dat er een gedragen visie is op het thema inclusie.'

Movisie en Inclusionlab trekken samen op in de ondersteuning van Inclusieve gemeenten

Vanuit Movisie hebben wij in de afgelopen maanden met verschillende gemeenten contact gehad over hun visie en aanpak van inclusief beleid en de vraagstukken en dilemma’s die zij in praktijk tegenkomen. Inclusionlab organiseerde het afgelopen jaar een ‘expeditie’ voor inclusieve gemeenten. We merken dat het thema leeft, maar we zien ook dat er veel behoefte is aan voorbeelden en aanpakken hoe een inclusieve gemeenten vorm te geven.

Eind maart heeft Movisie een werkatelier gehouden voor gemeenten die aan de slag zijn met inclusief beleid. Beleidsmedewerkers van de gemeenten Dordrecht, Houten en Woerden vertelden tijdens dit werkatelier over hun aanpak met praktijkvoorbeelden vanuit hun eigen gemeentelijke organisatie. Ook de ondersteuning door maatschappelijke organisaties en de samenwerking met burgers en georganiseerde verbanden kwamen aan bod.

Heb je interesse in de uitkomsten van dit werkatelier en behoefte aan uitwisseling op dit thema? Neem dan contact op met Charlot Pierik, c.pierik@movisie.nl.