Het lijkt een open deur, maar begin met het in kaart brengen van het netwerk. Kijk hierbij naar wie belangrijk zijn in het leven van de cliënt. Voor het in kaart brengen van netwerken zijn eenvoudige methoden beschikbaar, zoals de netwerkcirkel van Lensink, maar ook wat complexere methoden als het genogram en ecogram. De meeste werken met een soort tekening van het netwerk. Op zoek naar de juiste vragen om te stellen? De app QueZ biedt een verzameling vragen over hoe het netwerk eruit ziet en wat het betekent voor de cliënt. En belangrijk om te onthouden: het in kaart brengen is geen einddoel, maar een startpunt om verder te werken.

Geluksgericht werken

Laat je leiden door de wensen en voorkeuren van de cliënt en de mantelzorger. Want juist daar liggen aanknopingspunten voor goede samenwerking. Wanneer je weet wat mensen beweegt, kun je mee bewegen en benut je de talenten van cliënt en mantelzorger. De methode geluksgericht werken helpt hierbij. Johan Faber is mantelzorgconsulent bij Stichting Informele Zorg (SIZ) Twente in Hengelo en werkt met geluksgerichte mantelzorgondersteuning. Faber: ‘We richten ons op zwaarbelaste mantelzorgers. Als we voor het eerst met hen in gesprek gaan, vragen we: wat heeft u nodig om gelukkig te zijn? We gebruiken de MantelScan, maar hebben daar vragen aan toegevoegd over geluk. Daarbij benaderen we de mantelzorger als individu, los van de cliënt. Wat is zijn of haar passie? Daar zijn we naar op zoek. We noemen dat geluksgericht werken.’

Na dat eerste gesprek, voert Faber nog vier gesprekken, in totaal vijf. ‘We bespreken dan wie er nog meer betrokken kan worden bij de mantelzorg: voor de emotionele zorg, maar ook voor praktische hulp zoals papierwerk of een schilderijtje ophangen. En ook wie de mantelzorger kan ondersteunen in de vorm van respijtzorg. De gesprekken, gericht op hun geluk, zijn geen wondermiddel, maar meestal blijkt de situatie toch minder uitzichtloos dan de mantelzorgers dachten.’

Het netwerk tastbaar en zichtbaar maken

Maak het netwerk tastbaar en zichtbaar en breng het regelmatig ter sprake. Wanneer het netwerk zichtbaar is kan je er gemakkelijker met elkaar over praten. Doe dat regelmatig, want er kunnen veel veranderingen zijn in het netwerk: iemand kan langzaam uit beeld verdwijnen, een onverwachte ontmoeting leidt tot een nieuw contact of er kunnen spanningen zijn ontstaan. Community Support is een methode waarin dit heel belangrijk is. Nelly Heijs, directeur: ‘Veel mensen zeggen in eerste instantie: ik heb niemand. Maar we zien bijna altijd dat er een netwerk is en dat die mensen ook wat willen betekenen. Veel meer dan de cliënt in eerste instantie dacht. Ook vragen we vaak: wat kun je terugdoen? Het is makkelijker om iets te vragen als je ook iets te bieden hebt. Dat kan iets kleins zijn. Je kunt bijvoorbeeld het gras maaien voor de buren, en in ruil gaat de buurman even voor dat formulier zitten.’

Community Support ondersteunt mensen bij het verbeteren van de kwaliteit van hun leven: erbij horen, nuttig zijn, talenten ontwikkelen, iets betekenen en er toe doen. Daarvoor heeft iedere cliënt een steungroep die regelmatig bij elkaar komt. Daar zitten familie, vrienden en buren in, maar misschien ook vrijwilligers en professionals. Soms gaat het alleen over luisteren, aanmoedigen en complimenteren.

Verbeter kwaliteit

Verbeter de kwaliteit van contacten. Zeker wanneer zorg voor iemand langdurig is, kunnen relaties onder druk komen te staan. Bijvoorbeeld omdat de cliënt zich schuldig voelt. Klaartje van Montfort is directeur van het Expertisecentrum Familiezorg in Tilburg, zij hanteren een relationele benadering van intensieve, langdurige zorg. ‘We zoomen in op de relaties, dus niet apart op mantelzorgers. Iedereen in het hele systeem betrekken we, ook de hulpverlening. Als een mantelzorger om hulp vraagt, vragen wij hem of haar dus: wie zijn er in uw omgeving aanwezig en wie zijn er al met u aan de slag? We willen alle partijen om tafel, en uiteindelijk zorgen voor de juiste coördinatie. Onze hulpverleners hebben kennis van de systeemtheorie, en weten dat het altijd over de schuldvraag gaat. Het is in eerste instantie dus essentieel om mensen te ontschuldigen, zodat ze leren om waardevrij naar zichzelf en naar elkaar te kijken. Daarbij is het noodzakelijk om ervoor te zorgen dat iedereen de eigen positie weer inneemt in het gezin. Kinderen die zorgtaken op zich hebben genomen, kunnen daardoor weer in een kindrol komen en ouders komen weer in de positie van ouders.’

Er zijn genoeg mensen die wel willen helpen, maar ze weten niet goed hoe of wie

Betrek buren en buurtbewoners

Bij een sociaal netwerk wordt meestal gedacht aan familie. Logisch, want zo’n 80 procent van de mantelzorg wordt door familie verleend. Er is daarom vaak minder aandacht voor vrienden en buren. Daar liggen kansen. Buurthulpprojecten kunnen een grote rol spelen om buurtbetrokkenheid te vergroten. Buurthulp is een kleinschalig(e) voorziening of initiatief voor onderlinge hulp- en dienstverlening door en voor bewoners in buurt, wijk of dorp. Het houdt het midden tussen mantelzorg (persoonlijke band) en vrijwillige zorg (organisatieverband). Er zijn genoeg mensen die wel willen helpen, maar ze weten niet goed hoe of wie. Door deze informele onderlinge hulpverlening licht te organiseren met Buurthulp kan deze impasse worden doorbroken. Movisie deed onderzoek naar de voorwaarden waaronder buurthulp floreert. Zo weten we dat het belangrijk is de privacy en veiligheid van deelnemers zorgvuldig te bewaken. Ook lijkt het erop dat in veel buurthulpprojecten een bepaalde professionele inzet, bijvoorbeeld als achterwacht, van belang is om het te doen slagen.

De aanhouder wint

En tot slot: geef niet op! Soms is tegenslag even nodig om tot een doorbraak te komen. Iedereen heeft eigen beelden bij wat ‘goede zorg’ is en heeft verwachtingen van zichzelf én van anderen. Die komen lang niet altijd met elkaar overeen. Vaak ook blijven deze beelden onuitgesproken. Wanneer dat wel gebeurt kan dat tot (kleine) conflicten leiden. Juist zo’n conflict kan, met goede begeleiding, ook weer helderheid scheppen: je leert van elkaar wat ieders verwachtingen zijn. Op basis daarvan kan je weer bouwen.

De tips en methoden in dit artikel zijn gebaseerd op de publicatie Aan de slag met het sociale netwerk. Hierin beschrijven Actiz, Vilans en Movisie verschillende methoden voor het versterken van sociale netwerken.