IDAHOBIT 2020: Symbolen en zichtbaarheid juist belangrijk in corona-tijd

Homoseksualiteit al 30 jaar geen ziekte meer

17 mei is de internationale dag tegen lhbti+ fobie (IDAHOBIT). Een belangrijke datum. Op IDAHOBIT in 1990 schrapte de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) homoseksualiteit officieel van de internationaal gehanteerde lijst van ziekten, waarin homoseksualiteit te boek stond als een psychische aandoening. Normaal gesproken wappert de regenboogvlag op deze dag op vele plaatsen en worden er activiteiten georganiseerd. Deze zichtbaarheid is belangrijk, en draagt bij aan de emancipatie en empowerment van lhbti+ personen. Door de coronacrisis, waar iedereen zoveel mogelijk binnen blijft, zal deze zichtbaarheid dit jaar een stuk minder zijn.

Symbolen en zichtbaarheid hebben invloed op sociale normen. Sociale normen zijn hoe mensen denken dat ‘het hoort’ of ‘wat normaal is. Het zijn sterke voorspellers van gedrag, soms sterker dan vooroordelen of stereotypen. Sociale normen zijn ook belangrijk in het tegengaan van discriminatie. Een regenboogvlag aan het gemeentehuis, dde aanwezigheid van een burgemeester bij een Pride, een hetero die bevriend is met lhbti+ personen straalt een positieve sociale norm uit ten aanzien van de acceptatie van lhbti+ personen. Dat kan tot gevolg hebben dat mensen positiever worden over lhbti+ personen, omdat dit als sociale norm wordt gesteld. Want als iedereen denkt dat het normaal is om positief om te gaan met lhbti+ personen, dan is dat ook wat de meeste mensen nastreven om zelf ook te doen. Veel mensen gedragen zich namelijk graag ‘zoals het hoort’.  IDAHOT op 17 mei leent zich uitstekend voor iedereen om een statement te maken en te laten zien je dat je uitsluiting, haat, geweld en discriminatie jegens lhbti+ personen afkeurt en daarmee een norm stelt.

Voor lhbti+ personen heeft het gebruiken van deze symbolen ook positieve effecten. Symbolen kunnen namelijk bijdragen aan het ontstaan van een groepsgevoel1. En zoals socioloog Collins stelt, door gezamenlijk de aandacht te vestigen op bepaalde objecten en/of activiteiten en daardoor ook in een gedeelde gemoedstoestand te raken wordt onder andere onderlinge solidariteit gecreëerd door zulke 'interaction ritual chains'2. Dan gaat het bijvoorbeeld over het meelopen in een Pride Walk of het meevaren op een boot tijdens een Canal Parade. De zichtbaarheid van lhbti+ personen en de symbolen en evenementen, is de laatste jaren toegenomen.

Coronacrisis zet lhbti+ personen internationaal onder druk

In landen waar lhbti+ personen het al moeilijk hebben om veilig zichzelf te zijn, staan op een aantal plekken op de wereld lhbti+ personen door de coronacrisis onder zware druk. De Hongaarse president Viktor Orbán gebruikt de coronachaos om het Hongaarse transgender personen onmogelijk te maken hun naam te veranderen. Na een oproep van een bekende influencer zagen homoseksuele mannen in Marokko screenshots van hun datingprofielen in apps als Grindr verschijnen op internet. Volgens Human Rights Watch verergert de situatie van deze mannen doordat in Marokko vanwege het coronavirus een strenge lockdown geldt. De Oegandese autoriteiten grijpen coronamaatregelen aan om lhbti+ personen te vervolgen. De politie viel een safehouse voor jonge lhbti+ personen binnen en arresteerde 22 mensen die daar verbleven. En in Turkije bereikt een cultuurclash rond lhbti+ personen een climax. Terwijl de hoogste geestelijke van Turkije homoseksualiteit een ‘kwaad’ noemt dat ziekten als hiv voortbrengt, springen populaire Turkse filmsterren en zangers voor lhbti+ personen in de bres. Daarom is het, juist in deze tijd, belangrijk om te laten zien dat je lhbti+ personen steunt.

Regenboogvlag

De regenboogvlag is de afgelopen jaren sterk gegroeid in haar bekendheid als symbool voor de lhbti+ gemeenschap. De eerste versie van de vlag werd in juni 1978 ontworpen door de Amerikaanse kunstenaar Gilbert Baker uit San Francisco. Inmiddels is de rood-oranje-geel-groen-blauw-paars gekleurde vlag een vaste waarde geworden. Steeds vaker hijsen gemeenten, bedrijven en organisaties de regenboogvlag op bijzondere dagen als zichtbare steun aan lhbti+ personen. Zelfs WhatsApp en sociale media hebben een regenboogvlag toegevoegd aan hun emoji’s.

Sinds 2017 is er ook discussie over de populaire versie van de regenboogvlag, die zou ook groepen uitsluiten. De Amerikaanse stad Philadelphia voegde de kleuren zwart en bruin toe aan de vlag, ter ere van lhbti+ personen van kleur. Inmiddels is er ook een variant van de regenboogvlag die naast zwart en bruin ook de vlag van de transgemeenschap (wit-roze-blauw) heeft toegevoegd.

Regenboogpad

Een andere veel gebruikte manier om te laten zien dat seksuele en genderdiversiteit er mag zijn in de openbare ruimte is het aanleggen van een regenboogpad, ook wel regenboogzebra genoemd. De eerste in Nederland werd aangelegd in 2013 in Utrecht en inmiddels zijn er nu verspreid over het land ongeveer dertig te vinden. Een onderzoek van Movisie toonde eerder aan dat een meerderheid van de inwoners (71 procent) weet waar een regenboogpad voor staat. Veel mensen vinden het een positief signaal.

Ook worden er kanttekeningen geplaatst. Zo geeft Veilig Verkeer Nederland aan dat een regenboogpad niet voldoet aan de wettelijke eisen van een voetgangersoversteekplaats en zo voor verwarrende en gevaarlijke situaties kan zorgen. Zij adviseren de associatie met een ‘echt’ zebrapad te vermijden en de gekleurde banen bijvoorbeeld haaks op de weg aan te brengen in plaats van evenwijdig.

Zichtbaarheid in de openbare ruimte; een keerzijde?

Er zijn natuurlijk nog veel meer manieren om lhbti+ zichtbaar te maken in de openbare ruimte. Bijvoorbeeld met een kunstwerk, regenboogbankjes, of regenboogbelettering op het stadhuis. Vaak krijgen de adviseurs van Movisie de vraag of dergelijke zichtbaarheid nu echt helpt. Of het niet eigenlijk een vorm van symboolpolitiek is. Natuurlijk is het enkel aanleggen van een regenboogpad niet voldoende. Het kan wel bijdragen aan een proces om meer aandacht voor lhbti+ op gang te brengen. Zo hebben we bijvoorbeeld gezien dat in gemeenten waarin een raad tegen een regenboogpad stemde, er burgers en organisaties in beweging kwamen om het onderwerp op de agenda te zetten. Zo kan ook bijvoorbeeld het organiseren van een Roze Zaterdag aanleiding zijn voor een gemeente om bredere aandacht en interesse voor lhbti+ thema’s te stimuleren en versnellen.
 

Video: 2005kbphotodesign / 123RF Stockfoto

Sinds 2017 is er ook discussie over de populaire versie van de regenboogvlag, die zou ook groepen uitsluiten. De Amerikaanse stad Philadelphia voegde de kleuren zwart en bruin toe aan de vlag, ter ere van LHBTI’s die niet wit zijn. Inmiddels is er ook een variant van de regenboogvlag die naast zwart en bruin ook de vlag van de transgemeenschap (wit-roze-blauw) heeft toegevoegd.

Regenboogpad

Een andere veel gebruikte manier om te laten zien dat seksuele en genderdiversiteit er mag zijn in de openbare ruimte is het aanleggen van een regenboogpad, ook wel regenboogzebra genoemd. De eerste in Nederland werd aangelegd in 2013 in Utrecht en inmiddels zijn er nu verspreid over het land ongeveer dertig te vinden. Een onderzoek van Movisie toonde eerder aan dat een meerderheid van de inwoners (71 procent) weet waar een regenboogpad voor staat. Veel mensen vinden het een positief signaal.

Ook worden er kanttekeningen geplaatst. Zo geeft Veilig Verkeer Nederland aan dat een regenboogpad niet voldoet aan de wettelijke eisen van een voetgangersoversteekplaats en zo voor verwarrende en gevaarlijke situaties kan zorgen. Zij adviseren de associatie met een ‘echt’ zebrapad te vermijden en de gekleurde banen bijvoorbeeld haaks op de weg aan te brengen in plaats van evenwijdig.

‘Coronaproof’ LHBTI-zichtbaarheid – Doe je mee?

1.    Hijs de regenboogvlag
De fysieke locaties van veel bedrijven en organisaties zijn momenteel gesloten of hebben beperkte bezetting. Informeer of het mogelijk is om toch een Regenboogvlag te hijsen, maar ook op je eigen woonadres kun je natuurlijk een Regenboogvlag hijsen. IDAHOT op 17 mei valt dit jaar op een zondag. De regenbooggemeenten hijsen daarom dit jaar de vlag op vrijdag 15 mei en laten die, indien mogelijk, het weekend hangen.
2.    Hijs online de regenboogvlag
Via een website of social media kanalen kan ook online een regenboogvlag worden gehesen, bijvoorbeeld door het plaatsen van een afbeelding of video van de regenboogvlag, eventueel aangevuld met een boodschap of oproep. Je kunt ook je profielfoto op sociale media voorzien van een speciaal IDAHOT-kader.
3.    Besteed online aandacht aan bijzondere dagen
Rondom IDAHOT en andere bijzondere LHBTI-dagen kun je op je website en socialemediakanalen artikelen, foto’s of video’s plaatsen met aandacht voor LHBTI’s. In onze Movisie-handreiking Communicatie en zichtbaarheid van lokaal LHBTI-beleid vind je nog meer tips en een overzicht met alle LHBTI-dagen.  

Zichtbaarheid in de openbare ruimte; een keerzijde?

Er zijn natuurlijk nog veel meer manieren om LHBTI zichtbaar te maken in de openbare ruimte. Bijvoorbeeld met een kunstwerk, regenboogbankjes, of regenboogbelettering op het stadhuis. Vaak krijgen de adviseurs van Movisie de vraag of dergelijke zichtbaarheid nu echt helpt. Of het niet eigenlijk een vorm van symboolpolitiek is. Natuurlijk is het enkel aanleggen van een regenboogpad niet voldoende. Het kan wel bijdragen aan een proces om meer aandacht voor LHBTI’s op gang te brengen. Zo hebben we bijvoorbeeld gezien dat in gemeenten waarin een raad tegen een regenboogpad stemde, er burgers en organisaties in beweging kwamen om het onderwerp op de agenda te zetten. Zo kan ook bijvoorbeeld het organiseren van een Roze Zaterdag aanleiding zijn voor een gemeente om bredere aandacht en interesse voor LHBTI-thema’s te stimuleren en versnellen.

Prides, Roze Zaterdag en andere bijzondere dagen

Normaal gesproken zorgen bijzondere LHBTI-dagen, zoals Coming-Out Dag, IDAHOT, Paarse Vrijdag, en een aantal LHBTI-publieksevenementen voor veel aandacht. Nu zijn alle grote evenementen de komende maanden, zoals Roze Zaterdag en Pride Amsterdam, geannuleerd vanwege de coronacrisis. Daarvoor in de plaats staan er al wel een aantal online varianten op de planning, zoals het Dublin Pride Digital Festival van 22 mei t/m 28 juni, de Istanbul LGBTI+ Pride Week van 22 t/m 28 juni,  de Global Pride en de Dutch Online Pride op 27 juni. 

1. Fiske, A. P. (1992). The four elementary forms of sociality: framework for a unified theory of social relations. Psychological Review 99(4): 689-723.
2. Collins, R. (2014). Interaction ritual chains. Princeton, NJ, Princeton university press.

Coronadossier

Dit artikel is onderdeel van een dossier waarin wij kennis verzamelen over het coronavirus. Heb jij een vraag die Movisie kan beantwoorden? Tips of noemenswaardige initiatieven? Stuur dan een e-mail naar Hans Alderliesten, h.alderliesten@movisie.nl.

Naar het dossier