‘Ik was 12 en een jongen vroeg mij om sexy foto's’
Ervaringen van slachtoffers van online grensoverschrijdend gedrag
Het meemaken van grensoverschrijdend gedrag online kan ernstige gevolgen hebben voor slachtoffers. De ervaringen van slachtoffers horen we echter maar weinig. In dit artikel delen wij daarom de ervaringen van Liv (21) met ongewenste sexting. Ook geven we tips voor hoe je als sociaal professional slachtoffers van ongewenste sexting kunt helpen.
Toen Liv 12 jaar was, vroeg een oudere jongen van haar school (18 jaar) haar om sexy foto's. Liv ging hierin mee, omdat zij dacht dat ze dat wel moest. Hij zou namelijk besluiten of ze bij de boekenclub mocht waar ze graag bij wilde. Ze was hier wel erg verdrietig over. ‘Toen dacht ik: blijkbaar gaat het zo bij de boekenclub’, vertelt Liv.
Wat is sexting, en wat is ongewenste sexting?
Bij sexting delen jongeren, of volwassenen, seksueel getinte foto's, video’s of berichten. Dit gebeurt vaak vrijwillig en met wederzijdse instemming. Sexting wordt gezien als een normaal onderdeel van de seksuele ontwikkeling. We spreken van grensoverschrijdend gedrag, wanneer het onvrijwillig gebeurt. Dat noemen we ongewenste sexting of sexting misbruik. Denk daarbij aan het ongewenst ontvangen van seksueel getinte foto’s of video’s. Of dat de ander je opdringt om hiermee in te stemmen, waarna je onder druk beelden verstuurt.
Haar ouders waren alert en signaleerden het, doordat ze op haar telefoon keken. Liv vertelde haar ouders wat er gebeurd was en dat ze zich er slecht over voelde. Haar ouders hebben toen de ouders van de jongen aangesproken. Hij was zelf ook bij het gesprek aanwezig en zowel haar als zijn ouders hebben uitgelegd dat zijn gedrag niet oké is. Hij heeft zijn excuses aangeboden en heeft therapie gekregen. Liv ziet dat dit hem inzichten gaf over zijn gedrag en de impact ervan op anderen. Na die bewustwording en hulp heeft hij het ongewenste gedrag niet meer herhaald, denkt Liv, al zaten zij nog samen op school.
Veel impact
Deze ervaring heeft echter veel impact op Liv gehad. ‘Ik weet ook nog dat een vriendinnetje op de basisschool toen geen vriendinnen meer wilde zijn’, zegt Liv. Ze voelde zich alleen en vond het daarom nog moeilijker om hierover met anderen te praten. Ze heeft therapie gehad en dat heeft ervoor gezorgd dat ze hier meer over durft te praten.
‘Ik begon aan vrienden de vraag te stellen: hé, heb je wel eens wat naars meegemaakt op seksueel gebied? Omdat ik denk dat we dat misschien te weinig vragen.
Meerdere malen heeft Liv ongewenste seksuele berichten, afbeeldingen en video’s gekregen van mannen op met name Instagram. Dit begon al toen zij een jonge tiener was. Vaak waren dit mannen die zij niet kende. Liv hoort soortgelijke verhalen van vriendinnen. En ziet dit bij haar nichtje van 15 jaar, die volgverzoeken krijgt van onbekende jongens en mannen. Dit roept een verontwaardigd gevoel op bij Liv: ‘Waarom zou iemand dat doen?’. Wat Liv ook vaak ziet, is dat onbekende mannen haar of vriendinnen willen volgen en alle foto’s op Instagram liken of daarop reageren. Dit vindt ze vreemd, en ook beangstigend. ‘Mijn Instagram-account heb ik maar op privé gezet’, vertelt Liv. Ze heeft dat gedaan toen ze nog op Instagram zat. Ze voelde zich niet veilig wanneer vreemde mannen op haar foto’s reageren of haar privéberichten sturen. Door haar account op privé te zetten, konden die mannen niet meer reageren en kreeg ze minder berichten.
Victim blaming
Liv vond het vaak moeilijk om anderen te vertellen over haar ervaringen met ongewenste sexting. Ze was bang om veroordeeld te worden voor haar eigen gedrag. Dit komt deels doordat er niet over sexting werd gesproken binnen haar religieuze gemeenschap in het dorp waar zij opgroeide als kind. Een gevoel van schaamte en de angst dat zij de schuld zou krijgen, hielden haar tegen om haar ervaringen met naasten te delen: ‘Ik denk omdat je als vrouw sowieso altijd meekrijgt dat als je dat doet, en als er dan iets gebeurt, dat jouw fout is’, stelt Liv. Ze ziet hoeveel impact het heeft op de levens van vrouwen: ‘Maar ook dat je dan niet meer serieus genomen wordt, geen werk meer kan vinden. Want als je zo voor iedereen jezelf in bikini laat zien online, wie moet je dan nog willen?’. Daarom vindt ze het nu wel erg belangrijk om het gesprek aan te gaan met anderen, om op te komen voor mensen die seksueel grensoverschrijdend gedrag meemaken. Dit doet ze door vrienden proactief te vragen naar hun ervaringen met grensoverschrijdend gedrag. Liv merkte dat ze te weinig vroeg naar soortgelijke ervaringen van mensen die zij kent, en is dat meer gaan doen: ‘Ik ben dit jaar begonnen met aan vrienden de vraag stellen: hé, heb je wel eens wat naars meegemaakt op seksueel gebied? Omdat ik denk dat we dat misschien te weinig vragen. En dan niet aan mensen die ik niet ken, maar mensen die ik al jaren ken.’ Daardoor kwam ze er achter dat meer meiden en vrouwen, en ook haar mannelijke vrienden, hetzelfde meemaken. ‘En dat was best een heftig jaar geworden, want dat komt helaas veel voor’, zegt Liv.
Toen zij en haar vriendinnen jong waren, namen ze zelf maar verantwoordelijkheid voor de risico's. Ze wisten dat foto’s die zij stuurden zonder hun toestemming gedeeld konden worden. ‘We zeiden dan met vriendinnen onder elkaar: je moet foto's sturen waarvan, als ze lekken, je het niet zo erg zou vinden.’
Hoe kun je als sociaal professional slachtoffers van ongewenste sexting helpen?
Als hulpverlener, vriend of kennis van een slachtoffer, is het belangrijk om te zorgen dat het slachtoffer zichzelf niet de schuld geeft en dat je niet onbedoeld doet aan victim blaming. In het voorbeeld van Liv gingen vriendinnen bijvoorbeeld tegen elkaar zeggen dat ze alleen mooie foto's moesten sturen. Dit is een vorm van victim blaming, die doet denken aan vriendinnen die elkaar waarschuwen om niet door bepaalde parken te fietsen. Meiden voelen zich vaak zelf verantwoordelijk voor hun eigen veiligheid en hun omgeving verwacht dat ook van hen. Maar de verantwoordelijkheid ligt bij diegene die over hun grens gaat. Die moet worden aangesproken en slachtoffers moeten ondersteund worden in het inzien dat zij niet verantwoordelijk zijn voor dat gedrag. Door de verantwoordelijkheid bij slachtoffers te leggen, neemt schaamte toe en kan het trauma groter worden.
Als je aan het slachtoffer vraagt wat diegene anders had kunnen doen, werkt dat victim blaming in de hand en dit is niet behulpzaam. De #MeToo-etiquette geeft tips voor het voeren van gesprekken met slachtoffers van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Naast het bieden van een luisterend oor kun je slachtoffers ook verwijzen naar hulporganisaties en ondersteunen. Bekijk meer tips voor professionals.
Daarnaast is het van groot belang om de sociale norm te stellen dat grensoverschrijdend gedrag, zoals ongewenste sexting, niet oké is. Zet bijvoorbeeld in op omstandersinterventies. Ingrijpen door omstanders is behulpzaam voor het stellen van een sociale norm en het helpt het slachtoffer. Die voelt zich hierdoor erkend. Plegers leren er ook van als ze aangesproken worden. Het is dus belangrijk dat mensen zich uitspreken. Eerder deed Movisie een project over actieve omstanders online. Lees hier meer over de kracht van #datmeenjeniet.
In het verhaal van Liv hebben haar ouders de oudere jongen en zijn ouders betrokken. Dit werkte goed volgens Liv. Het stellen van een sociale norm bij het slachtoffer en inzetten op bewustwording is ook behulpzaam bij gedragsverandering, zo weten we uit onderzoek.
Gendernormen
Er zijn dubbele standaarden in de verwachtingen die de maatschappij heeft van meiden en jongens. Zo zijn er gendernormen, oftewel sociale normen over hoe meisjes of vrouwen en jongens of mannen zich moeten gedragen. Een sociale norm die Liv benoemde is dat meiden mooi moeten zijn: ‘Ik denk dat het heel erg helpt als we jonge meiden niet aanleren dat mooi zijn zo belangrijk is en dat sexy zijn zo belangrijk is. Ik denk dat dat het heel moeilijk maakt en dat alles daarna al te laat is, want het zit al zo geïnternaliseerd dat dat je waarde bepaalt.’ Volgens Liv wordt dit nog meer versterkt door sociale media, omdat het op sociale media gaat over de beste en mooiste versie van jezelf laten zien. Sociale media geven meiden en vrouwen het gevoel dat ze aan die sociale normen moeten voldoen en zijn daardoor kwetsbaarder voor ongewenste sexting. Het is belangrijk als sociaal professional aandacht te hebben voor de verwachtingen die aan meiden en jongens worden gesteld. Bekijk bijvoorbeeld de e-learning G-woord: aandacht voor gender om geweld te voorkomen voor meer informatie.
Reeks ervaringen met online grensoverschrijdend gedrag
Dit artikel is onderdeel van een reeks van drie artikelen die gebaseerd zijn op ervaringsverhalen. De quotes komen uit interviews met vrouwen die te maken hebben gehad met online grensoverschrijdend gedrag. Lees ook de andere artikelen:
