Wat is collectief werken? 

Silke van Arum: ‘Collectief werken is een benadering binnen het sociaal domein waarbij professionals niet alleen inspelen op individuele hulpvragen, maar overstijgend kijken naar veelvoorkomende problemen in de wijk. Denk bijvoorbeeld aan schulden, eenzaamheid of inwoners die moeite hebben met hun administratie. In plaats van elke inwoner afzonderlijk te ondersteunen, wordt gekeken welke bestaande initiatieven en activiteiten beschikbaar zijn en hoe algemene voorzieningen of groepsgerichte interventies kunnen bijdragen aan een bredere impact. Voorbeelden hiervan zijn budgettrainingen, inloopspreekuren in het buurtcentrum of lotgenotengroepen. Als dergelijk aanbod ontbreekt, wordt dit – waar nodig – samen met andere organisaties en/of inwoners ontwikkeld en gefaciliteerd.

In de praktijk merken we dat collectief werken en collectieve activiteiten nog wel eens met elkaar worden verward. Collectief werken is de benadering: het proces van signaleren, verbinden en samenwerken. Collectieve activiteiten zijn de vorm: de concrete groepsgerichte interventies die hieruit voortkomen. Hoewel deze twee nauw met elkaar verbonden zijn, betekenen ze niet hetzelfde. Het is bovendien een misvatting dat collectieve activiteiten alle individuele ondersteuning en zorg zouden moeten vervangen. Waar mogelijk wordt ingezet op collectieve oplossingen, en waar nodig blijft individuele ondersteuning of een combinatie van beide mogelijk.’

Waarom is het zo belangrijk?

‘De urgentie om anders te werken in het sociaal domein is groot. De reflex van inwoners om direct individuele professionele hulp in te schakelen, moet afnemen. We zien dat wijkteams steeds vaker te maken krijgen met langlopende en meervoudige problematiek, een hoge werkdruk en personeelstekorten. Ook de druk op de zorg en de toenemende erkenning van de waarde van welzijnswerk zorgen voor een verschuiving van zorg naar welzijn.

Tegelijkertijd lukt het de wijkteams onvoldoende om de omslag te maken van individuele ondersteuning naar collectieve oplossingen. En dat terwijl collectief werken niet alleen efficiënter is, maar ook effectiever kan zijn. Onderzoek toont aan dat inwoners zich minder gestigmatiseerd voelen. Ze ervaren dat ze niet de enige zijn met een probleem, ontdekken hun eigen kracht en bouwen aan een sociaal netwerk. Dit vergroot hun zelfredzaamheid en welzijn. Daarnaast maakt collectief werken het mogelijk om problemen eerder te signaleren en samen met partners in de wijk aan te pakken – of zelfs te voorkomen. Het versterkt de gemeenschap en draagt bij aan een duurzame sociale infrastructuur.’

Welke tips heb je voor gemeenten?

Een visie als 'collectief tenzij' helpt enorm

‘Allereerst: geef een duidelijke opdracht. Een visie als ‘collectief tenzij’ helpt enorm om richting te geven aan wijkteams. Geef de opdracht tot collectief werken niet alleen aan de wijkteams, maar ook aan andere maatschappelijke organisaties in de wijk. Zo kan de samenwerking ook op tactisch niveau ingeregeld worden. Betrek medewerkers actief bij het vormgeven van de aanpak en wees transparant over doelen en uitdagingen. Ga het gesprek aan met de sociale basis – van bewonersinitiatieven en vrijwilligers tot welzijnsorganisaties – en sluit zoveel mogelijk aan bij wat er al is. Een valkuil is om los van het bestaande, nieuw aanbod te organiseren en faciliteren.

Gebruik ervaringsdeskundigen en organiseer bijvoorbeeld focusgroepen of verhalenavonden om op te halen wat nodig is om iedereen zich welkom en gezien te laten voelen. En misschien wel het belangrijkste: bouw aan vertrouwen. Investeer in relaties, vier successen en blijf samen leren en reflecteren. Collectief werken vraagt om een andere manier van denken én doen – maar het loont. Voor professionals én voor inwoners.’

Dit artikel is verschenen in Binnenlands Bestuur