In acht korte fragmenten vertelt Rubina op indringende wijze hoe ze uit een situatie van huiselijk geweld is ontkomen met hulp en steun van haar buurvrouw Anneke. ‘Het was een heel korte vluchtweg. En ondanks dat ik op m’n oude huis keek en heel dichtbij zat, voelde ik me wel veilig’, vertelt Rubina. ‘Anneke zei dat ze er voor me was. Er werd nooit gezegd, zoals anderen vaak zeiden, dat ik er weg moest.’ Anneke vult haar aan: ‘Iedereen kan alles overkomen, dus ik ga haar daar echt niet op beoordelen. Ik heb tegen haar gezegd: als ik je kan helpen, help ik je.’ Omdat Anneke tegenover Rubina woont, zag ze regelmatig trammelant. ‘Elke keer na een verjaardag of festival. Dan ga je het in de gaten houden en gaat het opvallen.’

Omstanders

In de documentaire wordt de nadruk gelegd op de omstanders. ‘Het is voor omstanders juist zo moeilijk’, vertelt researcher Anne Margot van der Baan van Moondocs. ‘Dat je niet weet wat je kunt doen. Als je dichtbij staat, bijvoorbeeld als broer of zus, kan de relatie onder druk komen te staan. Maar omstanders vragen zich ook af of het wel aan hen is om iets te doen. We vonden dat een mooi en belangrijk onderwerp om te maken’, aldus Van der Baan. Via organisaties als Sterk Huis komen ze in contact met de twee buurvrouwen. ‘In onze research kwamen we maar één omstandersgroep tegen, die van de Blijf Groep. Als enige in Nederland. Dat is best wel bijzonder. Er is kennelijk wel behoefte aan’, vertelt Van der Baan. De makers hebben specifiek gezocht naar personen die een goede relatie hebben met de omstander die geholpen heeft. Van der Baan: ‘We wilden echt het verhaal vertellen dat het was gelukt met behulp van een omstander. Ook om luisteraars handvatten te geven. Het is een bijzonder verhaal, want dit gebeurt niet zo vaak. De levenswijsheid van Anneke is echt indrukwekkend.’

'Veel omstanders hebben vaak niet door hóe belangrijk zij zijn'

Dat omstanders belangrijk zijn voor mensen die te maken hebben met huiselijk geweld, beaamt Pyrrha Singerling. Zij heeft meegewerkt aan de documentaire en is als trainer bij Blijf Groep betrokken. Deze organisatie biedt hulp om huiselijk geweld te stoppen. ‘We weten dat omstanders, zoals vrienden, ouders en buren, enorm belangrijk zijn om uit een situatie te komen waarin huiselijk geweld een rol speelt. Hun steun en begrip is cruciaal, maar veel omstanders hebben vaak niet door hóe belangrijk ze zijn’, aldus Singerling. Er komt vaak onbegrip bij kijken. Zo snappen omstanders niet waarom iemand in een dergelijke relatie blijft. ‘We merken ook dat omstanders veel frustratie hebben waar ze niet goed mee uit de voeten kunnen, naast het onbegrip. Dat stapelt zich op en op een gegeven moment denkt diegene: ‘zoek het maar uit’. Ik hoef je niet meer te zien als je bij hem of haar blijft. Omstanders doen namelijk heel veel om te helpen en als het dan niet helpt, dan gooi je de handdoek maar in de ring. Dat afstand nemen zorgt er juist voor dat iemand nog meer geïsoleerd raakt’, vervolgt Singerling. Daarom organiseert Blijf Groep informatieavonden voor naasten. ‘Het is ook een stukje lotgenotencontact. Op zo’n avond hebben we het over wat huiselijk geweld is, wat het met jou doet als omstander en hoe je daarmee omgaat en een stukje hulpverlening. Wat hebben omstanders nodig? Je helpt ook indirect de slachtoffers.'

Die ene vraag

'Heel veel vrouwen lopen juist het risico op ernstig huiselijk geweld op het moment dat de relatie verbroken wordt'

Eén van de vragen die slachtoffers krijgen, is waarom hij of zij niet weggaat uit de situatie. En dat is juist niet de vraag die je moet stellen, zeggen Van der Baan en Singerling. ‘Het is één van de dingen die iedereen zegt die we hebben gesproken tijdens de research voor de documentaire. Mensen weten niet hóe ze uit de situatie kunnen komen. En als je die vraagt stelt, leg je de verantwoordelijkheid van het geweld bij hen. Het is zo complex. Je moet iemand juist stimuleren de regie terug te pakken’, vertelt Van der Baan. Singerling is het daarmee eens. ‘Vraag wat iemand nodig heeft in plaats van te bepalen wat jij vindt dat iemand nodig heeft. Want dan neem je de regie af en die regie is vaak al zo klein.’ Singerling vervolgt: ‘En weggaan is niet altijd de oplossing. Mensen denken vaak dat je de relatie ook wil verbreken, maar dat is niet altijd zo. Het geweld wil je niet, maar misschien wil je wel bij je partner blijven. Als het kan en beide partners willen bij elkaar blijven, dan is er hulpverlening voor allebei. En als de relatie stopt, betekent dat niet dat het geweld stopt. Heel veel vrouwen lopen juist het risico op ernstig huiselijk geweld op het moment dat de relatie verbroken wordt. Denk aan stalken, maar ook nog fysiek geweld. Dus de vraag ‘waarom ga je niet weg?’, maakt het alleen maar lastiger.’ Movisie-expert Westerveld vult aan: ‘Mensen blijven uit angst voor ernstiger geweld vastzitten in de relatie. Ze zien geen oplossingen meer.’

Uit de situatie komen

Ondanks hulp van omstanders, blijft het lastig om uit een situatie te komen waar huiselijk geweld een rol speelt. Volgens Singerling heeft dat te maken met een aantal dingen. ‘Soms hebben mensen nog niet door dat wat zij meemaken huiselijk geweld is. Ze bagatelliseren het al snel: ‘ach het was maar één keer, het zal echt niet meer gebeuren’. Op een gegeven moment ontstaat er een patroon, we noemen dat de spiraal van geweld. Mensen beginnen zich steeds meer te schamen of schuldig te voelen, waarbij ze steeds meer geïsoleerd raken. Daarnaast heb je te maken met een maatschappelijk taboe.’ Dat maakt het extra lastig om uit te situatie te komen. Volgens Movisie-expert Nelleke Westerveld vervreemden mensen van hun eigen wensen en behoeften als huiselijk geweld steeds ernstiger wordt en vaker voorkomt. ‘Mensen raken in een overlevingsstand. Ze zijn niet goed in staat meer om keuzes te maken. Ook vervreemding draagt eraan bij dat mensen lang in een relatie van huiselijk geweld blijven.’ Singerling: ‘Maar ga erover praten, ook al is dat heel moeilijk. Of je dat nou doet met de buurvrouw of buurman, vriend(in) of een hulpverlener, dat maakt niet uit. Deel het. Dat is de moeilijkste stap.’

Voor omstanders is het daarom belangrijk om de deur open te houden voor contact. ‘Contact alleen al helpt voor het slachtoffer. Luister naar het verhaal van diegene en oordeel niet te snel. Stel de vraag wat hij of zij nodig heeft. Dat kan op allerlei manieren. Iets leuks doen, meehelpen het huis schoonmaken of even oppassen op de kinderen’, zegt Singerling. ‘Het betekent niet dat je dan niet voor jezelf moet zorgen. Want ik kan me goed voorstellen dat het voor jou als omstander ook teveel kan worden. Je kunt er wel grenzen in stellen.’

Trots

Als slachtoffers eenmaal het patroon doorbroken hebben, ontstaat er veelal een gevoel van trots. Dat zag Van der Baan ook tijdens het maken van de documentaire. ‘Die trots voelde ik echt naar voren komen. Mensen willen daardoor ook naar buiten treden met hun verhaal.’ Singerling vult aan: ‘Ik kan me voorstellen dat mensen het belangrijk vinden om aan anderen te laten weten dat je er wel uit kunt komen. Als het je lukt uit de relatie te stappen, als je dat wil, dan geeft dat een gevoel van trots. Een gevoel van in je kracht staan.’