‘Informele zorg, dat gaat om ons allemaal’
Informele zorg en onderwijs kunnen elkaar versterken
Nu mensen langer thuis wonen, is het belangrijk om het sociale netwerk van cliënten te versterken en samen te werken met informele zorgverleners. Voor studenten belangrijk dat zij hier goed in worden opgeleid en toegerust om straks een goede zorg- of welzijnsprofessional te zijn. Wat hebben ze nodig om het samenspel met de cliënt, mantelzorger en vrijwilliger nu en straks goed vorm te kunnen geven? In dit artikel staan we stil bij de uitdaging om informele zorg steviger in te bedden in het onderwijs. Gastlessen, ervaringen van studenten en vooral een systemische aanpak kunnen helpen om informele zorg en onderwijs elkaar te laten versterken.
In de zorg- en welzijnssector vinden veel veranderingen en innovaties plaats. Dit komt onder andere door de hervormingen die de overheid doorvoert in het Nederlandse zorglandschap en het sociale domein. De afgelopen jaren zijn gemeenten en organisaties druk bezig geweest met de vraag hoe zij zich tot de decentralisaties verhouden. De decentralisatie daagt zorgaanbieders uit zorg en ondersteuning dichterbij cliënten te organiseren en de zorg meer op maat aan te bieden. Daarbij is niet het aanbod van de aanbieder leidend, maar de vraag van de inwoner die hulp nodig heeft. Deze beweging vraagt om heroriëntatie op zorg en ondersteuning.
Eerst in eigen kring
Het is niet langer vanzelfsprekend dat mensen die ondersteuning nodig hebben, dit van een zorg- of welzijnsaanbieder krijgen. De hulp uit eigen netwerk krijgt een veel prominentere plaats. Mensen worden geacht eerst in eigen kring na te gaan welke informele hulp hun eigen netwerk kan bieden. Als deze hulp er niet of onvoldoende is, kunnen ze een beroep doen op vrijwilligers, ondersteuning van de gemeente of welzijns- en zorgorganisaties. Professionals zullen steeds meer en vaker het sociale netwerk – familie, naasten en de buurt – bij de zorg en ondersteuning betrekken. De afgelopen jaren is er veel aandacht geweest voor de samenwerking met wijkteams en andere interdisciplinaire netwerken. Het is belangrijk om ook informele zorg erbij te betrekken en antwoord te geven op de vraag hoe we de samenwerking tussen formele en informele zorg kunnen optimaliseren.
Goed samenspel vraagt specifieke vaardigheden
Goed samenspel tussen professionals en bijvoorbeeld mantelzorgers biedt veel positieve energie aan beide kanten en kan ervoor zorgen dat mensen langer thuis kunnen wonen. Dat vraagt om specifieke vaardigheden van sociaal werkers en zorgprofessionals. Het is niet alleen nodig dat ze zorg en ondersteuning geven, ze moeten ook zorg dragen voor het welbevinden van cliënten en hun sociale netwerk.
Professionals zullen meer moeten faciliteren, ondersteunen, en samenwerken met mantelzorgers, de buurt en vrijwilligers. En professionals moeten zich kunnen verplaatsen in de gevoelens, keuzes, afwegingen, twijfels en gedachten van cliënten en de mensen in hun sociale netwerk. Professionals die dit goed vorm kunnen geven, kunnen hiermee bouwen aan een goed samenspel tussen formele en informele zorg. Belangrijk dus om hier in het curriculum aandacht voor te hebben, de studenten zijn het tenslotte die de zorg en ondersteuning in de toekomst vorm geven.
Op de agenda van de opleiding
Hogescholen blijken hier verschillend mee om te gaan, zo is duidelijk geworden in een project dat wij vanuit Movisie en Vilans uitvoeren. Op sommige scholen is informele zorg ingebed in het curriculum of in stages, op andere scholen komt het onderwerp nauwelijks aan de orde. Als het aan de orde komt, gaat het over de brede scoop van informele zorg: van zorgcoöperaties tot vrijwilligerswerk en familiezorg. Het is belangrijk om studenten vanaf het eerste leerjaar bewust te maken van dit wezenlijke onderdeel van onze participatiesamenleving, zodat zij als professional in spe de waarde van informele zorg(ers) zien en later ook kunnen inzetten in hun werk.
Om informele zorg op de agenda van een onderwijsinstelling te krijgen, is het nodig dat naast docenten en studenten ook naasten en vrijwilligers worden betrokken. Dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan, want hoe krijg je een mantelzorger in de klas? Door het onderwerp goed te framen ontdek je veel mantelzorgers in de school. Informele zorg zijn we allemaal. Iedereen heeft een netwerk en iedereen zorgt op enig moment in zijn of haar leven voor iemand anders.
Studerende en docerende mantelzorgers
Mantelzorg is in elke school actueel en aan de orde van de dag. Zo zijn er studerende mantelzorgers (8% van de 4 miljoen mantelzorgers is tussen de 18 en 24 jaar). Meestal zorgen zij voor ouders, een broer of zus. Over het algemeen vervullen zij niet de primaire zorgtaak, maar zorg loopt wel uiteen van intensieve zorg tot lichte hulp. In gezinnen waarin sprake is van een broer of zus met beperkingen, gaat veel zorg en aandacht naar het zorgbehoevende kind uit. Hierdoor krijgen de andere kinderen in het gezin mogelijk minder aandacht dan gebruikelijk. Het combineren van zorg en studie kan problematisch zijn. Belangrijk om oog te hebben voor een student die voor een naaste zorg. Sommige jongeren hebben misschien niet de dagelijkse, praktische zorg voor een naaste, maar wel de dagelijkse zorg in hun hoofd en hart. Flexibel zijn en inspelen op behoeften, is bij studerende mantelzorger belangrijk om hen te helpen hun studie met goed gevolg af te ronden.
Ook zijn er docenten die naast hun baan mantelzorg verlenen. Voor mantelzorgende docenten en studenten geldt in de eerste plaats dat er een setting moet zijn waarin zij zich veilig voelen om hun verhaal te delen. Begrip, bewustwording en belangstelling dus. En zoals bij veel onderwerpen is het nuttig om een paar enthousiaste voorlopers te hebben die affiniteit met het onderwerp hebben en het breed in de opleiding en school aan de orde stellen.
Samen met Vilans ontwikkelde Movisie de kennisbundel informele zorg in het hbo. Een bundel die helpt om informele zorg goed aan bod te laten komen in hbo-opleidingen Zorg en Sociaal werk. In deze bundel laten we zien welke instrumenten in de dagelijkse beroepspraktijk veel worden gebruikt én hoe je deze kunt inzetten in jouw lesprogramma. Laat je inspireren voor boeiend onderwijs over informele zorg! Bekijk de kennisbundel.
Tips om informele zorg en onderwijs elkaar te laten versterken
- Geef informele zorg niet alleen in het eerste leerjaar een plek, maar ook in de andere leerjaren én in de stages. Ontwikkel met de docenten een systemische aanpak waarin het werkveld wordt meegenomen.
- Ondersteun studerende mantelzorgers en docenten met mantelzorgtaken. Tref regelingen om studievertraging te voorkomen en ondersteun in het nakomen van verplichtingen. Ga het gesprek erover aan en sluit aan bij hun behoeften.
- Creëer ervaringsmomenten. Veel mensen leren door iets te ervaren. Laat studenten of docenten zelf iets vertellen over hun mantelzorgsituatie, of nodig een mantelzorger uit. Geef het onderwerp een gezicht: maak het persoonlijk, zet (student- of docent)ambassadeurs in, nodig mensen uit om hun verhaal te delen in de school.
- Stimuleer het doen van vrijwilligerswerk. Als studenten zich graag inzetten voor hun naasten, stimuleer hen dan in het sociale domein, specifiek in de informele zorg, actief zijn.
- Let er bij afstudeerprojecten op dat informele zorg integraal onderdeel is, sluit aan op de praktijk en neem de leefwereld van de mantelzorger en diens naaste als uitgangspunt.
Lees ook 'Mailtjes hebben geen zin, persoonlijke impact wel'