Inzetten van ervaring niet alleen ‘pakkie an’ ervaringsdeskundige

Movisie-deskundigen in gesprek

De ervaringsdeskundige is in opkomst. Eerst in de GGZ, maar nu bijvoorbeeld ook in schuldhulpverlening en wijkteams. Bij Movisie wordt de trend omarmd. ‘Het onderscheid tussen ‘wij,  de gezonde hulpverlener’ en ‘zij, de kwetsbaren’ is niet meer zinvol.’

Ervaringsdeskundigheid staat de laatste tijd volop in de schijnwerpers. Waar komt dat vandaan? Astrid van der Kooij en Anouk Poll (beiden werkzaam bij Movisie) denken dat het voortvloeit uit de verschuivingen in het sociaal domein. Poll: ‘De GGZ is ons voorgegaan. Wilma Boevink en haar Hee-team hebben gepionierd en laten zien wat er mogelijk is als je ervaring inzet. Het sociaal domein heeft dat opgepakt. Bovendien past de ervaringsdeskundige ook heel erg goed bij de decentralisaties en de Wmo. Alles draait om eigen kracht, eigen netwerk, op jouw manier en in de eigen omgeving. Het is dus veel meer ‘met elkaar’.

Ervaringsdeskundigheid past bij beleidsontwikkelingen

De ervaringsdeskundige bestaat al langer dan sommige mensen zich beseffen. Het is een emancipatiebeweging die niet zozeer het beleid volgt, maar wel goed bij de actuele beleidsontwikkelingen past.’ Van der Kooij: ‘We proberen met elkaar een heel grote vernieuwingsslag te maken. Maar kan dat wel echt? Hoe pakt dat uit? En hoe kunnen we onze ambitie waarmaken? Daarvoor heb je verhalen nodig. Bijvoorbeeld verhalen over hoe het er nou echt aan toegaat in de gezinnen die met de verschillende decentralisaties te maken hebben.’ Marjet Van Houten (Movisie) denkt dat de opkomst van de ervaringsdeskundige bovendien te maken heeft met de hoge eisen die de maatschappij aan mensen stelt om mee te mogen doen. ‘Hoeveel acceptatie is er voor wie je bent? En hoe anders mag je zijn? Op al dit soort vragen is de ervaringsdeskundige ook een reactie: leer leven met wie je bent of wat je hebt meegemaakt, de ervaringsdeskundige laat zien dat je niet de enige bent en helpt je bij die vragen.’

Jelle de Boer on Tour over ervaringsdeskundigheid

Alle vlogs zijn te vinden in de afspeellijst ‘Jelle de Boer on Tour’ van het YouTube kanaal van Movisie.

 

Antwoord op afstand cliënt en professional

Waarschijnlijk is de opkomst van de ervaringsdeskundige ook een reactie op de afstand tussen cliënt en professional. Waar de hulpverlener vanwege haar rol wat meer op afstand blijft en hoort te blijven, kan de ervaringsdeskundige een stap dichterbij komen vanwege een gedeelde, vergelijkbare, ervaring. Van Houten: ‘Dat klinkt mooi, maar denk niet dat de ervaringsdeskundige altijd met open armen wordt ontvangen. Idealiter vind ik dat een professional en een ervaringsdeskundige andere vormen van hulp kunnen bieden, dus naast elkaar staan. De ervaringsdeskundige organiseert dan nabijheid, werkelijke ontmoeting. Van daaruit kun je als professional gaan interveniëren.’ Poll : ‘Een belangrijke taak voor de ervaringsdeskundige is voor mij niet alleen een brug slaan tussen cliënt en hulpverlener, maar überhaupt tussen leefwereld en systeemwereld.’ Van der Kooij benadrukt dat contact tussen een ervaringsdeskundige en een cliënt niet hetzelfde is als lotgenotencontact. De ervaringsdeskundige heeft zijn of haar eigen ervaring al meer achter zich liggen en kan deze inzetten ten behoeve van een actuele hulpvraag. ‘Het is meer eenrichtingsverkeer, in tegenstelling tot lotgenotencontact. Daar ben je er juist voor elkaar en is het altijd tweerichtingsverkeer.’

Het blijft een spanningsveld

Hoewel vaak zinvol, is het nog verre van vanzelfsprekend om een ervaringsdeskundige in te zetten. Het inbrengen van ervaringsdeskundigheid levert een nieuwe werksituatie op. Van der Kooij: ‘Een spanningsveld is er eigenlijk altijd als er verschillende betrokkenen en perspectieven zijn. Stel dat er een jongen van dertien is die problemen heeft op het gebied van ggz. Daar zijn verschillende personen en professionals bij betrokken. Bijvoorbeeld een psychiater, een moeder en een systeemtherapeut. Zij zullen allemaal anders naar de situatie kijken en niet zomaar dezelfde visie hebben op wat de beste behandeling voor de jongen is. En die verschillende visies vullen elkaar niet automatisch aan. Voeg daar een ervaringsdeskundige aan toe en je hebt een vierde stem in het geheel. Maar als je met elkaar een  goed gesprek voert, door het hele verhaal van de betrokkene voorop te zetten, kom je verder.’ Niet dat dat gesprek vanzelf gaat. Het is hard werken, goed luisteren en nieuwsgierig zijn.

Het is hard werken, goed luisteren en nieuwsgierig zijn.

Van der Kooij: ‘Denk niet alleen aan je eigen referentiekader maar ook aan dat van de ander. Wees expliciet over wat jij het goede vindt en waarom en wissel dat uit. Kijk daarna met elkaar wat er nodig is en hoe je recht kunt doen aan verschillende betrokkenen.’ Poll: 'Het is niet per definitie zo dat elke ervaring van mensen inzetbaar is om een ander te helpen. Daarom is het van belang om goed te kijken hoe je ervaring inzet, op welk moment en met welk doel. Zet je wel een ervaringsdeskundige in, zorg dan dat je met elkaar vertrouwen creëert. Spreek goed uit wat je van elkaar verwacht en wat je te bieden hebt. Er is geen vast recept om de taken te verdelende betrokkenen moeten per situatie bekijken wat hij of zij nodig heeft van een ervaringsdeskundige. Maar dat is voor veel professionals nog ingewikkeld, het is voor velen nog erg nieuw.’

Opleidingen: risico of must?

Ervaringsdeskundigheid wint momenteel zo aan kracht, dat er zelfs opleidingen voor zijn. Daar zitten risico’s aan, vindt Van der Kooij. ‘Ervaring en opleiding zijn een plus om meer te kunnen bieden, maar als je je alleen nog maar ervaringsdeskundige mag noemen met een opleiding, dan ben je de ervaringsdeskundige weer aan het inbedden in het systeem. Ervaringsdeskundigheid betekent voor mij dat ik vertel hoe het er bij mij en bij anderen aan toe gaat.' Poll benadrukt het onderscheid dat het Trimbos Instituut heeft gemaakt aan: de ervaring zelf, ervaringskennis en ervaringsdeskundigheid. ‘De ervaring an sich is het eigen herstelverhaal. Ervaringskennis is wat je ervan geleerd hebt. Deze kun je delen op een bijeenkomst met lotgenoten. Als je bijvoorbeeld beleidsmakers of hulpverleners gaat adviseren, is het belangrijk om de eigen ervaring aan te vullen met ervaringen van anderen, theorie en de vaardigheden om dit goed in te zetten. In dat geval kun je spreken van ervaringsdeskundigheid.’ Van Houten denkt dat er ook een andere kant aan de medaille zit en vraagt zich af of je per se een opleiding nodig hebt om ervaringsdeskundige te kunnen zijn. ‘Je moet je afvragen of je alleen door opleiding en/of uitoefening in een beroep ervaringsdeskundigheid hebt. Je kunt namelijk op vele manieren ook vaardigheden en theorie hebben en kennis van de ervaringen van anderen, zonder dat je dit in opleiding of beroep leert.’

Distantie vanuit sociale professionals

Hulpverleners hebben vaak vanuit hun opleiding meegekregen dat ze hun eigen ervaring niet mee moeten nemen in hun werk: professionele distantie. Maar zou die scheiding minder streng mogen zijn? Zou een hulpverlener ervaringsdeskundigheid meer bewust mogen inzetten? Veel professionals hebben bijvoorbeeld zelf ervaring als mantelzorger. Er zijn er genoeg die een kind hebben met bijvoorbeeld psychische problemen en ook onder hulpverleners zijn slachtoffers van huiselijk of seksueel geweld te vinden. Van Houten: ‘Ervaring kan wat mij betreft juist ook een plek hebben bij ambtenaren en professionals. Het is niet alleen het 'pakkie an' van ervaringsdeskundigen om ervaring in te zetten om een cliënt te ondersteunen.’ Poll vindt dat je niet meer kunt spreken over 'wij de gezonde hulpverleners' en 'zij de kwetsbaren'. ‘Het is nu echt 'wij met elkaar'. Dat is waar deze omslag in het sociaal domein volgens mij over gaat.’  

Dit gesprek met Anouk Poll, Astrid van der Kooij en Marjet van Houten over ervaringsdeskundigheid is ook verschenen in het juli/augustus-nummer (2016, jaargang 22) van het magazine Zorg+Welzijn.