‘Je hoeft niet uit de kast te komen om te laten zien wie je bent’
Maandag 11 oktober is het Coming-Outdag. Een belangrijke dag die symboliseert dat iedereen mag zijn wie die is en wie die wil zijn, ongeacht seksuele oriëntatie, genderidentiteit en/of geslachtskenmerken. Om dit te vieren, en dit bespreekbaar te maken, is het belangrijk om coming-out anders te benaderen, vinden performancekunstenaar en antiracisme- en queeractiviste Naomie Pieter en psychiater en schrijver Glenn Helberg.
Ze vertellen over wat Coming-Outdag en coming-out voor hen betekenen en geven tips voor hoe je Coming-Outdag inclusief kunt organiseren.
Voor we gaan praten over Coming-Outdag: jullie mochten dit jaar beiden de Jos Brink Prijs in ontvangst nemen vanwege jullie inzet voor de acceptatie van LHBTI-personen. Wat betekent deze prijs voor jullie en voor de zwarte LHBTI-gemeenschap?
Naomie Pieter: ‘Enerzijds vond ik het moeilijk om de prijs te accepteren. Ik twijfelde omdat ik geen token wil zijn. En ook omdat er veel mensen zijn die al langer strijden en erkenning verdienen. Maar, ik ben ook blij en trots. Want die acceptatie gaat niet over mij als persoon, maar over een collectieve vibratie waar ik onderdeel van ben. Waar ik een uiting van ben. Dus het betekent een cadeau voor de gemeenschap. Voor het werk dat de gemeenschap levert en dat de gemeenschap wordt gezien. Dus het voelt als erkenning voor de gemeenschap die zich lang onzichtbaar heeft gevoeld.’
Glenn Helberg: ‘Ik begrijp wat je zegt, Naomie. Maar ik ben ervan overtuigd dat hoe jij het doet, samen met de anderen, dat dat veel dingen in beweging brengt. Jij vormt mede het gezicht van die beweging, je werkt hard én je raakt mensen. Toen ik werd gebeld met het nieuws dat ik genomineerd was, was ik vooral heel benieuwd naar het waarom. Ze beargumenteerden dat ik veel voor de mentale gezondheid heb betekent. Mijn bijdrage als psychiater werd erkend. En omdat mentale gezondheid van iedereen is, en zeker ook voor queerpersonen, heb ik ja gezegd. Als psychiater en als queerpersoon weet ik ook hoe het is om met negatieve benoemingen op te groeien. Queerpersonen moeten de barricaden op. Omdat we met een negatief zelfbeeld moeten opgroeien. Dat doet veel met je.’
Als je het hebt over op de barricade staan en opgroeien met een negatief zelfbeeld: wat betekent Coming-Outdag voor jullie? Niet alleen nu, maar ook toen jullie jonger waren? Binnen jullie eigen generatie en binnen de zwarte gemeenschap?
Helberg: ‘Ook vroeger in de jaren ‘70 was coming-out een ontzettend belangrijk moment in iemands leven. Toen was er nog geen woord voor, maar centraal stond: op welke manier kan ik mezelf zijn? Een proces en ontwikkeling die ook binnen de zwarte community speelde. Iedereen deed het op een eigen manier. Ik zag het gebeuren hier in Nederland, maar ook op Curaçao en in Suriname. Ik functioneerde in de wereld van geheimzinnigheid én in de wereld van de openbaarheid. Binnen de ruimte van mogelijkheden in de geheimzinnigheid werd er ook moeite gedaan om in de openbaarheid jezelf te kunnen zijn. Hiermee was het een coming-out voor jezelf. En tegelijkertijd kon je als groep laten zien dat je een onderdeel bent van de samenleving.’
Essentie van Coming-Outdag is jezelf kunnen zijn
Coming-Outdag is inmiddels in heel veel landen een nationale dag. In Nederland is dat sinds 11 oktober 2009 het geval. Sommige LHBTI’s vinden in de Coming-Outweek steun om open met anderen te praten over hun gevoelens en identiteit(en). Maar Coming-Outdag is ook een dag waarop het goed is stil te staan bij het feit dat niet iedereen deze behoefte voelt. Niet iedereen wil ‘uit de kast’ komen. Essentie is dat iedereen zichzelf kan zijn, op basis van de eigen, persoonlijke keuze. En dat iedereen zich daar fijn en veilig bij voelt.
Pieter: ‘Mensen uit mijn generatie komen nog steeds uit de kast, en dat zal ook in volgende generaties gebeuren. Maar ik zie nu wel een generatie opkomen die het vanzelfsprekender vindt om zichtzelf te zijn. Zo is een coming-in veel belangrijker dan een coming-out hebben. De huidige jonge generatie zegt: “I’m ready with myself, I’m cool with myself and I’m looking for a community”. Misschien is het de bubbel waar ik in zit, maar binnen de jongere gemeenschap zie ik dat mensen veel opener en bewuster zijn van bepaalde sociale dynamieken die binnen de maatschappij spelen. Ik hoop daarom dat we op weg zijn naar een maatschappij waar een coming-out niet meer nodig is. Je hoeft niet uit de kast te komen om te laten zien wie je bent.’
Pieter vervolgt: ‘Ik heb zelf ook een coming-out gehad. Niet omdat ik dacht dat het moest, maar omdat mij werd verteld dat het moest. Toen dacht ik: “Oké dan moet ik het aan mijn ouders vertellen. Dan ben ik eerlijk.” Terwijl ik eigenlijk nergens oneerlijk over was geweest. Je bent als queerpersoon nooit oneerlijk over je seksualiteit, maar toch krijg je dat gevoel. Dat vind ik best kwalijk. Maar toen ik het mijn ouders had verteld, voelde ik me toch bevrijd. Ze wisten het en nu zij het wisten, interesseerde het me niet wat de rest van de wereld dacht. Mijn ouders waren er niet gelijk oké mee. Maar ze wisten het en daarmee konden er ook geen geruchten ontstaan waar ik last van kon krijgen. Want dat is ook de angst bij mensen binnen verschillende culturele gemeenschappen: dat anderen erachter komen en dat er wordt geroddeld. Ik zou nu eerder willen vechten voor een maatschappij waar iedereen het recht heeft om zichzelf te zijn, in plaats van een coming-out te hebben.’
Coming-out en coming-in
Voor LHBTI’s kan het (openlijk) uitkomen voor de eigen seksuele oriëntatie en of genderidentiteit een worsteling en complex proces zijn. Dit kan het proces van ontdekken en of (zelf)acceptatie betreffen. Kort gezegd een proces van coming in. Maar het betreft vaak ook het proces van het vertellen aan de omgeving en de mate van acceptatie door anderen. Dat is iemands coming-out. Op zichzelf is het vreemd dat iemand voor de seksuele oriëntatie of genderidentiteit ‘uit zou moeten komen’. Maar omdat cis-gender en heteroseksualiteit nog steeds als norm wordt beschouwd, is deze laatste groep vrijgesteld van een openlijke bekendmaking.
Helberg: ‘Wat Naomie zegt. Hier in het westen lijkt het alsof een coming-out móet. Maar het tegendeel is waar. In bepaalde wij-culturen kunnen mensen heel goed met verschillende identiteiten naast elkaar leven. Het is aan ieder om te bepalen hoe zij die verschillende identiteiten met elkaar in harmonie brengen. Coming-out kan tenslotte ook betekenen dat mensen familie kwijtraken. Punt. En familie, of andere belangrijke mensen in je omgeving kwijtraken brengt mensen uit evenwicht. Dan kan het lang duren voordat mensen hun evenwicht hervinden. Dat betekent dat als we het over coming out hebben, je ook mensen de ruimte geven om het niet te moeten doen.Daarom moeten mensen ruimte krijgen om niet aan een coming-out te beginnen. De mensen die van je houden, moeten met je meekomen. Het is dus daardoor ook een coming-out van je ouders. Coming-out speelt zich altijd af op drie niveaus: het persoonlijke, het niveau waarbij je in relatie staat tot de ander en het niveau van de samenleving.’
In de week van Coming-outdag worden tal van evenementen georganiseerd. Wat willen jullie meegeven aan gemeenten en organisaties die Coming-outdag onder de aandacht willen brengen?
Helberg: ‘Het begint ermee dat organisatoren en beleidsmakers goed definiëren wat coming-out betekent en coming-out plaatsen binnen historische en culturele kaders. Voorkom dat mensen gaan denken dat een coming-out niet in een bepaalde cultuur past. Want zoals Naomie vertelde: eerst dacht ze er niet aan om het te vertellen aan haar ouders, toen veranderde dat in het wél vertellen. En dat vond ze eigenlijk wel bevrijdend. De boodschap van een coming-out zou moeten zijn dat je het moet doen zoals je het zelf wilt. Dat er geen dwang is. Want voor sommige mensen werkt het niet bevrijdend. Het kan banden afsnijden.’
Helberg vervolgt: ‘Het is ook belangrijk dat je niet eenzijdige verhalen vertelt over hoe een coming-out in een bepaalde cultuur niet goed is verlopen. Daarmee bevestig je vooroordelen. Kijk ook bijvoorbeeld naar die bubbel waar Naomie in verkeert: het is ongelooflijk om te zien hoeveel vrijheid de mensen in die bubbel inmiddels al hebben. Zij hebben veel goed werk geleverd, en daar plukken volgende generaties de vruchten van. De kinderen hebben een taal meegekregen die nog uitgevonden moest worden. Taal waar mensen zichzelf mee kunnen identificeren. Maar er zijn ook bubbels waar mensen nog niet zover zijn. Voor de queers uit die gemeenschappen is een inclusieve benadering belangrijk.’
Pieter: ‘Ik sluit me aan bij Glenn. Als je coming-outevenementen écht inclusief wilt maken, moet je je afvragen wie je betrekt bij de uiting ervan en hoe je de verschillende gemeenschappen vervolgens wilt bereiken. Probeer de gemeenschap er actief bij te betrekken. En ga het niet zelf bedenken, maar gebruik de kennis van de juiste personen uit de community. Soms staan mensen die coming-outevenementen organiseren heel ver van de community af. Maar hoe denkt die gemeenschap over een specifiek evenement? Hoe willen ze gehoord of gezien worden? Welke specifieke vlag gebruik je tijdens Coming-outdag? Stel jezelf dus kritische vragen.’
Tips voor inclusieve evenementen Coming-Outdag
Organisatoren van evenementen rond Coming-Outdag doen er goed aan zichzelf van tevoren een aantal vragen te stellen over de inhoud als over praktische aspecten van een evenement. Als je daar goed over hebt nagedacht is de kans op een succesvolle bijeenkomst groter.
- Voor wie organiseren we evenementen en wie bereiken we daadwerkelijk?
- Is het programma inclusief en voldoende veilig voor iedereen om zich te uiten?
- Wat zijn onderbelichte thema’s; wat zijn de onderbelichte groepen en verhalen?
- Hoe kunnen mensen die liever anoniem blijven toch onze evenementen bijwonen?
- Zijn er verschillende (externe) groepen en experts bij de organisatie betrokken?
