Ze zijn geboren en getogen in Overvecht: Robertus (33), Jamil (34) en Rachid (27). In buurtgebouw De Jager vertellen ze hoe ze de wijk de afgelopen 20 jaar zagen veranderen. Overvecht kreeg in 2008 het predicaat Krachtwijk van toenmalig PvdA-minister Ella Vogelaar. De wijk probeert met man en macht omhoog te klauteren. Met dank aan de gemeente Utrecht die al jaren extra geld steekt in de ontwikkeling van de wijk. Overvecht wil af van het imago ‘slechtste wijk van Utrecht’.

Buitenkant

Wat het betekent om op te groeien in een wijk als Overvecht? Daarover zijn de 3 mannen het snel eens. Jongens zoals zij krijgen daardoor een stempel. ‘Mensen beoordelen een wijk op de buitenkant’, zegt Jamil. En wat zie je aan de buitenkant? Er verandert veel in Overvecht, vertellen ze. Zoals het type en soort criminaliteit: van inbraken, overvallen en afpersing naar drugshandel en moord. Maar ook jongeren die nu sneller een mes dragen. De scheidslijn tussen de onder- en bovenwereld wordt dunner. Steeds minder kinderen spelen nog op straat. De jongerenproblematiek neemt toe, evenals het gebruik van lachgas. Sociale controle is er bijna niet meer. Ze zien nog maar weinig ouders op de pleinen. Wel veel bewoners met psychosociale klachten, hoge werkloosheid en eenzaamheid. ‘72% van de woningvoorraad bestaat uit sociale huur’, vertelt Robertus. ‘Terwijl aan de overkant van het  spoor in de wijk Tuindorp koopwoningen staan van meer dan vijf ton. Die zie je hier niet. En we zijn ook nog eens de ongezondste wijk van Nederland.’ Jamil: ‘Er is nu meer geld voor renovatie, de aanleg van groen en kinderspeelplekken. Maar we zijn er nog niet.’

Veerkracht

‘In Overvecht is op veel fronten sprake van segregatie oftewel scheiding’, zegt senior adviseur Jamila Achahchah van Movisie, gespecialiseerd in diversiteit. ‘En dat zie je op verschillende niveaus terug. Weerbaarheid is belangrijk. Hoe weerbaarder bewoners zijn, hoe sterker hun veerkracht. Dan kun je omgaan met uitdagingen en prikkelingen. Dan kunnen jongeren bijvoorbeeld de lokroep van foute vrienden weerstaan. Dan kunnen meisjes loverboys weerstaan. Dan kunnen jongeren de oproep om te radicaliseren weerstaan. Maar denk ook aan uitsluitingsmechanismen op de arbeidsmarkt. Als je weerbaar bent, kun je emotioneel je evenwicht behouden en emotionele stress verminderen. Omdat jongeren in een wijk zoveel soorten druk ervaren, vanuit huis, school en de straat, hebben zij ook verschillende vormen van weerbaarheid nodig.’

Schaamtecultuur

Deze wijk vormt je identiteit, zeggen de mannen. Ze zien klasgenoten van de basisschool terug als alcoholverslaafden in het winkelcentrum. Ze hebben gewelddadige dingen zien gebeuren. Verleidingen liggen op de loer, iedere dag. En ja, dan is de keuze simpel, knikt Rachid die afgleed naar de criminele wereld. Ooit was hij een talentvolle voetballer met zicht op het hoogste niveau. Het kostte hem bloed, zweet en tranen om los te komen van de criminele verleidingen. ‘Ik heb veel moeten meemaken voordat ik besefte: dit is geen leven. Je kunt niet met en je kunt niet zonder Overvecht’, zegt hij. Want dat is de andere kant van het verhaal. Op het moment dat ze Overvecht binnenrijden, voelen ze zich thuis. De onderlinge verbinding is groot. Hoewel de gemeente bewonersinitiatieven ondersteunt, pleit Jamil ervoor bewoners een nog grotere rol te geven. En dan vooral de bewoners die niet al in de wijkraad zitten en al jaren actief zijn. ‘Kwetsbare bewoners vertrouwen en geloven eerder iemand die uit hun wijk komt en hetzelfde meemaakt, dan iemand van buiten.’ Robertus: ‘Er heerst hier een sterke schaamtecultuur. Mensen durven niet te zeggen wat er echt speelt. Wel tegen ons, want wij hebben allemaal dezelfde achtergrond. Maar als je bang bent voor de uithuisplaatsing van je kinderen, dan zeg je liever helemaal niets.’

Organiseer vooral geen avonden in zaaltjes

Omdenken

Dat er een groot wantrouwen heerst in Overvecht, ziet oud PvdA-raadslid, senior adviseur en onderzoeker Krachtwijken Bouchra Dibi dagelijks. Overvecht is haar eigen wijk. ‘Ouders laten niemand achter de voordeur komen. Initiatieven sluiten niet voldoende aan bij de leefwereld van de bewoners. Er is hier zoveel talent en kracht maar die worden niet benut’, zegt ze. ‘Bewoners weten wat er speelt. Dus zeg ik: maak gebruik van hun kennis. Het is hun wijk. Organiseer vooral geen avonden in zaaltjes, maar zoek persoonlijk contact.’ Dibi pleit voor grootschalig omdenken. ‘Haal alle financiële schotten weg, werk met elkaar en met bewoners structureel samen, dus zonder concurrentie. ‘Je kunt dure koopwoningen bouwen en zo de wijk aantrekkelijker maken voor hoogopgeleiden, maar daar hebben de mensen die er nu wonen niets aan. Mensen gaan niet mixen. De duurdere huizen staan achter een slagboom. Dit vergroot juist de tweedeling.’

Taekwondo

Jamil had als kleuter Bruce Lee als held. Hij doet al 25 jaar aan Taekwondo en heeft nu een eigen sportschool. Robertus wist vanaf zijn 19e dat hij een ander leven wilde. ‘Niemand groeit op met het idee om drugsbaron te worden. Wij zijn ervan overtuigd dat je op ieder moment kunt veranderen als je mensen in je omgeving hebt die je daarop wijzen en die je helpen.’ Jamil: ’In 2007 werd ik wereldkampioen Taekwondo. Als ik kinderen in de straat leer hoe ze daar kunnen komen, dan weet ik zeker dat het hen ook lukt.’ Het gaat om vertrouwen, in jezelf maar ook in anderen. Dat ontbreekt nu vaak, waardoor bewoners hulpverleners niet toelaten. Rachid: ‘Je moet als gemeente intensief willen investeren in de jongeren en in de wijk waarin ze opgroeien. Dan pas krijg je concrete resultaten. Een dagje voetballen of naar de bioscoop gaan is leuk, maar de harde werkelijkheid waarin de jongeren leven verandert daarmee niet.’ Jamil: ‘Jongeren vormen de toekomst. Dat moet de belangrijkste prioriteit zijn van het gemeentelijk beleid. Zorgen dat jongens en meisjes niet ontsporen. Dat kan alleen door ze weerbaar te maken.'

Wij zorgen voor rolmodellen die hen helpen weerbaarder te worden

Plan gemeente

Samen met Robertus, Rachid en nog twee anderen uit de wijk verwerkten zij dat idee in een plan. Hopelijk wordt dit gehonoreerd door de gemeente.’ Hij benadrukt dat zij het jongerenwerk niet willen vervangen. Hun aanwezigheid in de wijk is waardevol en zorgt voor een veilig gevoel, dat is belangrijk. Het gaat om keuzes die de jongeren zelf moeten maken. Robertus: ‘Nu is dat sport, criminaliteit en school. En school laten ze dan als eerste vallen omdat ze denken: dat kan ik toch niet. Wij bieden 20 perspectieven. Daarmee vergroten wij hun toekomstperspectief. Ze leren kiezen en ontdekken wat ze kunnen en wie ze zijn. We gaan met hen werken op het niveau van zelfverwezenlijking en -ontwikkeling. Werken aan hun identiteit.’ Want alleen als ze weerbaar zijn, zeggen zij nee tegen alle verlokkingen. Rachid: Wij zorgen voor rolmodellen die hen helpen weerbaar te worden. Zodat ze op sommige momenten zeggen: wij doen niet mee.’

Werelden bij elkaar

Dat is precies wat Jamila Achahchah voorstaat bij een succesvolle integrale wijkaanpak. En wat daarin niet mag ontbreken, is het centraal stellen van de bewoners. ‘Nog te vaak worden zij wel betrokken bij de ontwikkeling en evaluatie, maar niet bij de uitvoering. Juist in deze wijken met een complexe problematiek kunnen individuen het verschil maken. Zet ‘best persons’ in: ondernemende en zeer betrokken mensen. Dat kunnen ook kwetsbare mensen zijn die de beleidstaal weliswaar niet spreken, maar wel precies weten wat er in de wijk speelt.’ Deze bewoners zijn volgens Achahchah hard nodig om structurele resultaten te behalen en veranderingen te realiseren. ‘Soms betekent dit dat je als regiehouder moed moet tonen door deze mensen op de frontlinie te zetten en hun capaciteiten te vergroten. Focus daarbij op een gezamenlijk thema en streef een gezamenlijk belang na. Maar dit vergt ook een andere mentaliteit. Namelijk een mentaliteit waarbij diversiteitssensitiviteit de basis vormt, zowel van professionals als van ambtenaren.’

Op verzoek is de naam Rachid gefingeerd.

Tekst: Julia Dotulong