Kerngericht werken in Numansdorp

Samen werken aan maatschappelijke waarde

Het is een winterse dag als Trix van Os en Pieter Paans elkaar in sociaal café Amalia in Numansdorp treffen. Trix is directeur-bestuurder van ouderenzorg Alimerus en Pieter wethouder van de gemeente Cromstrijen. Dat dit sociaal café Amalia heet, is niet voor niets. De zorginstelling is gevestigd aan de Bernhardstraat, maar omdat de zorg en ondersteuning thuis en in de wijk een nieuwe insteek heeft gekregen, is gekozen voor een nieuwe naam: Amalia. Amalia staat voor de nieuwe generatie.

Pieter Paans is nu 4 jaar wethouder sociaal domein van de gemeente Cromstrijen. Begin 2015 nodigde hij Trix, die toen net begonnen was in Numansdorp, uit voor een kennismaking. Een kennismaking óp de fiets. Pieter wilde zoveel mogelijk laten zien en langs zoveel mogelijk partners: zwembad, bibliotheek, kerk, woonvoorziening, school. ‘Numansdorp is niet zo groot, maar er is hier zoveel! Soms weten we van elkaar niet wat we doen. Het is belangrijk om elkaar op te zoeken en de samenwerking rondom kerngericht werken te intensiveren.’ Pieter en Trix blijken dezelfde uitgesproken visie te delen op de samenleving: niemand mag tussen wal en schip vallen. Trix, overtuigd: ‘Ik denk dat dat hier in Numansdorp ook écht niet het geval is.’ Pieter: ‘Als ik zie dat we met elkaar iemand een mooie avond hebben bezorgd en dus maatschappelijke waarde hebben gecreëerd, denk ik: yes, hier doe ik het voor!’

‘Kerngericht werken is een manier om sociale cohesie te bevorderen in de lokale gemeenschap. Uitgangspunt is dat een vitale en leefbare samenleving vooral een integrale samenleving is. Een gemeenschap waarin alle levensgebieden in samenhang met elkaar zijn verbonden. Kerngericht, omdat de focus ligt op de lokale samenleving, op de lokale kerk. En omdat de burger de kern vorm van de lokale samenleving en van de ontwikkeling van de participatiesamenleving.’

Uit: Verlangen verbindt. Een verslag van kerngericht werken in de Hoeksche Waard (2017).

Door de decentralisatie zijn veel taken bij de gemeente terechtgekomen. Zorg en ondersteuning dichtbij mensen organiseren, luidt het credo. Of dat bij gemeenten en zorg- en welzijnsaanbieders is doorgedrongen, waagt Trix te betwijfelen. ‘Veel is nog georiënteerd op de verzorgingsstaat, denk aan de administratieve lasten, een businesscase en de verantwoording. Maar kijk nu naar wat nodig is! Als directeur-bestuurder van Alimerus had ik me natuurlijk kunnen focussen op mijn eigen werk hier in huis, intramuraal dus. Maar dat kan niet meer. Mensen wonen langer thuis. De overgang van de verzorgingsstaat naar de participatiesamenleving is al langer gaande. Intramurale taken hebben zich extramuraal ontwikkeld, denk aan de bingo, mee-eten, casemanagement en thuiszorg. Logisch dus dat wij ook een maatschappelijke opgaaf hebben en dus iets te doen hebben in de wijk.’

Wijkweb

Pieter en Trix ontwikkelden, met hulp van vele anderen, een wijkweb. Wat is er in Numansdorp? In het web staat het welzijnswerk, de eerstelijnszorg, scholen, veiligheid, gemeente, tweedelijnszorg, kerken, ondernemers, verenigingen en culturele instellingen. Trix is vervolgens gaan kennismaken met deze organisaties en instellingen. ‘Hoi, wie zijn jullie en wat kunnen we voor elkaar betekenen?’ Trix: ‘Ik heb daarvan geleerd dat een kerk geen bibliotheek is en omgekeerd. Maar je hebt elkaar wel nodig. Het is logisch dat wij als zorginstelling een voortrekkersrol hebben: wij zijn er 24/7, er is hier altijd iemand die mee kan denken en kan zoeken naar een passende oplossing.’ Trix en Pieter zijn zich ervan bewust dat het belangrijk is om bondgenoten te zoeken om de samenwerking verder uit te bouwen en het kerngericht werken te verduurzamen. ‘Er staan inmiddels meer dan 200 partners in het sociale web, dat zijn onze partners. Dat varieert van kerken tot verenigingen en van muziekverenigingen tot welzijnswerk’, vertelt Pieter. Ook is er een coördinator aangesteld. ‘Haarlemmerolie, noemen we haar hier’, aldus Trix. ‘De coördinator welzijn legt voortdurend de verbinding tussen de partijen. Zij kent de lokale gemeenschap goed en weet wat er speelt. Dat is een onmisbare schakel in zo’n web.’

Iedereen lijkt enthousiast te zijn, ook de eigenaar van de supermarkt, tegenover het verzorgingshuis. Pieter: ‘Deze ondernemer is maatschappelijk betrokken en wil graag een bijdrage leveren aan de cohesie. Zo is de heg die tussen de supermarkt en het verzorgingshuis stond, weggehaald. Niet langer met de rug naar elkaar toe, maar elkaar versterken.’ Gebeurt dat ook echt? ‘Als de winkelmedewerkers iemand in de winkel met vreemd of afwijkend gedrag zien, kunnen ze dat melden. Aangezien de lijntjes kort zijn, gebeurt het ook nog wel eens dat ze tegen iemand die vanwege vergeetachtigheid of verward gedrag zijn of haar portemonnee vergeten is, zeggen: ga maar naar huis. En dan lossen ze het via familieleden of mensen uit het netwerk op.’ Een jonge statushouder komt bij de kapper in contact met de partner van iemand met dementie. Deze geeft hem nu taalles via het welzijnswerk. ‘In Numansdorp proberen we elkaar op te zoeken en te versterken, en dat werkt!’ vertelt Trix enthousiast.

Passende zorg en ondersteuning bij dementie

Het beleid van de overheid is erop gericht dat mensen langer thuis wonen. Dat betekent dat ook mensen bijvoorbeeld met een ggz-achtergrond of mensen met dementie langer thuis wonen. Pieter: ‘Als gemeente zijn we zeker aan zet als het om dementie gaat. Mensen met dementie wonen ook hier in Numansdorp en zitten dus niet meer, zoals vroeger, in een instelling. Ik ben daar eigenlijk wel blij om. Ik zie veel liever dat zij gewoon in de supermarkt lopen en nog naar het zwembad gaan, in plaats van dat we hen wegstoppen in een huis. Iedereen hoort erbij en iedereen mag meedoen. Ook wij staan voor een inclusieve samenleving. Wat ik zo mooi vind, is dat het personeel van de supermarkt (waar het net ook over ging, red.) de e-learning over dementievriendelijke samenleving heeft gedaan. De samenleving, dat ben je met elkaar. Dat betekent dat ook het winkelpersoneel een rol heeft! Voorkomen dat mensen problemen hebben of zorg nodig hebben, kunnen we niet, maar we kunnen wel proberen de zorg en ondersteuning zo goed mogelijk te organiseren. Als wethouder neem ik die taak serieus en voer ik daar ook gesprekken over hoe we elkaar kunnen versterken, bijvoorbeeld met Trix, maar net zo goed met het kerkbestuur.’

Gedoe om een tillift
De lokale gehandicaptensport schonk jaren terug een tillift voor het zwembad. Handig voor gehandicapten, maar ook mensen met dementie die willen zwemmen. Wat gebeurt er? De tillift blijkt kapot. Een reparatie gaat behoorlijk wat geld kosten. Maar van wie is de tillift? Zwembad, gemeente, gehandicaptensport, ze wijzen naar elkaar. Niemand doet wat. Dan besluit Trix in te grijpen: ze laat de tillift repareren op kosten van de zorginstelling. Pieter stelt zich namens de gemeente garant en eind goed al goed. Zowel Trix als Pieter geven aan dat de juridische strijd en het gedoe eromheen veel tijd had kunnen kosten. Nu was de tillift met 2 weken weer gerepareerd, terwijl daar anders misschien maanden overheen was gegaan.

Bij dementie kan er sprake zijn van onbegrepen gedrag maar ook van agressief gedrag. Trix: ‘Bij mannen zie je nogal eens dat ze hun energie niet kwijt kunnen en dan kan het voorkomen dat ze aan het einde van de dag agressief zijn. Daarom is het belangrijk dat ze bijvoorbeeld kunnen zwemmen. Pieter en ik hebben een keer zo’n zwemles bijgewoond. Heel bijzonder. Een oudere man, zwaar dementerend, altijd mopperen, maar na 2 minuten in het water gelegen te hebben, begon hij opeens te zwemmen. En even later liep hij naar het trappetje en riep hard: ‘Bommetje!’ Heel bijzonder, zeker als je bedenkt dat deze man zijn eigen vrouw niet meer herkent.’ Volgens Trix en Pieter laat het zien hoe belangrijk het is om aan persoonsgerichte zorg te werken. Als er wordt gezwommen, gaat er 1 zorgprofessional mee, 4 vrijwilligers en 4 mensen uit de wijk. Trix: ‘Er is een vrijwilliger die er speciaal vrij voor neemt, zo belangrijk vindt zij dit.

De behoefte in de lokale gemeenschap van Numansdorp naar passende zorg en ondersteuning is groot, zo blijkt wel uit het relaas van Pieter en Trix. Pieter: ‘Ik ben ervan overtuigd dat het kerngericht werken bijdraagt aan de welbevinden van onze inwoners en dat we daardoor bijvoorbeeld ook dementie vroeger kunnen opsporen en effectiever kunnen doorverwijzen. Zo voorkomen we een hoop ellende en doen we wat nodig is, in plaats van wat moet.’

Geen vinkjes zetten maar klein beginnen

Wat is er nodig van de politiek om dit mede mogelijk te maken? Trix kijkt naar Pieter. ‘Lef!’ Pieter: ‘Jazeker, lef. Als het moeilijk wordt, heb je elkaar nodig. Dus elkaar goed kennen, goede afspraken maken, maar vooral ook: samen optrekken. Wat ik belangrijk vind is dat je mensen meeneemt, dat geldt dus ook voor de gemeentelijke organisatie. Om die reden laat ik adviseurs ook kennismaken en het zelf ervaren hoe iets wordt opgepakt. Begin klein, denk in mogelijkheden en durf ook dingen te laten mislukken. Ga het niet meteen voor het hele eiland organiseren, want als het mislukt, ben je veel draagvlak kwijt. Geen vinkjes zetten of afrekencultuur, dat zijn termen uit de verzorgingsstaat.’ Trix valt Pieter bij: ‘…en begin nooit over kosten of verantwoordelijkheden!’ Pieter: Begin klein, vier je successen en bouw van daaruit verder.’ Trix heeft ook een opvatting over de rol van de politiek: ‘Ik hoor de mensen wel eens over Koning Willem-Alexander. Onder z’n moeder was het beter, zeggen ze dan. Daarmee doelen ze op de participatiesamenleving. Als je vindt dat meer mensen verantwoordelijkheid moeten nemen, dan moet je dat ook faciliteren. Geef burgers de ruimte om te pionieren. Natuurlijk geef je ze geen vrijbrief, maar ik heb wel eens de indruk dat de overheid zich teveel de weldoener in de verzorgingsstaat voelt. Maar er is een verhouding van opdrachtgever en opdrachtnemer. Dus durf los te laten.’

Meer informatie

Neem contact op met onze expert Roos Scherpenzeel voor meer informatie over dementie. Bij vragen over Thuis in de Wijk neemt u contact op met Hilde Xanten.