Seksueel grensoverschrijdend gedrag

Uit onderzoeken van Movisie en Rutgers (2012 en 2017) is bekend dat zowel vrouwen (53%) als mannen (19%) slachtoffer zijn van seksueel grensoverschrijdend gedrag. We hebben het hier over aanranding, verkrachting, betasten of zomaar zonder reden naaktfoto’s sturen. Seksueel grensoverschrijdend gedrag is gradueel. Dat betekent dat er een onderscheid te maken is tussen licht, ernstig en zeer ernstig grensoverschrijdend gedrag. Het gaat dus om een verscheidenheid aan gedragingen die verschillen in ernst: van een seksueel getinte opmerking tot aanranding en verkrachting. Seksueel grensoverschrijdend gedrag is daarbij zowel hands-on als hands-off (online). 

Gezond seksueel gedrag

Als we de focus leggen op gezond seksueel gedrag dan weten we dat er sprake van wederzijdse instemming, vrijwilligheid en gelijkwaardigheid. Het is duidelijk dat beide partners seksueel contact willen en er wordt geen (lichamelijke, psychische of andere vormen van) druk of manipulatie uitgeoefend. Bij jongeren is het daarnaast belangrijk dat er geen sprake is van een groot overwicht door bijvoorbeeld status- of leeftijdsverschillen¹. Deze waarden van wederzijdse instemming, vrijwilligheid en gelijkwaardigheid zitten diep verankerd in de Nederlandse samenleving. Als er grote commotie ontstaat in de media, zie je dat juist deze waarden worden aangetast. Maar waarom schrikken we pas op na een bericht in de media? Is er niemand geweest die eerder signalen heeft opgevangen? 

Wat zijn risico’s op seksueel grensoverschrijdend gedrag? 

Als we intunen op macht dan weten we uit onderzoeken dat mensen die zich machtig² voelen (door bijvoorbeeld sekse, maatschappelijke positie, status), zich minder op problemen focussen, maar meer op uitdagingen. Ze ervaren minder stress, gaan recht op hun doel af en zijn daarmee eerder geneigd de belangen van anderen te vergeten. Net als bij alcohol lijkt het erop dat ‘je machtig-voelen’ een ont-remmende functie heeft. Denk bijvoorbeeld aan verhalen over toppolitici of beroemde persoonlijkheden, die in opspraak komen vanwege seksueel grensoverschrijdend gedrag. Is dat maar éénmalig geweest? Of vaker en had het eerder opgemerkt kunnen worden? 

Waarden, normen en gedrag

Uit onderzoek is bekend dat zowel wetgeving als houding ten opzicht van geweld van invloed is op voorkomen van geweld. Onze houding ten opzichte van seksueel grensoverschrijdend gedrag is geworteld in de waarden van wederzijdse instemming, vrijwilligheid en gelijkwaardigheid. Dit vertaalt zich naar vervolgens naar normen en gedrag. Met onze waarden over gezond seksueel gedrag zit het wel goed. Dit blijkt uit ons gedrag als er berichten in de media verschijnen over seksueel grensoverschrijdend gedrag. Maar voordat er ophef ontstaat in de media, moeten er toch mensen zijn geweest die iets hebben opgemerkt? 

De rol van omstanders en de omgeving 

Wat zo nieuwsgierig maakt, is wat omstanders eerder hebben gezien en vervolgens hebben gedaan. Vaak speelt ernstig seksueel grensoverschrijdend gedrag, zoals verkrachting, zich in het verborgene af. Maar genoeg  vormen van seksueel grensoverschrijdend gedrag zijn zichtbaar. Denk aan ongewild seksueel aanraken, seksueel getinte opmerkingen, staren naar borsten en billen, dreigen om een naaktfoto online te verspreiden. Wat doe je dan? Zeg je hier iets over tegen vrienden of collega’s? 

Pleidooi voor preventief aanpakken van seksueel grensoverschrijdend gedrag

Zoals ik hierboven heb betoogd doet het ertoe wat we doen of zeggen. Hoe eerder iedereen tegen vrienden, collega’s, huisgenoten een norm stelt dat seksueel grensoverschrijdend gedrag niet thuishoort in onze samenleving, hoe sterker deze norm doorwerkt op het voorkomen van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Dat hoeft niet groots aangepakt of door iemand aan de schandpaal te nagelen. Juist vroegtijdig tegen een collega of een vriend zeggen dat jíj dat niet oké vindt, dat helpt. Het belangrijkste signaal dat je in actie moet komen, is dat ongemakkelijke gevoel. Kijk dan niet weg, maar zeg er wat van. 

¹Een groot leeftijdsverschil hoeft bij volwassenen geen bezwaar te zijn, net zo min als een verschil in status of sociale klasse.

²Machtig voelen is niet hetzelfde als machtig zijn. In dit artikel gaat het niet over machtig zijn. Maar over machtig voelen en machtig doen.