Koploper Onafhankelijke Cliëntondersteuning Ommen traint vrijwilligers
'Een gat in de markt!'
Het is dinsdag 13 maart 2018 en we komen aan bij Zalencentrum De Kern in hartje Ommen. Zeven vrijwilligers zullen uit handen van wethouder Ko Scheele het officiële VOA-certificaat uitgereikt krijgen. Daarmee komt een einde aan een cursus van veertien dagdelen en kunnen de VOA’s (vrijwillige ouderenadviseurs) theorie in praktijk gaan brengen.
We gaan terug in de tijd, naar dinsdag 9 augustus 2016 om precies te zijn. Frans Bouwers loopt al een tijdje rond met het idee om in Ommen vrijwilligers in te zetten om ouderen te ondersteunen. Het toeval wil dat zijn vrouw en hij even daarvoor een brief ontvingen van de gemeente Ommen. Wethouder Ko Scheele wilde langskomen ter gelegenheid van hun 50-jarige huwelijk. ‘Laat maar komen ik heb nog wat met hem te bespreken!’ riep Frans tegen zijn vrouw, en zo geschiedde. Wethouder Scheele komt binnen en feliciteert het echtpaar met deze heugelijke dag, maar zo snel zijn vrouw naar de keuken loopt om koffie in te doen, ontvouwt Frans zijn plannen over de ouderenadviseurs tegenover de wethouder. ‘Een gat in de markt, Frans!’ reageert wethouder Scheele. Zo kreeg het plan VOA’s een vervolg. Initiatiefnemer Frans Bouwers en docent Henk Knijp noemen de VOA’s in Ommen een ‘modelgroep’ die zeer zelfstandig en initiatiefrijk te werk gaat. Hoog tijd dus voor een gesprek met de ouderenadviseurs zelf. Coördinatoren Peter Janssens en Mieke Klijnstra geven antwoord op enkele vragen.
Doel: ouderen helpen de bestuurskracht over hun eigen leven te behouden of te herwinnen.
Duur: de cursus bestaat uit 14 modules van een dagdeel per module.
Waar: door heel Nederland, raadpleeg de lokale ouderenbond.
Selectie: in een gesprek met de docenten op basis van (arbeids)verleden en kwaliteiten.
Wat leren VOA’s tijdens de cursus?
'De cursus bestaat uit een cursusboek met daarin veertien modules. In modules is veel aandacht voor gesprekstechnieken en -methoden. Cursisten leren dan goed te luisteren, samenvatten en door te vragen. Verder is de methodiek gebaseerd op de levensloopbenadering. In deze benadering hangt het welzijn van iemand samen met vijf levensgebieden. Er worden vijf levensgebieden onderscheiden:
- lichaam en geest (gezondheid en welzijn)
- materiële zaken (alles wat met geld te maken heeft)
- sociale relaties (b.v. familie, eenzaamheid)
- arbeid en prestaties (hobby’s en een zinvolle dagbesteding)
- waarden en inspiratie (zingeving)
Wanneer een van de levensgebieden zwakker wordt kun je proberen dit levensgebied weer te activeren of er wordt voor gekozen de overige levensgebieden te versterken om het zwakkere levensgebied te compenseren. Naast de gesprekstechnieken en levensloopbenadering, is tijdens de cursus ook veel aandacht voor wat VOA’s juist niet moeten doen.'
Koplopers
Het project Koplopers Cliëntondersteuning is een initiatief van de VNG, Ieder(in), de Koepel Adviesraden Sociaal Domein en Movisie. Gemeenten zijn wettelijk verplicht onafhankelijke cliëntondersteuning aan te bieden aan inwoners die zorg en/of ondersteuning nodig hebben. Koplopergemeenten proberen in eigen regio het thema op de kaart te zetten en andere gemeenten te inspireren.
Wat zijn VOA’s eigenlijk en hoe kom je met mensen in contact?
Mieke: ‘VOA’s zijn onafhankelijke en vrij-willige ouderenadviseurs die zich richten op mensen die de regie over hun leven willen herwinnen. We richten ons dus niet op ouderen in verzorgings- of verpleegtehuizen.’ Peter vult aan: ‘Wij krijgen cliënten bijvoorbeeld aangereikt via de Samen Doen-teams of huisartsen, dat betekent dat wij niet zelf op mensen afstappen en vragen of zij ondersteuning nodig hebben. Wel proberen we uiteraard mensen te bereiken die veel contact hebben met ouderen, zoals pedicuren of schoonheidsspecialisten. Zij kunnen ouderen naar ons doorverwijzen.’
Initiatiefnemer Frans Bouwers neemt het woord.
Waar ondersteunen jullie ouderen bij?
Vooral bij vragen die ouderen niet snel ergens anders durven of kunnen neer-leggen. Denk bijvoorbeeld aan iemand waarvan de partner net is overleden en die het even niet meer ziet zitten. Wij helpen zo iemand dan weer op weg’, geeft Mieke aan. Peter knikt: ‘Dat klopt. Verder zijn wij ook vooral belangrijk om ervoor te zorgen dat ouderen hun vraag goed kunnen verwoorden en zorgen we dat die vraag bij de juiste hulpverleners terecht komt. Dat is de essentie van een VOA.’
Docent Henk Knijp geeft aan waarom VOA’s bij uitstek geschikt zijn als onafhankelijke cliëntondersteuners: 'Eigenlijk is het simpel, de ouderenadviseurs hebben niets te maken met het uitvoeren van het gemeentelijk beleid en zijn dus helemaal onafhankelijk. Wij stellen de vraag, "Beste oudere, wat wil JIJ?", en daar gaan we mee aan de slag. Als het nodig is tikken we de gemeente op de vingers, want wij stellen de oudere altijd centraal'. Daarnaast geeft Knijp aan dat de lokale ouderenbonden ook al vaak contact hebben met ouderen. Hierdoor ontstaat ook direct een signaleringsfunctie, ‘Als iemand vaak aanwezig is bij activiteiten, maar op een gegeven ogenblik niet meer komt, dan wordt daar actie op ondernomen door contact op te nemen’. Verder komen VOA’s met inwoners in contact door bijvoorbeeld kinderen van ouderen, mantelzorgers, of nemen ouderen zelf contact met een VOA op.
Hoe werken jullie samen met professionals?
Mieke: ‘Op de eerste plaats door contact met elkaar te maken en te onderhouden. Dat begint nu al, net hebben we even contactgegevens uitgewisseld met mensen van het Samen Doen-team (sociale wijkteam in Ommen). Het is belangrijk om zeer regelmatig te overleggen en af te stemmen. Op die manier kan er straks ook een warme overdracht plaatsvinden van ons naar professionals of vice versa’. Peter: ‘Wij moeten daarbij opletten dat we niemand op de tenen gaan staan. De VOA’s zijn immers geen hulpverleners en gaan ook niet therapeutisch om met cliënten. Onze meerwaarde zit juist in de onafhankelijkheid en de tijd en ruimte die wij hebben om even rustig met een oudere te gaan zitten en vooral te luisteren.’
Wethouder Ko scheele reikt VOA-certificaat uit.
Waarom is de VOA-cursus zo belangrijk?
Peter: ‘De breedte van levensgebieden waarin een VOA opereert, had ik niet verwacht. Het inzicht in de vijf levensgebieden tijdens de cursus heeft mij daar ontzettend bij geholpen.’ Mieke vult aan: ‘Het is ook belangrijk om op je handen te gaan zitten en te luisteren, dus niet in de oplossing gaan zitten!.’ Peter vervolgt: ‘Dat is een leerproces, niet zelf dingen gaan oplossen maar dat bij de ouder neerleggen. Daar heb je echt wel een cursus voor nodig. De cursus is ook belangrijk zodat je je bewust bent waar je mee bezig bent. Je hebt het immers wel over het leven van iemand.’ ‘Daarnaast heb ik ook veel gehad aan de informatie hoe je bijvoorbeeld iemand met dementie of een andere ziekte kunt herkennen’, zegt Mieke.
Wethouder Ko Scheele over de rol van de gemeente
Wethouder Ko Scheele geeft aan dat gemeenten bewonersinitiatieven zoals de VOA’s, niet klakkeloos over te nemen. De gemeente moet laten zien dat ze klaar staat. Dat doe je door de bewoners gelegenheid te geven met vragen bij de gemeente te komen en snel op die vragen te anticiperen. Scheele neemt de huidige VOA-cursus als voorbeeld: ‘Als inwoners bij je aankloppen omdat er geld nodig is voor een opleiding, dan moet je hen daar zo snel mogelijk mee helpen’. Volgens wethouder Scheele laten de VOA’s zien waar de echte vraag van de samenleving ligt rondom onafhankelijke cliëntondersteuning: ‘Geef een burger de gelegenheid om een maatje te hebben die de tijd neemt en even contact met je maakt’ Verder legt de gemeente Ommen momenteel de laatste hand aan een sociale kaart van de gemeente. Daarmee ontwikkelen ze een instrument waar ook de VOA’s veel baat bij hebben.
Hoe zorg je dat het een duurzaam initiatief is?
‘Het is vooral belangrijk om het levendig houden. Zo gaan we regelmatig intervisie doen en komen we daarnaast minimaal vier keer per jaar bij elkaar. Dat zijn we nu druk aan het organiseren’ geeft Peter aan. Ook benadrukt hij dat de VOA’s willen bijblijven bij actuele ontwikkelingen. Mieke: ‘We stellen ons ook flexibel op. Stel dat wij een rode draad zien in de toestroom van cliënten, dan moeten we ons daar verder in scholing.’ Verder geven Peter en Mieke samen aan dat de toekomst ook nog moet uitwijzen hoeveel behoefte er in Ommen is aan de VOA’s. Aan hun enthousiasme zal het niet liggen; ‘Wij hebben er in ieder geval zin in en gaan ons uiterste best doen!’, aldus Mieke en Peter.
Fotografie: Niek Stam
