Tip 1: Label niet alles meteen als polarisatie

Bij oplopende spanningen zijn we geneigd om snel te zeggen dat de polarisatie toeneemt. Dit leidt tot een soort selffulfilling prophecy: door veel over polarisatie te spreken, ervaren mensen alleen maar meer dat de polarisatie toeneemt. Uit onderzoek blijkt echter keer op keer dat we als samenleving niet meer polariseren. De zogenoemde ‘meningenpolarisatie’ neemt niet toe. We ervaren dit wel, bijvoorbeeld door de verharding in het politieke debat of door wat we lezen op sociale media. Maar groepen komen niet steeds meer tegenover elkaar te staan, wat polarisatie feitelijk is.  

Tip 2: Organiseer dialoog

Polarisatie is niet altijd negatief. Mensen die opkomen voor sociaal onrecht of kansenongelijkheid worden vaak weggezet als lastig en ‘polariserend’. Terwijl hun inzet juist nodig is voor positieve verandering. Er zijn veel voorbeelden van positieve verandering dankzij mensen die tegen de stroom in durven te gaan en zaken aan de kaak stellen. Denk aan hoe in het verleden het vrouwenkiesrecht tot stand is gekomen. Of het feit dat er nu roetveegpieten zijn. Door deze mensen weg te zetten als polariserend en niet naar hen te luisteren, worden zij niet serieus genomen. Hen wordt de wind uit de zeilen genomen. Het is beter om met elkaar in gesprek te gaan, oprecht te luisteren naar elkaar, verschillende perspectieven naast elkaar te zetten en te proberen je in elkaar te verplaatsen. Mooie voorbeelden hiervan zijn Deel de Duif en Saïd en Lody die het gesprek blijven organiseren over gevoelige onderwerpen.

'Het is belangrijk om de inhoud niet uit oog te verliezen, want die inhoud is wat mensen drijft'

Tip 3: Stel duidelijke normen

Ten derde kan het goed werken om positieve normen te stellen ten aanzien van de gewenste verandering, oftewel de inhoudelijke boodschap. Benader situaties bijvoorbeeld vanuit een mensenrechtenperspectief. Vaak zien we dat er vooral reacties komen op de manier waarop mensen hun boodschap uitdragen, bijvoorbeeld tijdens demonstraties of op online platforms. Hier kun je normstellend zijn door op te roepen om respectvol met elkaar te blijven omgaan en in te grijpen als de openbare orde en veiligheid van mensen in het gedrang komen. Maar het is belangrijk om de inhoud niet uit oog te verliezen. Want die inhoud is wat mensen drijft. Laat het gesprek daarom primair over die inhoud gaan en niet over elkaars mening of de manier waarop die mening wordt uitgedragen.

Tip 4: Luister serieus naar de zorgen van mensen

Dialoog en normstellen is ook belangrijk bij verticale polarisatie, waarbij burgers en overheid tegenover elkaar staan. Zo stelt de Utrechtse commissaris van de Koning Hans Oosters dat veel mensen ervaren dat er geen ruimte is voor hun zorgen en hun meningen. Ze voelen zich overschreeuwd door opvattingen waarin alles wordt versimpeld tot voor of tegen. De (landelijke) politieke verdeeldheid over de aanpak van urgente vragen en zorgen zoals de woningnood speelt daarin een grote rol. De overheid zou het goede voorbeeld moeten geven en de dialoog met en tussen inwoners moeten organiseren. Om zich te verplaatsen in de inwoners en hun zorgen te herkennen en erkennen, zelfs als deze niet rationeel zijn. Protesten worden vaak gedreven door dieperliggende gevoelens. Het gaat niet alleen om de juiste argumentatie, maar allereerst om begrip en empathie. Op basis daarvan kun je verder praten.