Afgelopen 10 jaar is er in Nederland veel veranderd als het gaat om het werken aan leefbare wijken in Nederland. Na een intensief wijkenbeleid en de zogenaamde krachtwijken kwam vanaf 2012 de wijkvernieuwing tot stilstand, onder druk van de economische crisis en een andere politieke wind. De aandacht voor de leefbaarheid en veiligheid van wijken verslapte. Nu heeft het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties met zijn programma Leefbaarheid en veiligheid beide thema’s nieuwe beleidsimpulsen gegeven. En ook Movisie heeft sinds kort een team Leefbaarheid.

Weg met achterstanden

In het verleden is er veel geschreven over leefbaarheid op het platteland. Vaak ging het over het verdwijnen van voorzieningen en de strijd van dorpsbewoners om de laatste dorpsschool, zwembad of bibliotheek. In stedelijke contexten waren ‘heel, schoon en veilig’ van oudsher cruciale aspecten van leefbaarheid.

Anno 2021 ligt een sterke nadruk op achterstandsbestrijding. Dat gebeurt door samenhangend in te zetten op deelterreinen van sociaal, fysiek en economisch beleid. Kijken we naar de website van Wijkwijzer, hét digitale platform voor en over leefbare en veilige wijken, dan zien we dat tal van beleidsvelden verbonden worden met leefbaarheid en veiligheid. Dat gebeurt juist om hardnekkige achterstanden aan te pakken. Denk aan wonen, werk en participatie, onderwijs en opvoeding, criminaliteitsbestrijding en ondermijning, duurzaamheid, gezondheid, zorg en hulpverlening, samenleven en integratie.

Weg met drempels

Er is tegenwoordig ook meer aandacht voor de nabijheid en toegankelijkheid van voorzieningen, mede door ontwikkelingen van langer thuis wonen en extramuralisering. Voor veel mensen met een beperking is de leefbaarheid van hun wijk of stad problematisch omdat ze voortdurend op allerlei fysieke, sociale en digitale drempels stuiten. Dit is een omvangrijke groep. Personen met een lichamelijke, verstandelijke, psychische, auditieve of visuele beperking maken er deel van uit. Op het punt van leefbaarheid is er voor hen nog een wereld te winnen. Opvallend is de aandacht op steeds meer plekken voor samenleven en omzien naar elkaar. In een filmpje van de gemeente Den Haag vertelt Marlies Vulto, programmamanager Wijkagenda en informatiegestuurd werken, over de leefbaarheidscirkels die de gemeente Den Haag voor elke wijk laat maken. Burenoverlast blijkt een belangrijk item, maar nog belangrijker is sociale cohesie. Sociale cohesie gaat over het sociale cement van wijken, het samen leven, het omzien naar elkaar, alledaagse attentheid, onderlinge steunnetwerken en sociale controle.

Weg met anonieme vreemden

Hechte buurtverbanden en prettige burenrelaties zijn anno 2021 in veel wijken en buurten geen vanzelfsprekendheden. In het bijzonder in wijken die kampen met achterstanden. In deze wijken kunnen bewoners hun buurtgenoten vaak niet goed plaatsen. Dat leidt tot gevoelens van ongemak en onveiligheid. De socioloog Sztompka heeft dit probleem omschreven met het onderscheid in trust, distrust en mistrust.

Trust gaat over vertrouwen. Distrust gaat over wantrouwen. Mistrust beschrijft het probleem dat we onze buurman of buurvrouw niet meer goed kunnen inschatten. Kunnen we op hem of haar rekenen? Deelt zij of hij de ergernis over jongeren die tot laat op straat rondhangen? Deze onduidelijkheid zorgt ervoor dat bewoners anonieme vreemden voor elkaar blijven. Ze aarzelen om elkaar aan te spreken. Niet uit onverschilligheid, maar uit onvermogen en uit angst voor afwijzende reacties. Zie in deze Movisies het verhaal over de buurttuin in Barendrecht waar bewoners bang waren elkaar aan te spreken en teruggetrokken leefden. Buurtbewoners hebben nu op een saai stukje plantsoen een levendige tuin gecreëerd waar jong en oud komen.

Je kunt als bewoner niet voor elk wissewasje naar de politie kijken

Bewoners hebben in dit soort situaties de neiging om bij elk wissewasje naar de politie te kijken. Maar die beschikt over beperkte capaciteit. Bewoners kunnen hier met sociale basis-organisaties een belangrijke rol vervullen. Alleen: zij moeten zich daarin wel gesteund weten door publieke instanties, de politie voorop.

Movisie: doe het samen!

Movisie kijkt vanuit een community-perspectief naar vraagstukken rond leefbaarheid en veiligheid. In de visie van Movisie moet je het samen doen. Leefbare en veilige wijken zijn wijken waar bewoners met belangrijke wijkorganisaties samenwerkingspacten weten te sluiten. Zo weten ze wijknetwerken te smeden om groepen die voorheen in een intramurale setting verbleven te helpen om in een gewone woonwijk te kunnen functioneren. Denk aan personen met een verstandelijke of psychische beperking en aan personen met een reclasseringsverleden. En aan al die personen uit alle delen van de wereld die tegenwoordig voor korte of lange tijd in woonwijken neerstrijken. Hoe zorgen we ervoor dat zowel de nieuwe bewoners als de gevestigde buurtbewoners zich thuis voelen?

Met buurtpacten kan worden voorkomen dat jongeren op school uitvallen en te gemakkelijk kiezen voor een criminele carrière. In buurtpacten trekken bewoners op met politie, scholen en andere relevante buurtpartners. Zo kan voorkomen worden dat tegenstellingen tussen buurtbewoners verharden tot gepolariseerde verhoudingen. Lees in dit nummer van Movisies het interview met politicoloog Verhoeven over het instrument van publieke mediation om in verhitte situaties partijen weer bij elkaar te brengen.

Dus?

We kijken tegenwoordig breed naar de terreinen van leefbaarheid en veiligheid. Movisie heeft in het bijzonder oog voor groepen die tekorten ervaren op deze terreinen. Steeds doen we dat waar mogelijk vanuit een community-perspectief. Die pet past ons allemaal, was ooit de leuze om samen te werken aan veiligheid. En dat gaat ook op voor leefbaarheid. Ook daar moet je het samen doen, met, voor en door bewoners. Aansluitend bij hun initiatieven en hun mogelijkheden.