Lexicon Nabijheid en Sociaal Werk: sociaal schaduwwerk

In het Lexicon Nabijheid en Sociaal Werk bespreken uiteenlopende experts 40 veelgebruikte en veelzijdige nabijheidstermen. Verschillende kennisbronnen over nabij sociaal werken worden in het Lexicon met elkaar verbonden. Wetenschappelijke expertise, kennis uit de praktijk en het beleid en uit ervaring komen samen. Saskia Welschen, senior onderzoeker aan de Hogeschool van Amsterdam, en Mieke Schrooten, onderzoeker en als docent sociaal werk verbonden aan de Odisee Hogeschool en de Universiteit  Antwerpen, schreven het lemma 'sociaal schaduwwerk'. Wij vroegen Saskia Welschen: waarom zouden sociaal werkers kennis moeten nemen van het begrip sociaal schaduwwerk?

Welschen: ‘Sociaal schaduwwerk verwijst naar praktijken van sociaal werk die niet als zodanig erkend worden. Het wordt vaak uitgevoerd door unusual suspects die vanuit eigen initiatief vormen van zorg en ondersteuning zijn gaan bieden voor mensen in hun omgeving. Met het lemma willen wij laten zien dat er ook andere actoren zijn die zorg en ondersteuning bieden in alle delen van de samenleving. Ze vervullen een belangrijke rol die naast het formele sociaal werk bestaat. 

'Sociaal schaduwwerk verwijst naar praktijken van sociaal werk die niet als zodanig erkend worden'

Sociaal schaduwwerk onderscheidt zich van individuele vormen van informele ondersteuning, zoals mantelzorg of één op één buddy trajecten. Het gaat vaak om vormen van ondersteuning die zich richten op het verbeteren van de levensomstandigheden van groepen (bijvoorbeeld bewoners uit een wijk of een bepaalde (religieuze) gemeenschap) en niet specifiek individuen.

Schaduw verwijst naar specifieke vormen van informele ondersteuning die onder de radar plaatsvinden, die niet goed in beeld zijn bij formele instanties. De term schaduw kan ook in verband worden gebracht met illegaliteit of praktijken waar een element van geheimzinnigheid aan zit. Dat is niet wat wij bedoelen. Wij bedoelen praktijken die slecht bekend en niet goed zichtbaar zijn, waardoor de erkenning voor de sociaal werk bijdrage die zij leveren vaak ontbreekt.’

Verbinding sociaal werk en sociaal schaduwwerk 

Welschen: ‘In het onderzoek dat wij hebben uitgevoerd in Amsterdam Zuidoost zie je dat er veel wederzijdse onbekendheid is. Er is daar bijvoorbeeld een kerkgemeenschap die allerlei vormen van jongerenwerk verricht, zoals coachingstrajecten voor jongeren en praatgroepen voor meisjes. Deze kerkorganisatie en een welzijnsorganisatie die werkt vanuit het buurthuis kennen elkaar niet goed. Het is belangrijk om in de eerste plaats de wederzijdse bekendheid te vergroten. Daarnaast is er ook vaak wantrouwen over een weer, omdat er vooroordelen zijn aan beide kanten. Professionele organisaties en de overheid kijken soms met een blik van wantrouwen naar sociaal schaduwwerk. Een argument dat genoemd wordt is dat mensen zonder de juiste beroepskwalificaties kwetsbare mensen opvangen en misschien dat niet op de juiste manier doen. Sommige problematiek is zo heftig dat daarvoor echt professionele ondersteuning nodig is. Worden mensen dan wel op tijd doorverwezen naar professionele hulp?  

'Eén van de boodschappen uit ons onderzoek is dat je sociaal schaduwwerk uit de schaduw zou moeten halen: het verdient meer erkenning'

Aan de andere kant zie je dat er bij aanbieders van sociaal schaduwwerk soms ook wantrouwen is richting professionele instanties. De sociaal schaduwwerkers komen vaak uit de gemeenschap of de wijk zelf. Zij springen in een gat waar mensen afstand en wantrouwen ervaren tot formele instanties. De actieve bewoners die het schaduwwerk uitvoeren staan nabij deze bewoners en voelen zelf soms ook wantrouwen richting professionele instanties.

We zien dus onbekendheid en wantrouwen en we zien dat partijen elkaar nog niet zo makkelijk vinden. Terwijl, als je kijkt vanuit het perspectief van bewoners en hulpvragers dan is het voor de meesten van hen wenselijk als er beter wordt samengewerkt. Mensen zoeken hun vorm van ondersteuning immers zowel bij informele als bij formele actoren. Goede samenwerking is dus in het belang van bewoners. 

Eén van de boodschappen uit ons onderzoek is dat je sociaal schaduwwerk uit de schaduw zou moeten halen. Het verdient meer erkenning. Voor veel actieve schaduwwerkers is dat niet alleen in de vorm van financiering maar ook de erkenning van hun inhoudelijke kennis. In de wijk waar we schaduwwerkers spraken hoorden we veel terug: “Wij weten heel goed wat er speelt bij deze bewoners, maar onze signalen worden niet opgepikt als we daarover aan de bel trekken bij formele partijen.” Terwijl het waardevolle bronnen van kennis zijn, die wij beschrijven als ‘nabije deskundigheid’. Het zou mooi zijn als zowel de (lokale) overheid als formele organisaties van sociaal werk die deskundigheid beter zouden herkennen en erkennen.’

Lees het lemma 'Sociaal schaduwwerk' in het Lexicon