Liever sociale dan rationele logica
Column Het Goede Leven
Het boek 'De meeste mensen deugen' van Rutger Bregman won dit jaar de NS Publieksprijs. Dat gebeurde in dezelfde week dat de verhoren rond de kinderopvangtoeslag in het nieuws waren. Dat het SCP-rapport uitkwam over de stagnatie van de ondersteuning van kwetsbare burgers. Dat Jos de Blok een tweet plaatste over het toppunt van bureaucratie uit de pilot cliëntprofielen voor de wijkverpleging En dat ik zelf werd gevraagd om voor een bestuurlijke startbijeenkomst van de transformatieweek Haaglanden iets te komen vertellen over mijn proefschrift Anders Kijken.
Ja, er is in Nederland een schreeuwende behoefte aan een andere, meer respectvolle omgang door de overheid met de eigen inwoners. Aan een herwaardering van het vakmanschap van professionals. En aan het terugdringen van een verstikkende bureaucratie.
Het boek van Rutger Bregman is het lezen meer dan waard. Uit de titel 'De meeste mensen deugen' spreekt een bepaald mensbeeld, dat helaas niet overeenkomt met het dominante neutrale mensbeeld bij de overheid. Bij dit mensbeeld staan waarden als doelmatigheid, rechtmatigheid, gelijkheid en objectiviteit centraal. Mensen worden als abstracties gezien, rationele berekenaars van hun eigen voordeel. Elk mens is daarom ook verdacht. Door dit mensbeeld zijn we echter ook dingen gaan uitlokken, met een 'zie je wel' tot gevolg. En dat leidt dan weer tot een enorme behoefte aan controle en straf.
In mijn eigen proefschrift heb ik het over de noodzaak om vanuit een ander mensbeeld naar mensen te kijken. Tegenover een neutraal mensbeeld staat onder meer een relationeel mensbeeld. In de theorie van dit mensbeeld, zoals onder andere Levinas die ontwikkelde, staan waarden als menselijkheid, wederkerigheid, mededogen en compassie centraal. Dit relationele mensbeeld past niet zo goed bij de bestuurlijke logica of de logica van de markt, maar we zien het wel volop terug bij de sociale logica van uitvoerend professionals in de publieke sector, zoals bijvoorbeeld sociaal werkers, gemeentelijke consulenten, leerkrachten, verpleegkundigen en verzorgenden.
Als zij onze werkelijkheid zouden beschrijven, zou die er –net als bij Rutger Bregman- heel anders uitzien. Zij kijken namelijk met andere ogen naar mensen. En daar kan de overheid veel van leren. Er zou veel meer ruimte moeten komen voor hun verlangen om hun werk goed te kunnen doen. Voor hun vakmanschap. Wettelijk is daarvoor geen enkele belemmering. Onze systemen zijn er misschien niet op ingericht, maar met een beetje bestuurlijke moed kunnen de systemen en de (gemeentelijke) regels die hen in de weg staan veelal moeiteloos worden geschrapt.
Janny Bakker-Klein, voorzitter van de Raad van Bestuur bij Movisie, schreef deze blog voor de bijlage ‘Het goede leven’ van het Friesch Dagblad.
