Logeren bij de locals oplossing voor Oekraïense vluchtelingen?

Hoe kunnen sociale kracht en stabiliteit versterkt worden?

Op woensdag 23 maart ging ‘360 graden Movisie Talk’ over de gevolgen van de Oekraïne-oorlog. Olaf Stomp ging in gesprek met onder meer Quita Muis (Tilburg University), die onderzoek heeft gedaan naar logeren bij de locals. Wat waren haar bevindingen en wat leert het onderzoek ons voor de opvang van Oekraïense vluchtelingen, bijvoorbeeld bij particulieren? Wat zijn do’s and don’ts?

Voor Sociale Vraagstukken schreef Quita Muis samen met Hans van Dijk, Lea Knappert, en Sophie Alkhaled  het interessante artikel ‘Logeren bij een local bevordert de integratie van statushouders’ over de kansen die de relatief onbekende logeerregeling biedt. Dat artikel herhalen we hieronder in het kader van ‘360 graden Movisie Talk’.

Op 1 januari van dit jaar is de nieuwe Wet Inburgering in werking getreden die gemeenten verantwoordelijk maakt voor het inburgeringsproces van statushouders. Het doel van deze decentralisatie is volgens de Rijksoverheid ‘dat inburgeringsplichtigen zo snel mogelijk meedoen in Nederland’. Het inburgeringsproces gaat van start zodra het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) bepaald heeft in welke gemeente de statushouder gehuisvest wordt. De wachttijd voor een woning is vervolgens ongeveer een half jaar. Daarom worden de eerste inburgeringsstappen bij voorkeur al gezet tijdens het verblijf in het asielzoekerscentrum (AZC).

Kijk terug: 360 graden Movisie Talk over sociale gevolgen Oekraïne-oorlog in Nederland

De oorlog in de Oekraïne raakt de inwoners van het land natuurlijk het meest – er zijn dodelijke slachtoffers, gewonden, steden worden gebombardeerd, het land is ontwricht, mensen zijn op de vlucht. Maar de oorlog heeft ook grote gevolgen voor andere landen in Europa, waaronder Nederland. Ook in ons land zullen duizenden vluchtelingen uit Oekraïne worden opgevangen. Hoe organiseren we dat, wat leren we daarbij van eerdere crises (zoals in 2015), en wat betekent het voor de onderlinge solidariteit in de samenleving? Welke sociale gevolgen heeft dit voor de samenleving en op welke manier kunnen we de veerkracht van burgers versterken? Over deze vragen en meer gaat de 2e aflevering van 360 graden Movisie Talk.

Olaf Stomp is de presentator en de tafelgasten zijn: Quita Muis, PhD-student aan het Departement Sociologie van Tilburg University. Ahmad Jabr, klantmanager voor statushouders en amv'ers (alleenstaande minderjarige vluchtelingen) bij Gemeente Amsterdam. Jaco Dagevos, bijzonder hoogleraar Integratie en Migratie aan de Erasmus Universiteit. Daarnaast is hij onderzoeker bij het SCP (Sociaal en Cultureel Planbureau).

Bekijk de aflevering hier

Logeerregeling

Hoewel de toewijzing van een geschikte woning in het huidige woonklimaat begrijpelijkerwijs niet gemakkelijk is, draagt het lange verblijf in het AZC niet bij aan snelle participatie. De logeerregeling die in 2015 werd ingevoerd, biedt hier een oplossing voor, door statushouders de mogelijkheid te geven om tijdens de wachtperiode te verblijven bij familie, vrienden of een gastgezin.

Al vanaf de invoering van deze regeling zet de stichting TakeCareBNB zich in voor het faciliteren ervan. De non-profit organisatie verzorgt de matching tussen vrijwillige gastgezinnen en statushouders van 18 jaar of ouder en blijft in contact met beide partijen gedurende de gehele logeerperiode (van doorgaans drie maanden). In 2018 werd er een proefsamenwerking aangegaan met het COA voor een periode van 1 jaar, waarbij TakeCareBNB werd betaald voor elke succesvolle match. Na positieve evaluaties door Tilburg University en het Verwey-Jonker Instituut is de samenwerking voor onbepaalde tijd verlengd, met als hoofddoel het bevorderen van integratie en participatie.

Inmiddels hebben meer dan 500 statushouders bij Nederlandse gastgezinnen gelogeerd via TakeCareBNB. Per jaar is dit ongeveer 1 procent van alle vluchtelingen met een net verkregen verblijfsvergunning. Wel is dit aantal groeiende (met 65 logeermatches in 2016 en 164 in 2021) en weten mensen de organisatie steeds beter te vinden in tijden van internationale nood, zoals eind vorig jaar met het oprukken van de Taliban in Afghanistan. TakeCareBNB raakt ook steeds meer verweven met de officiële uitvoering van het integratiebeleid, zoals blijkt uit de gesloten overeenkomsten met acht gemeenten in het kader van de nieuwe Wet Inburgering.

Indicatoren van integratie

Naar aanleiding van de positieve rapporten zijn wij een verdiepend onderzoek gestart met de vraag of logeren bij een gastgezin bijdraagt aan een succesvolle integratie, en zo ja, hoe dat dan precies werkt. Via een online survey hebben wij deelnemers van TakeCareBNB allerlei vragen voorgelegd over hun logeerervaringen. In totaal deden er 53 vluchtelingen en 51 gastgezinnen mee aan ons onderzoek. Hun antwoorden op onze open vragen hebben wij geanalyseerd aan de hand van het Indicatoren van Integratie raamwerk van Ager en Strang (2008).

Uit de analyse kwam naar voren dat de logeerregeling zoals gefaciliteerd door TakeCareBNB bijdraagt aan alle tien de domeinen van integratie. Zo blijkt dat gastgezinnen een netwerk bieden voor het vinden van een woning, opleiding en (vrijwilligers)werk. Ze slepen statushouders door de Nederlandse bureaucratie, zodat zij gebruik kunnen maken van zorg en makkelijker contact kunnen leggen met overheidsinstanties en hun eigen familie. Statushouders leren door hun gastgezinnen ook de Nederlandse taal en cultuur kennen en ze voelen zich als onderdeel van een familie weer een normaal mens.

Daarnaast zorgt het verblijf in een huis in plaats van een AZC ervoor dat de statushouders vaak dichter bij hun opleidingsinstituut wonen, dat ze zich in een rustigere, veiligere en stabielere omgeving begeven, en dat ze een normaler leven kunnen leiden dat zich niet alleen afspeelt binnen een (etnisch) homogeen netwerk.

Vluchteling Anne: ‘Via TakeCareBnB heb ik een verblijfplaats in Amsterdam gevonden voor drie maanden bij geweldige mensen, van wie ik veel heb geleerd. Ik heb van daaruit de stad leren kennen en werk gevonden.’

De ondersteunende rol van de gastgezinnen als sociale brug staat hierbij centraal. Het is niet alleen het beschikbaar stellen van de woning, maar ook het fungeren als gids en het bieden van hulp in alle andere integratiedomeinen wat ervoor zorgt dat de logeerregeling zo’n positieve uitwerking heeft op de integratie van de vluchtelingen. Zo gaf gastheer Robin aan: ‘Wij denken dat het goed is om vluchtelingen zo snel mogelijk een thuis te geven en om ze te laten kennis maken met Nederland en de taal. Dit gaat sneller als ze onder de mensen zijn en niet als ze eindeloos in een opvang blijven.’

Autonomie

Naast de al bestaande domeinen stuitten wij op een indicator van integratie die zowel in de wetenschappelijke literatuur als in de praktijk weinig aandacht krijgt: de autonomie van de vluchteling (refugee agency). Zowel statushouders als gastgezinnen gaven aan dat de motivatie van de vluchteling om deel te nemen aan de Nederlandse maatschappij cruciaal is voor succesvolle integratie. Die autonomie toonde zich niet enkel in de inzet van vluchtelingen voor hun eigen integratie, maar ook doordat veel gasten hun gastgezin hielpen in het huishouden en met andere klussen. Daardoor waren de gasten geen passieve ontvangers van gastvrijheid, maar konden ze ook iets betekenisvols terug doen.

Veel gastgezinnen gaven dan ook aan dat zij veel hebben opgestoken van het opvangen van een vluchteling. Zo vertelden ze ‘vrienden voor het leven’ met hun gast te zijn geworden, dat hun kinderen ‘inmiddels positief tegenover vluchtelingen staan’, dat ze dankzij hun gast nu nog beter inzien ’hoe belangrijk vrijheid, vrede en familie is‘, dat de gast ‘gezelligheid in huis’ bracht, en dat ze anders zijn gaan denken doordat ze ‘in de praktijk [hebben] gezien hoe verschrikkelijk moeilijk [integreren] is’.

Tweerichtingsverkeer

Het overgrote deel van de ervaringen was van beide kanten uitermate positief, maar we zijn wel een paar belemmeringen tegengekomen. Zo botsten sommige deelnemers met elkaar doordat zij uiteindelijk geen goede match bleken, of omdat de culturele verschillen tussen beiden te groot waren. Ook werden sommige aspecten als oncomfortabel ervaren, zoals een gebrek aan privacy en vrijheid.

Al met al laat dit onderzoek zien dat integratie tweerichtingsverkeer is. Zowel de inzet van de statushouders als de lokale bevolking zijn cruciaal voor succesvolle integratie. De logeerregeling en het werk van TakeCareBNB faciliteren het bouwen van sociale bruggen in een vroege fase van het integratieproces met alle positieve gevolgen van dien. In het licht van de nieuwe Wet Inburgering wordt zo ook de druk op de nu verantwoordelijke gemeenten verlaagd. Als de logeerregeling en het ondersteunende werk van TakeCareBNB meer onder de aandacht gebracht zouden worden, kan dit dus positieve gevolgen hebben voor het gehele integratieproces, zowel voor vluchtelingen, de lokale bevolking, als gemeenten.

Het volledige onderzoek is hier te vinden. De namen in dit artikel zijn gefingeerd.

Nieuw: 360 graden Movisie Talk

Kern van ‘360 graden Movisie Talk’ is een gesprek met een expert of ervaringsdeskundige over een ontdekking of een nieuw of verrassend gezichtspunt, bijvoorbeeld aan de hand van een recente publicatie, een reactie daarop, of ervaring. Elke aflevering is een mix van deskundigheid en ervaring. 360 graden Movisie Talk duurt 30 minuten en vindt om de drie weken plaats, van 12.00 tot 12.30 uur. De show wordt live vanuit de Movisie-studio gestreamd, maar kun je ook later terugkijken via YouTube. Presentatoren zijn afwisselend Marcel Ham en Olaf Stomp.

Bekijk alle informatie over 360 graden Movisie Talk