Maatjesboulen voor mensen met dementie: ‘Hier vergeten ze álles’
Het is lente, de paaseieren zijn weer opgeborgen, een dinsdagmorgen met een twijfelzonnetje. In de kantine van Petangeske druppelen tientallen oudere echtparen binnen. Er is koffie, thee, een koekje. Vanuit de kantine is er zicht op de wedstrijdbanen – vandaag wordt er nog binnen gespeeld, het is nog nét iets te koud om naar buiten te gaan. Op het programma: jeu de boules voor mensen met dementie. Zij zijn nauwelijks van hun mantelzorgers en de vrijwilligers te onderscheiden: iedereen telt hier mee, iedereen doet hier mee.
Onderzoek doen naar dementie kan niet zonder mensen met dementie daarover te spreken, te horen wat de aandoening voor hen betekent, hoe zij proberen hun leven vorm te geven. Nooit over ons, zonder ons, heet dat in reclametaal, maar dat is meer dan waar: het ervaringsperspectief is niet alleen waardevol maar ook onmisbaar bij het doen van onderzoek naar sociale vraagstukken. Niet achter bureau of in boeken; maar de wijk in, in gesprek, sfeer proeven. Vandaag ben ik te gast in Bergen op Zoom. Of ik een fotograaf wilde meenemen, hadden ze gevraagd, ze willen hun aanpak en activiteit graag delen om andere (sport)verenigingen te inspireren.
Zo geregeld
De sfeer in de kantine van Jeu de Boulesvereniging Petangeske is gemoedelijk. Initiatiefnemer Martien en gastvrouw Miriam heten de deelnemers welkom. Ze kennen vrijwel iedereen, weten van de hoed en de rand én gaan tot het uiterste om deze mensen een fijne dag – ochtend – te bezorgen. Het concept is simpel: inloop, koffie, jeu de boules, koffie, afscheid. Het lijkt alsof deze groep elkaar al jaren kent – in sommige gevallen is dat ook zo – en of deze activiteit al heel wat jaargangen meegaat – dat blijkt niet zo te zijn, het initiatief Maatjesboulen is om en nabij een half jaar geleden gestart. ‘Dat was heel eenvoudig,’ vertelt Martien van Leeuwen, ‘we zijn op het bestuur afgestapt, hebben gevraagd of we hier terecht konden en het bleek zo geregeld.’
‘Kom je mee, Jan*? Dan gaan we beginnen!’ Haastig neemt Jan de laatste slok koffie, staat op, voegt zich bij de deelnemers die naar de wedstrijdhal begeven. In groepjes verdelen de spelers zich over de hal, elk groepje heeft een eigen begeleider. Geen vaste koppels, alhoewel sommige deelnemers elkaar wel steeds opzoeken. Een bont gezelschap; de meeste mensen wonen nog thuis. Soms om de hoek, ze kwamen wandelend naar het sportterrein. Er zijn vanmorgen ook deelnemers uit het verpleeghuis – vergezeld door een activiteitenbegeleider. Er loopt een casemanager rond – die gooit ook gewoon een balletje mee: ‘We willen het casemanagement bekender maken onder deze groep en bovendien zijn er een aantal mensen die ik begeleid.’ De ballen worden gepakt, een cirkel om de positie aan te geven waarvandaan geworpen mag worden, het spel kan beginnen. De meeste teams houden een puntentelling bij – anderen kan het weinig schelen: ‘Ik kan niet zo goed meer tellen, die punten schelen me niet, ik vind het gewoon leuk hier.’
Succesfactoren
Deelnemers, vrijwilligers en initiator hoeven niet lang na te denken over wat volgens hen succesfactoren zijn:
- Het gaat om een ontspannende, laagdrempelige activiteit waarbij mensen in beweging zijn; het spel bevat een competitie-element en
- Een enthousiaste kartrekker die ervoor gaat, anderen weet te mobiliseren en een continue, verbindende schakel is
- Betrokken vrijwilligers die graag met de doelgroep werken en vaak intrinsiek gemotiveerd zijn om het leven van mensen met dementie te veraangenamen.
- Niet groots denken, maar kleine stapjes zetten. Niet de wereld willen verbeteren, maar zelf het goede doen.
- Een goedlopend en goed opgezet Alzheimer Café: een heel aantal echtparen komt via het Café bij het Maatjesboulen terecht. ‘Mensen met dementie tellen en praten mee, we organiseren geen flauwekul en zetten in op ontmoeting en gesprek,’ aldus Raymond van Oosterbos.
- Goede communicatie en zichtbaarheid van de activiteit/sportvereniging/Alzheimer Café.
Gelijkwaardigheid
Wat maakt dat de deelnemers het hier zo naar hun zin hebben? Ik vraag het aan Martin*, vrijwilliger sinds jaar en dag: ‘Ik geniet van kleine dingen: een glimlach, dat je iemand ziet genieten, dat je mensen plezier ziet maken. Het is allemaal niet zo ingewikkeld.’ Rina* vertelt over haar 90-jarige vader Leo*: ‘Hier zie ik mijn vader weer. Dat jongensachtige van vroeger. Hij doet echt fanatiek mee. Hoe ik dat zie? Aan zijn gezicht. In het verpleeghuis zit hij maar te piekeren. Dan kijkt hij zo somber en bezorgd. Maar hier, kijk dan naar zijn gezicht, zijn ogen stralen, zie je dat?!’ Quality time vader-dochter waar ze eens in de veertien dagen graag tijd voor maakt, vertelt ze. ‘Je ziet mensen ontspannen. Ze zijn eigenlijk de hele tijd in beweging. En door het spelletje komt er adrenaline vrij – dat zorgt weer voor een gelukshormoon,’ fluistert een begeleider me in het oor. Is het echt zo simpel? Ik zie wel dat het zo werkt. Een sierlijke worp van een van de vrouwen valt me op. Concentratie, een klein beetje door de knieën zakken en dan een ferme worp en… wow! ‘Ze is jarenlang lid geweest van de vereniging. Dementie heeft behoorlijk greep op haar, maar het gooien is ze niet verleerd.’ Dat blijkt!
'We halen mensen uit een isolement, we doorbreken de sleur'
Ik waag een worp, wil het eigenlijk bij één bal houden, maar de deelnemers dwingen me drie ballen te werpen – zoals het hoort. ‘Niet zo flauw, gewoon meedoen!’ Het blijkt geen slechte worp, althans, dat vind ik zelf, maar diverse spelers wijzen me er op dat mijn worp technisch niet goed was. Iets met achterwaarts en voorwaarts; ik vind het geinig om te merken dat je snel onderdeel van de groep bent én dat deelnemen aan hetzelfde spel gelijkwaardigheid in de hand werkt. Ze corrigeren me, geinig is dat ik even vergeet waarvoor ik gekomen was.
Sociaal bezig
Lang hoeft Ruud Pompe van Jeu de Boulesvereniging Petangeske – de grootste van Nederland – niet na te denken over de vraag waarom deze sportvereniging ruimte biedt voor mensen met dementie. ‘Anders zitten ze thuis op een stoel. We halen mensen uit een isolement, we doorbreken de sleur.’ Petangeske wil ‘sociaal bezig’ zijn: zo biedt de vereniging activiteiten aan voor mensen met een beperking en sinds vorig najaar ook voor mensen met dementie. Of het bestuur daar lang over heeft vergaderd? ‘Welnee! Was zo geregeld. Gáán we doen.’ Of er voldoende vrijwilligers zijn? ‘Geen enkel probleem, dat zie je toch, onze mensen zetten zich graag in voor een ander. Je zet jezelf in en je krijgt een blijdschap voor terug.’ Petangeske is zelfvoorzienend; er komt nauwelijks gemeenschapsgeld aan te pas. ‘Onlangs hebben we een bescheiden subsidie ontvangen, maar in principe houden we onze eigen broek op.’ Iedereen telt hier mee. Ook mensen die alleen zijn worden in de groep opgenomen. Er wordt naar hen omgekeken. ‘Waar we het voor doen? Kijk eens naar die blije gezichten… Dankbaarheid – wat wil je nog meer?’
Wethouder Van Aken: belangrijk dat óók mensen met dementie lekker mee kunnen doen
Wethouder Joey van Aken van de gemeente Bergen op Zoom onderschrijft het belang van dementievriendelijke sportverenigingen: ‘De (sport)verenigingen in onze gemeente brengen iedere week honderden inwoners in beweging. Het is belangrijk dat óók mensen met dementie lekker mee kunnen doen, zonder dat hij of zij het gevoel heeft anders behandeld te worden. Het is mooi te zien dat de werkgroepen van onze dementievriendelijke verenigingen ervoor open staan om deze ervaringen te delen met anderen. Het draagt bij aan het welzijn en de gezondheid van onze inwoners. We zien dat een aantal verenigingen meer nieuwe samenwerkingen aangaan met (speciaal) onderwijs, welzijnsorganisaties en buurtsportcoaches.’
‘De samenleving dementievriendelijk maken vraagt onder andere om een andere blik op dementie. Als samenleving mogen we ook kijken naar wat iemand nog wel kan doen en ervaringen ondanks de beperkingen. Zo kan de kwaliteit van leven aanzienlijk verbeterd worden. We zien dat de initiatieven met betrekking tot dementievriendelijke sportverenigingen draaien op enthousiaste vrijwilligers. De gemeente is voornemens om zich de komende tijd nog meer in te gaan zetten op toegankelijkheid voor de doelgroep die met dementie te maken krijgt, zowel de mensen zelf als hun naasten. Als gemeente kijken we dan ook steeds meer naar de mogelijkheden die iemand in het voorliggende veld heeft als het gaat om dagbesteding en andere hulpvragen.’
* De namen zijn om privacyredenen geanonimiseerd.
Fotografie: Jenneke Luijmes.
Inspiratie en meer
- Jeu de Boules met alzheimer: 'Er is altijd wel iets wat je wél kan doen' (met video)
- Uitleg over Maatjesboulen op de site van Petangekse: Maatjes Boulen · Petangeske
- Dementievriendelijke (sport)verenigingen (Alzheimer Nederland)
- Een dementievriendelijke sportschool: kleine moeite met grote impact
- ‘Iemand die zo lang heeft getennist, laat je toch niet vallen?’