‘In mijn eerdere onderzoek naar werknemers met een chronische ziekte, vaak wat oudere werkenden, was mantelzorg ook onderwerp van gesprek. Toen had ik al vrij snel door dat dit belastend kan zijn. Maar ook dat mantelzorgers zichzelf niet noodzakelijkerwijs als mantelzorger zien: het onderwerp kwam vaak tussen neus en lippen door ter sprake,’ vertelt Boot. Dit vormde de aanleiding voor verder onderzoek naar mantelzorgers op de werkvloer, waarin zij voor langere tijd werden gevolgd. ‘Opvallend was dat de overgrote meerderheid van de mantelzorgers, die wij gesproken hebben tijdens de periode van mantelzorgen tot na het overlijden van hun naaste, concludeerde: “Ik had eerder hulp moeten vragen.” Achteraf gezien hebben ze het te lang allemaal in hun eentje willen regelen. Een belangrijke les is dus: als je werkende mantelzorgers als werkgever wil ondersteunen, is het aangaan van het gesprek hierover cruciaal in de beginfase van de zorg, dus vóórdat er knelpunten ontstaan.’

Werknemer neemt zichzelf mee naar het werk

‘Een werknemer is niet alleen iemand die bepaalde werkzaamheden uitvoert, maar ook een persoon met een eigen context. Je doet hem of haar tekort wanneer je als werkgever alleen kijkt naar bijvoorbeeld een goed ingerichte werkplek. Een werknemer neemt altijd zichzelf mee naar het werk, met al zijn leuke ervaringen maar ook zijn zorgen. Er valt veel winst te behalen in het oog hebben voor de gehele persoon. Vergelijk het bijvoorbeeld eens met de zorg voor kleine kinderen. Een zwangerschap wordt al vroeg op de werkvloer gemeld, er zijn allerlei regelingen voor deze situatie. Het kan dus wel, oog hebben voor zorg naast het werk, maar mantelzorg is vaak nog onzichtbaar. Het zou mooi zijn als we dit oog ook voor mantelzorgers hebben en mantelzorg meer zichtbaar en bespreekbaar maken.’

'Er valt veel winst te behalen in het oog hebben voor de gehele persoon'

Een gezonde werkomgeving

In haar oratie sprak Boot over een gezonde werkomgeving. Wat verstaat zij hieronder, in relatie tot werkende mantelzorgers? ‘Een gezonde werkomgeving is een werkomgeving waarin mensen kunnen floreren, taken vervullen die passen bij hun capaciteiten en voorkeuren, zich veilig voelen om te kunnen zijn wie ze zijn. En bovenal een werkomgeving die veiligheid biedt om ook te laten zien waarin je anders bent dan anderen. Niemand is perfect, iedereen krijgt vroeg of laat te maken met kwetsbaarheid, of je nou plotseling in een situatie terecht komt waarin je mantelzorg wil geven, of dat je zelf ziek wordt. En die kwetsbaarheid mag er zijn.’ 

Welke mogelijkheden ziet de hoogleraar om werkende mantelzorgers te laten floreren in hun werkomgeving? ‘Laat ik voorop stellen dat dé werkende mantelzorger niet bestaat, iedere situatie is anders. Maar we weten wel dat autonomie een belangrijke factor is, bijvoorbeeld door zelf je werkuren in te kunnen delen of ervoor te kunnen kiezen om thuis te werken. Ook begrip bij collega’s is van belang, plus de ruimte om erover te praten wanneer je dat wil, of het er juist niet over te hebben wanneer je dat niet wilt.’

Ad hoc handelen

Veel mantelzorgers handelen ad hoc in hun situatie. Boot licht toe: ‘Vaak zijn mantelzorgers nú problemen aan het oplossen en staan ze niet stil bij hoe de situatie er over een maand uitziet. Dat is deels een overlevingsstrategie, passend bij het overspoeld raken met regelzaken, emoties, of een combinatie. Juist bij lange zorgtrajecten is het goed om al vroeg na te denken over wat je als mantelzorger wil, nodig hebt en wat de mogelijkheden op het werk zijn. Als je er vol energie inspringt aan het begin, is de kans dat je het zonder hulp niet tot de eindstreep redt vrij groot.’

'Wanneer je zelf midden in een zorgsituatie zit, heb je vaak niet meer de ruimte in je hoofd om creatief over oplossingen na te denken'

Denkkracht bieden

Over de rol van de werkgever vertelt Boot: ‘Een gezonde werkomgeving nodigt uit tot een gesprek over hulp. Mantelzorgvriendelijke werkgevers hebben beleid over hoe ze mantelzorgers ondersteunen. En dan niet alleen op papier, maar ook in de praktijk. Geef voorlichting, zodat werknemers weten wat mantelzorg is, zodat ze zichzelf als mantelzorger (h)erkennen. Maak de mensen op jouw werkvloer enerzijds bewust van mantelzorg. En denk als leidinggevende anderzijds meer over de individuele situaties van de werkende mantelzorgers in jouw team. Wanneer je zelf midden in een zorgsituatie zit, heb je vaak niet meer de ruimte in je hoofd om creatief over oplossingen na te denken. Een leidinggevende kan denkkracht bieden, flexibiliteit aanreiken en een luisterend oor bieden.’

Uitval voorkomen

Een veilige omgeving waar mantelzorg bespreekbaar is, nodigt uit tot een gesprek dat kan leiden tot herkenning. ‘Wanneer je nog nooit over mantelzorg hebt gehoord, ligt het gevoel dat je alles zelf moet opvangen meer op de oppervlakte. Mensen  zijn denken al gauw: “Ik kan dit allemaal zelf, ik moet dit wel aankunnen.” Als het bespreekbaar wordt gemaakt, ben je zelf ook eerder geneigd om erover te praten. En erover praten is een eerste stap naar hulp aanvaarden.’ 

Het gesprek aangaan is van belang bij het voorkomen van uitval, aldus Boot. ‘Hoe langer je verzuimt, hoe moeilijker het is om terug te keren naar je werk. We moeten koste wat het kost voorkomen dat de mantelzorger uitvalt, dat punt moeten we voor zijn. Hoe? Door het zo vroeg mogelijk te bespreken, door mee te denken over oplossingen, en door hulp te bieden.’ 

Een voorbeeld van wat werkgevers kunnen doen is het samenbrengen van collega’s die ook mantelzorg geven. ‘Een HR afdeling zou intervisiegroepjes van werkende mantelzorgers kunnen faciliteren, om uitdagingen waar zij tegenaan lopen met elkaar bespreken. Maar ook het delen van oplossingen kan helpen. Door van elkaar te leren kan je grote winst boeken.’

Foto: Studio Oostrum