Kennis, onder andere over het thema eenzaamheid, kan uit drie bronnen opgebouwd worden: wetenschappelijke kennis, praktijkkennis en ervaringskennis. De Haan-Rissmann licht toe: ‘Iedereen draagt ervaringen met zich mee. Wanneer je daar op kunt reflecteren en jouw ervaringen kunt verbinden met ervaringen van anderen, spreken we over ervaringskennis. Wanneer je deze ervaringen en kennis op professionele wijze inzet voor anderen, bijvoorbeeld in direct contact met burgers of cliënten, in samenwerking met andere professionals of ten behoeve van beleid, noemen we dit ervaringsdeskundigheid. Dat is een ontzettend breed vakgebied, wat op vele terreinen op verschillende wijzen ingezet kan worden.’

De mens als startpunt

Er heerst vaak een beeld dat ervaringsdeskundigen alleen in de uitvoering werken, in direct contact met mensen die ondersteuning vragen. Dat is een misvatting, aldus De Haan-Rissmann. ‘Zeker, tijdens één-op-één contact kan een ervaringsdeskundige bijvoorbeeld herkenning oproepen. Je voelt dan opluchting bij je gesprekspartner: “Gelukkig, ik ben niet de enige!” Dat kan kracht en moed geven. Maar het houdt zeker niet op bij één-op-één contact. Ook bij het maken en bijsturen van beleid kan ervaringskennis een rol spelen.’

‘Ervaringskennis biedt inzichten van binnenuit, die hebben een andere waarde dan wat aan de tekentafel wordt bedacht’

‘Beleidsmakers hangen het finishdoek vaak al klaar: dit doel moet je behalen en deze stappen moet je zetten om daar te komen. Dat finishdoek past lang niet altijd bij de startpositie van een burger of cliënt, een ervaringsdeskundige kan helpen hier anders naar te kijken.’ Wat kan een ervaringsdeskundige toevoegen? ‘Hij of zij kan het cliëntperspectief en de leefwereld centraal stellen als hét startpunt. Ten eerste door het inbrengen van kennis en ervaringen uit die leefwereld. Dat wordt vaak vergeten. De tweede stap die een ervaringsdeskundige kan zetten, is het aandacht vragen en helpen ruimte maken voor het individuele proces van mensen. De mens moet het startpunt zijn, niet het finishdoek.’

Inzichten van binnenuit

Beleidsmakers en andere professionals kunnen hun voordeel doen met het samenwerken met ervaringsdeskundigen. De Haan-Rissmann: ‘Je kunt daarmee toetsen: in hoeverre past het beleid bij de leefwereld, sluit het voldoende aan? Immers: als je sportschoenen maakt, maar niet met de sporter in gesprek gaat over zijn wensen en behoeften, is de kans groot dat de schoenen niet passen en niet gedragen worden. Ervaringskennis biedt inzichten van binnenuit, die hebben een andere waarde dan wat aan de tekentafel wordt bedacht en wat er in tabellen en grafieken staat.’

‘Er is geen ei van Columbus, je moet aansluiten bij de leefwereld, behoeften en capaciteiten van de mens’

‘Vaak zitten wetenschappelijke en beroepskennis met elkaar aan tafel, spelend op hun gezamenlijke schaakbord. Ervaringskennis mag dan soms wel plaatsnemen aan de tafel, maar schaken kun je maar met zijn tweeën doen. Als je ervaringskennis daadwerkelijk als derde bron wilt ontsluiten, heb je een ander spelbord nodig. Een nieuw spelbord waar drie spelers aan mee kunnen doen, zodat er sprake is van co-creatie. Zo bereik je gelijkwaardigheid en kun je van en met elkaar leren.’

Nieuwe werkzame mechanismen

Door in gesprek te gaan met mensen die eenzaamheid doorbroken hebben, kwamen nieuwe  werkzame mechanismen aan het licht die helpen bij het doorbreken van eenzaamheid. Onderzoeker Jan Willem van de Maat vertelt: ‘Uit de gesprekken blijkt dat bij het doorbreken van eenzaamheid enerzijds aspecten in de ‘binnenwereld’ van mensen een rol spelen, zoals zelfinzicht, zelfacceptatie en je open stellen. Anderzijds zijn aspecten in de ‘buitenwereld’ van belang, zoals het ontmoeten van mensen die gelijkgestemd zijn en het ontvangen van waardering van anderen. En ook helpt het mensen als de samenleving open staat voor mensen die ‘anders’ zijn. Het onderstreept eens te meer dat eenzaamheid doorbreken niet alleen een verantwoordelijkheid is van het individu, maar ook van de sociale omgeving en samenleving als geheel.’ 

‘Wat we wel al uit grootschalig wetenschappelijk onderzoek wisten, is dat maatwerk het beste werkt in de aanpak van eenzaamheid. Dat bleek ook nu weer. Er is geen ei van Columbus, je moet aansluiten bij de leefwereld, behoeften en capaciteiten van de mens. Door ervaringskennis te benutten, kom je een stap verder bij de aansluiting van beleid op de leefwereld.’

‘Door ervaringskennis te benutten, kom je een stap verder bij de aansluiting van beleid op de leefwereld’

Ervaringskennis aan tafel

Er is een omslag in denken nodig, aldus Van de Maat. ‘Het zou mooi zijn als professionals en beleidsmakers zich afvragen: verwerken wij ervaringskennis op de juiste manier in het beleid en het aanbod? Op cruciale momenten waarop beslissingen genomen worden, bijvoorbeeld tijdens een aanbestedingsproces, moet je ervaringskennis  in je afwegingen meenemen. Dat kan natuurlijk door ervaringsdeskundigen uit de regio  aan tafel uit te nodigen en de inzichten uit de infographic op tafel te leggen. Zet zelf je professionele pet af en kijk vanuit de menselijke maat naar het  vraagstuk. Dat vraagt om een omslag in denken: baseer beleid niet alleen op algemene wetenschappelijke kennis en cijfers, maar vraag je ook af of de beoogde projecten en ondersteuning  goed aansluiten bij de situatie en leefwereld van de mensen om wie het gaat.’