‘Mensen worden pas echt blij als ze met elkaar iets tot stand brengen’

Birgit Oelkers over community building

‘Community building is een ambacht’, zegt Birgit Oelkers, een van de gangmakers van het programma Buurtcommunities, een samenwerking van de Indische Buurt Community, Kracht in NL, Movisie en Pakhuis de Zwijger. Echte communitybuilders moeten tegen een stootje kunnen, betoogt Birgit. ‘Community building is als vuur maken. Het begint klein. Je gaat aan de slag met wat je aantreft. Vervolgens gaat het gaat om het doen.’

Birgit Oelkers is ZZP’er (www.planenaanpak.nl) en maakt deel uit van de Kracht in NL community. Ze is haar hele volwassen leven al bezig met communities. Als studente in Duitsland leefde ze in woongroepen, was ze actief in de vrouwenbeweging en toen ze naar Nederland verhuisde, kwam ze in de kraakbeweging terecht. ‘Mijn roots zitten in communities.’

Geen liefdadigheidsinstelling

Oelkers wilde de wereld verbeteren door zich te verbinden met anderen. ‘Typerend aan communities is dat ze zelf gekozen zijn en voortkomen uit persoonlijke drijfveren. Mensen voelen zich verbonden en willen samen iets delen. Daarbij gaat een community uit van gezamenlijke waarden. Die kunnen ontstaan uit een plaatselijke context, bijvoorbeeld dat je op wijkgebied iets wilt bereiken met elkaar. Een community is geen liefdadigheidsinstelling. Het is berust op welbegrepen eigen belang, gelijkwaardigheid en wederkerigheid.’

Community building is als vuur maken

Ze vergelijkt community building met vuur maken en dat heeft volgens haar vier kernmerken. ‘Het begint klein. Je gaat aan de slag met wat je aantreft. Het gaat om het doen en daarbij is het een ambacht. De kenmerken van een ambacht zijn volgens socioloog Richard Sennett toewijding, flexibiliteit, traagheid en liefde voor detail. Daarnaast heb je nog vaardigheden nodig zoals het opsporen van talenten, het kunnen accepteren van toeval, kunnen omgaan met onbeheersbare zaken en materiële beperkingen. Belangrijk vind ik ook coulantie, verdraagzaamheid en het accepteren van verschillen.'

Een goed functionerende community

‘Echte community builders kunnen over hun eigen schaduw heen springen en moeten tegen een stootje kunnen, betoogt Oelkers. ‘Een goed functionerende community is open en kan ook verbinden als mensen het onderling niet eens zijn. Sterke community leden kunnen incasseren en zijn heel veerkrachtig.’ In goed functionerende communities doen mensen mee in allerlei rollen: gangmakers, verbinders, woordvoerders, planners en verzorgers zijn allemaal nodig. ‘Communities hebben mensen nodig die van alle markten thuis zijn’, stelt ze.

Een community kan ook verbinden als mensen het onderling niet eens zijn

Verschillende rollen

Oelkers illustreert de gangmakersrol met een bekende video van een eenzame danser, die alleen tussen een grote groep mensen begint te dansen. ‘Ik was anderhalf jaar geleden de initiatiefnemer van ‘Energiek Baarn’, de energiecoöperatie in Baarn. Na enkele weken waren er vijf anderen en een paar maanden later waren we met genoeg om een coöperatie op te richten. Ik hoef niet zo nodig de woordvoerder te zijn en het verhaal vertellen. De voorzitter doet dat wel graag. Ik wil gewoon ideeën loslaten, het vonkje overbrengen, mensen zoeken en met elkaar verbinden, die willen meedoen. Achter de schermen ben ik veel nuttiger. Iemand anders is weer goed in procedures.’

Behandel de community niet als een instrument

Het ontstaan van nieuwe communities op de eerste plaats labelen als nieuwe vormen van burgerschap, doet geen recht aan de drijfveren van mensen. Als je dat niet snapt, bijvoorbeeld als beleidsmaker, dan probeer je de community instrumenteel te behandelen. Dan verbind je je niet, maar kan het zijn dat je je eigen agenda wilt uitvoeren. Daarmee schiet je juist je doel voorbij. Burgerschap is een soort moreel appèl op mensen om iets te doen vanuit een onbaatzuchtigheid en calvinistisch verantwoordelijkheidsgevoel, als goed handelen en participeren in de maatschappij. Dat is niet de drijfveer van mensen in communities.’

Georiënteerd op mogelijkheden en talenten

‘Communities zijn niet probleem-georiënteerd, maar georiënteerd op mogelijkheden en talenten.’ Community building is een verbindende activiteit om samen met elkaar iets te realiseren. Margaret Wheatley zegt: ‘Whatever the problem, community building is the answer.’ Zij  bedoelt: ga kijken naar de relaties, naar het proces. Mensen worden gelukkig als ze contact hebben met elkaar en gezien worden. Dat is de basis van community building. Het sluit aan op de presentietheorie. Het maakt geen onderscheid tussen kwetsbare en niet-kwetsbare mensen, want in communities heeft iedereen iets bij te dragen. Bovendien is een community niet vast te pinnen op een bepaald thema: Je begint met een energiecoöperatie, maar morgen richt je misschien een zorgcoöperatie op.’

Mechanismen die nieuwe gemeenschapsvorming stimuleren

Birgit denkt dat de huidige bezuinigingen én de schaalvergroting van de laatste decennia het ontstaan van nieuwe gemeenschappen hebben bevorderd. ‘Daarnaast is er het internet waardoor we ons kunnen verbinden. En er is nieuw particulier initiatief, ondernemerschap. Zo zijn er allerlei mechanismen die de nieuwe gemeenschapsvorming stimuleren. In mijn ogen moeten we het oude met het nieuwe verbinden, dat je als een soort lemniscaat teruggrijpt op oude vormen. De positieve kanten van de verzorgingsstaat, de ruimte voor particulier initiatief, de overheidsparticipatie, de globale communitynetwerken die ontstaan. Nu zitten we in een pionierstijd. We leggen nu nieuwe verbindingen.’

Goede voorbeelden

‘Neem de Nieuwe Jutter, het buurthuis in zelfbeheer in de Rivierenbuurt in Utrecht. Nieuwkomers verbinden zich met de gewortelde bewoners.  Dit jaar heb ik contact gekregen met de stichting Bonte Buurtgenoten. Dat is een groep mensen rond Marieke, een meervoudig gehandicapte jonge vrouw in Hilversum. Zij zoeken mensen die samen met Marieke in een buurt willen wonen en iets meer voor elkaar willen betekenen dan alleen maar met elkaar wonen. Het gaat hier om de vraag ‘Hoe inclusief is jouw community?’ Vergelijkbare vormen zijn de nieuwe begijnhoven in Duitsland, en de Duitse Meergeneratiewoningen. Ook ontstaan in Nederland steeds meer projecten vanuit Collectief Particulier Opdrachtgeverschap, die als communities functioneren. Een voorbeeld daarvan is de Soesterhof in Amersfoort.

Haal de Centraal Wonen-gedachte uit de kast

‘Stel je toch voor dat als we veel meer vanuit de community gedachte zouden bouwen en de stedelijke omgeving zouden inrichten? De Centraal Wonen-gedachte is samen wonen met veel meer ontmoetingsplekken, haal dat nu weer uit de kast. In dorpen gebeurt het veel meer dan in steden. Kijk maar naar Reduzum in Friesland, waar bewoners het verzorgingshuis hebben overgenomen, de dagopvang die openblijft, de scholen die nieuw leven wordt ingeblazen. Of naar het zelfredzame Elsendorp. Of naar de dorpscoöperatie in Nieuw Dordrecht in Drenthe. Er zijn steeds meer dorpen die alles zelf regelen. Er is ook niet één vorm van community building. Het heeft overal zijn eigen wortels.’

Het programma Buurtcommunities  - ‘communities als hedendaagse vorm van burgerschap’ – komt tot stand door een samenwerking van de Indische Buurt Community, KrachtinNL, Movisie en Pakhuis de Zwijger. Volgende bijeenkomst: Buurtcommunities #9: Zorg van onderop. Hoe buurtcommunities zorg organiseren. Pakhuis De Zwijger, op maandag 23 maart 2015, om 20.00 uur.

Dit is artikel is geschreven door freelance journalist Martin Zuithof.