Methodische professionaliteit: wat zijn de basismethodieken?
Veel sociaal werkers kunnen niet uitleggen wat ze doen en waarom. Naast begripsverwarring lijkt er in veel publicaties ook verondersteld te worden dat iedereen wel weet waarover het gaat. Zo wordt bijvoorbeeld verwezen naar ‘de basismethodieken’, zonder dat vermeld wordt over welke methodieken het dan gaat.
In 29 publicaties zochten Mariël van Pelt, Jasmijn Pronk en Toine Broekhuis van Movisie of er enige overeenstemming is over deze basismethodieken en keken naar de vindbaarheid. Als er zo vaak naar verwezen wordt, zou het vinden van de basismethodieken toch niet moeilijk moeten zijn. Maar mede door de in een eerder artikel beschreven Babylonische spraakverwarring maken we het ons nodeloos ingewikkeld. Vaak wordt bijvoorbeeld iets een methodiek genoemd, wanneer het eigenlijk om een methode gaat. Ook in de Databank Effectieve Sociale Interventies staan interventies die interventie genoemd worden, of methode, of methodiek. Het veld van methoden en methodieken in het sociaal werk is onoverzichtelijk.
Drie artikelen over de methodische professionaliteit van sociaal werkers
Als beroepsgroep sta je steviger als je methodische professionaliteit solider is. Movisie werkt samen met experts en andere partners in een meerjarig project om de methodische professionaliteit van sociaal werkers te versterken. Gezamenlijk werken we aan een overzicht en instrumentarium voor sociaal werkers, met sociaal werkers, opleidingen, beroepsverenigingen, onderzoekers en branchevereniging(en) en beroepsverenigingen. Dit is het laatste artikel in een drieluik. Lees ook De hoogste tijd voor methodische professionaliteit en Sociaal werkers hebben een overkoepelend kader nodig.
De meest genoemde basismethodieken en -methoden
In de meeste publicaties vonden we geen beschrijving van basismethodieken of basismethoden sociaal werk. In twaalf publicaties werden zij wel genoemd of vonden we een aanwijzing voor een basismethode.
Hieronder staan de basismethodieken en -methoden die in minstens drie publicaties genoemd werden. We hebben gekeken naar de vindbaarheid van heldere en onderbouwde uitwerkingen en uitleggen van deze methodieken en methoden, die bruikbaar zijn voor professionals. Want als ze een belangrijke basis zijn voor een brede groep sociaal werkers, moeten zij ze ook makkelijk kunnen vinden. Een aantal methodieken/methoden was in het verleden te vinden in de Databank Effectieve Sociale Interventies, maar staan daar, om verschillende redenen, niet meer. De databank wordt veel geraadpleegd door gemeenten en andere opdrachtgevers. Het verdwijnen van (basis)methodieken en methoden uit de databank zou ertoe kunnen leiden dat in de ogen van werkers en deskundigen belangrijke methoden en methodieken onzichtbaar worden voor opdrachtgevers. In het ergste geval kunnen ze denken dat ze er niet zijn, wat hun oordeel over sociaal werk mogelijk negatief kan kleuren.
De presentiebenadering en empowerment
Het meest genoemd werden de presentiebenadering en empowerment, en in veel methodieken en methoden zijn elementen van beiden terug te vinden. Van empowerment wordt in de Canon sociaal werk gesteld dat het een 'meta-paradigma' is, en Tine van Regenmortel stelt zelfs dat empowerment een leidend paradigma is voor sterk sociaal werk.
In twee publicaties werden de volgende methodieken/methoden vermeld: taakgerichte hulpverlening (methodiek, Taakgerichte hulpverlening in sociaal werk. Nel en Lou Jagt. BSL, 2015), activering, werken vanuit zelfregie (inventarisatie instrumenten en methoden voor zelfregieversterkend werken, Movisie 2013), Motiverende gespreksvoering (methodebeschrijving niet meer in databank ESI), 8-fasenmodel (methode, in databank ESI).
Oplossingsgericht werken werd slechts eenmaal genoemd in de door ons bestudeerde 29 bronnen, terwijl deze methode in de praktijk regelmatig wordt genoemd, en sociaal werkers er op een aantal hogescholen en in trainingen in geschoold worden. Interessant is ook dat oplossingsgericht werken niet meer opgenomen is in de databank ESI.
Hoe verder?
Er lijkt consensus te zijn over de urgentie om de methodische professionaliteit van sociaal werkers te vergroten. Herman de Mönnink levert hier met het herzien van zijn boek De gereedschapskist van het sociaal werk en zijn trainingen aan sociaal werkers al een belangrijke bijdrage aan: zowel het (multi-)methodisch werken, methodisch redeneren als het onderbouwd kunnen inzetten van diverse methoden worden in dit boek helder aan studenten en sociaal werkers uitgelegd. Onderliggend aan de (op kracht gerichte) multi-methodische aanpak van de Mönnink, is de PIE (Person In Environment / persoon in diens omgeving) theorie.
Het werk van Herman de Mönnink wordt gewaardeerd en gezien als een goede basis. De focus op stressreductie en sociale gezondheid maken echter dat er ook kritiek is op de gereedschapskist: bijvoorbeeld niet al het sociaal werk gaat over stressreductie. Je kan ook een ander kader kiezen zoals sociale kwaliteit. Of je kunt mensenrechten en sociale rechtvaardigheid als centraal uitgangspunt kiezen. Daarnaast vragen sommige experts zich af of de collectieve en structurele kant van het sociaal werk wel voldoende in de huidige gereedschapskist zit. Tot slot heeft een aantal experts moeite met de term gereedschapskist, omdat deze term instrumenteel handelen uitlokt, waardoor er te weinig oog is voor situationeel afwegen wat moet gebeuren en voor tussentijds bijstellen. Vooralsnog is er in Nederland echter geen alternatief.
Internationaal tippen we Modern social work theory van Malcolm Payne. Payne sluit aan bij de internationale definitie van sociaal werk en daarom bij een brede groep van studenten en sociaal werkers en bij een grote diversiteit aan sociaal werk praktijken. Theorie, methoden en praktijk komen bij elkaar, maar ook de historie hiervan en relevante discussies. Payne rangschikt achttien ‘theory groups’ naar de verschillende doelen van sociaal werk: social cohesion, empowerment en social change and development. Ook thema’s als sociale rechtvaardigheid, diversiteitssensitiviteit en eco-sociaal werk werkt hij uit, waardoor zijn boek actueel is en aansluit bij sociaal werk van nu in de volle breedte. Helaas is er nog geen Nederlandse vertaling of een gelijkwaardig Nederlandstalig sociaal werk theorieboek.
Tot slot
Onze inventarisatie bevestigt het nut en de noodzaak om stevig in te zetten op het versterken van de methodische professionaliteit van sociaal werkers. Daarvoor is onder alle belanghebbenden: opleidingen, beroepsverenigingen, werkgevers, brancheorganisaties, en deskundigen overeenstemming nodig over wat minimaal in de rugzak van iedere sociaal werker moet zitten en hoe vanuit de opleidingen die rugzak tot stand komt en gevuld wordt. Opleidingen lijken hier van elkaar te verschillen. De eerstvolgende stap is dan ook om samen met de opleidingen een nadere kijk in de keuken van de mbo- en hbo-opleidingen sociaal werk te doen. Hoe leren zij studenten methodisch werken, welke methodieken, methoden, instrumenten en technieken zitten waar in de opleiding en welke afwegingen zitten hierachter? Movisie wil daarnaast ook meer zicht krijgen op de bij- en nascholing die het werkveld zelf organiseert. De inzichten daaruit willen we bespreken met de belanghebbenden en experts om tot een vervolg te komen. Want het versterken van methodische professionaliteit moeten we gezamenlijk doen.
Praktijkvoorbeelden
Vanaf juli 2022 staan in de databank Effectieve sociale interventies alleen nog interventies die zijn beoordeeld of erkend als Goed beoordeeld, Goed onderbouwd of Effectief. Sommige interventies zijn niet ter beoordeling voorgelegd, niet opnieuw voorgelegd na het verlopen van de benoeming of niet positief beoordeeld en dus niet langer te vinden in de databank. Omdat de niet beoordeelde of erkende interventies wel relevant zijn voor het sociaal domein, is er een apart overzicht van deze beschrijvingen. Deze zijn gecategoriseerd als 'praktijkvoorbeelden'.
Voor meer informatie en de geraadpleegde bronnen zie:
De-hoogste-tijd-voor-methodische-professionaliteit.pdf 241.63 KB
