Michelle van Tongerloo werkt als huisarts in Rotterdam-Zuid en als straatarts in de Pauluskerk, waar het interview met Movisie plaatsheeft. Samen met collega-straatartsen heeft ze hier spreekuur en biedt ze hulp aan iedereen die hier binnenkomt, vertelt ze. ‘De Pauluskerk is een kerk waar iedereen welkom is. En waar allerlei soorten hulp geboden worden. Veelal praktische hulp ook. We smeren hier ook gewoon brood, we delen eten uit. Er zijn kerkdiensten.’  
Ze somt de veelheid aan activiteiten aan die de Pauluskerk rijk is en die meeromvattend is dan de zorg die Van Tongerloo en haar collega-straatartsen verlenen. Zo is er bijvoorbeeld een steunpunt voor ongedocumenteerden. Ook voor hen die terug willen naar hun land van herkomst en daarbij worden begeleid. ‘En hier wordt ook mindfulness en yoga gegeven’, zegt ze tenslotte, om de variëteit van het aanbod te laten zien.

Kanarie in de koolmijn

Van Tongerloo voelt zich gezegend dat ze op een plek mag werken waar ze zoveel bijzondere mensen leert kennen. ‘Ik krijg een unieke inkijk in onze steeds veranderende maatschappij. Wat dat betreft zijn we hier de kanarie in de kolenmijn want je ziet zoveel maatschappelijke ontwikkelingen voor je ontvouwen. Wij zien dat als een van de eersten, omdat we de uitvallers zien hier.’ De populatie van mensen die in de Pauluskerk aankloppen is rap aan het veranderen, voegt ze eraan toe. ‘En dat is zorgelijk.’ 

Wat zie je veranderen?

‘Toen ik hier begon in 2017 zag ik eigenlijk alleen maar ongedocumenteerde mensen, dus mensen zonder een geldige verblijfsvergunning. Mensen die totaal gemarginaliseerd onder de radar leefden omdat ze vaak in het reguliere circuit geweigerd worden. Daar zijn later mensen uit Oost-Europa bijgekomen. Arbeidsmigranten die onder heel kwetsbare omstandigheden wonen en werken. Die snel hun baan kunnen verliezen en dan op straat belanden. Die geweigerd worden in het opvangcircuit of in het hulpcircuit van de gemeente, ondanks het feit dat zij wel recht hebben op zorg en hulp en opvang.’

Weer later – na haar terugkomst uit Sint Eustatius waar ze een paar jaar woonde en werkte – zag ze opeens veel Nederlanders op haar spreekuur. ‘Mensen met een ggz-problematiek, mensen met heftig, onbegrepen gedrag en diepe verslavingen.’ Dat deze groep aanklopte, was volgens Van Tongerloo ook het gevolg van het gebrek aan toegankelijkheid van zorg, nu van de ggz. Door perverse prikkels in het zorgsysteem zegt ze. Op cliënten met heftige psychiatrie, lijdt een ggz-instelling verlies. Het gevolg: een enorme beddenreductie voor hoog complexe zorg. ‘Alles moest ambulant, maar dat trekt deze groep vaak niet. Dus die belanden ook op straat, worden weer ziek en komen bij mij.’

Geen huis meer

De laatste groep die ze aan haar spreekuur ziet aanschuiven – inmiddels sinds zo’n twee jaar, zijn wat ze noemt de ‘economisch daklozen’. Bijvoorbeeld moeders met kinderen met wie ogenschijnlijk niets aan de hand is. Die aankloppen bij de kerk omdat ze geen huis meer hebben en niet worden geholpen door de gemeente. Schrijnend, vindt ze. ‘De redenering is dan: je moet zelfredzaam zijn, je hebt geen psychiatrische klachten, geen verslaving, dan moet je zelf maar iets vinden. Maar er zijn geen betaalbare woningen meer, dus kloppen deze mensen bij mij aan.’

Er zijn dus meerdere gemarginaliseerde groepen bijgekomen, zegt ze, samenvattend. ‘En dat is toch wel in relatief korte tijd gebeurd.’ En aan die gemarginaliseerde positie liggen verschillende redenen ten grondslag. 

Jij beschrijft in je boek (zie kader) oorzaken van de toename in dak- en thuisloosheid, kun je daar iets over vertellen?

‘Als je kijkt naar de Nederlandse groep mensen – want voor de ongedocumenteerden en arbeidsmigranten zijn er andere oorzaken – zijn er een paar dingen aan de hand. Allereerst is het leven veel duurder geworden, door de keuzen die we als samenleving hebben gemaakt. Daardoor is bijvoorbeeld huisvesting redelijk onbetaalbaar geworden. We hebben geen volkshuisvesting meer, maar een geliberaliseerde huizenmarkt. En in Rotterdam hebben we er ook nog eens heel bewust voor gekozen om de goedkopere woningen te slopen om daar duurdere woningen voor in de plaats neer te zetten. Verder zijn de energiekosten enorm gestegen.’ 

Moet het systeem veranderen? 

‘Ja, wat is het systeem, hè? Dat is hoe we het hebben georganiseerd met elkaar. We hebben veel dingen overgelaten aan de markt. Dat is een bewuste keuze geweest. Ik denk niet dat het hele systeem om moet. Wat is dan een beter systeem? Wat ik probeer te zeggen, ik beschrijf dat ook in mijn boek, dat we veel meer voor elkaar kunnen doen, als we dat maar op een bepaalde manier gaan organiseren.’

Hoe dat kan, merkte ze toen ze een paar jaar in de Cariben verbleef en daarna terugkeerde. Het leven op Sint Eustatius was volstrekt anders dan hier. Werken staat minder centraal en mensen hebben er veel meer tijd om zich om elkaar te bekommeren. En doen dat ook. ‘Het is zo’n rat race hier in Nederland en daardoor kunnen we er niet meer echt voor elkaar zijn. We moeten dat echt weer leren. De oplossing is dat we op kleine schaal het verschil maken, elkaar een beetje dragen.’ Wie weet veranderen die systemen dan vervolgens vanzelf, zegt ze. ‘Al die protocollen, bureaucratie, al die vergaderingen die zoveel geld verspillen en opslurpen. We zijn zelf aan zet.’

Movisie organiseert de Focusweek Armoede. Het thema dit jaar is ‘Een breekbaar bestaan: van zeker naar onzeker’. Je kunt zomaar in een situatie van bestaansonzekerheid en armoede terechtkomen, is daarbij de achterliggende gedachte. Kom jij dat ook tegen in de praktijk?

‘Honderd procent. Als je geen rijke ouders hebt of een vermogen achter de hand, kun je zomaar in de problemen komen.’
Ze vertelt over een keurige, lieve man die ze trof in haar praktijk. Zijn benen moesten gezwachteld worden maar na maanden, toen ze hem weer trof, was dat nog steeds niet gebeurd. Toen bleek dat hij gescheiden was, daardoor geen huis meer had en in zijn auto woonde. En de thuiszorg weigerde om die zwachtels aan te brengen in zijn auto. 

‘Iedereen leeft een breekbaar bestaan’, zegt ze. Je kunt van het ene op het andere moment in ernstige problemen raken.'

Tekst: Olaf Stomp

Video: Machiel Spruijt, Jaar en Dag Media