Nederland kent 26 noodhulpbureaus, die onder de paraplu van Stichting Urgente Noden Nederland (SUN Nederland) financiële hulp bieden bij armoede, schulden of urgente noden. Een aanzienlijk deel van de hulpbehoevenden die aankloppen bij noodhulpbureaus heeft een migratieachtergrond. SUN Nederland zegt deze doelgroep echter maar mondjesmaat te kennen. Daarnaast bieden religieuze organisaties van gemeenschappen met een migratieachtergrond vaak zelf óók directe informele hulp aan hulpbehoevenden. Reden te meer voor SUN Nederland om KIS te vragen onderzoek te doen naar mogelijke samenwerkingen met islamitische en christelijke organisaties met een migratieachtergrond. 24 organisaties met diverse culturele, etnische en religieuze achtergronden werkten mee aan dit onderzoek. 

De nood is hoog

Uit recent onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) blijkt dat armoede in Nederland de komende jaren waarschijnlijk zal toenemen (Olsthoorn et al., 2020). Het is nu dus urgenter dan ooit om samen op te trekken in de aanpak van armoede. Ook de lokale moskeeën en migrantenkerken die wij interviewden, merken dat mensen worstelen om rond te komen. De coronacrisis en energiecrisis lijken deze problematiek verergerd te hebben. Zo merkte een respondent van één van de religieuze koepelorganisaties op: ‘De nood is hoog. Veel mensen met een migratieachtergrond in de wijken leven in armoede.’

'Het is urgenter dan ooit om samen op te trekken in de aanpak van armoede'

Informele hulp bij armoede

Reguliere (overheids)voorzieningen zijn niet altijd even goed toegankelijk voor burgers met een migratieachtergrond. Daarom wordt er binnen deze gemeenschappen vaak een beroep gedaan op informele hulp van lokale moskeeën en migrantenkerken. Uit ons onderzoek blijkt dat deze organisaties intrinsiek gemotiveerd zijn om zich in te zetten voor armoedebestrijding. Vaak bieden zij op allerlei vlakken informele hulp aan omtrent de problematiek van armoede, schulden en urgente noden. Dan gaat het onder andere om financiële steun voor minderbedeelde gezinnen en kwetsbare ouderen met een migratieachtergrond. Maar ook om steun aan dak- of thuislozen of studenten.

Niet alleen moskeegemeenschap

Een opvallende uitkomst uit ons onderzoek is dat religieuze organisaties met een migratieachtergrond zich steeds meer lijken te richten op de Nederlandse samenleving. Hoewel de eerste generaties migranten vaak nog gericht waren op hulp bieden aan het land van herkomst, richten steeds meer moskeegemeenschappen en migrantenkerken zich op de problematiek van armoede in Nederland. Zo zamelde bijvoorbeeld één van de door ons geïnterviewde moskeekoepels geld in voor de slachtoffers van de overstroming in Limburg van 2021. Andere moskeeën en migrantenkerken werken intensief samen met lokale voedselbanken. Één van de respondenten: ‘Wij bedienen niet alleen de moskeegemeenschap, maar ook de bredere samenleving.’ Deze nieuwe dynamiek sluit aan bij een bredere trend die KIS al eerder signaleerde in haar onderzoek naar burgerinitiatieven onder Nederlandse moslims (Nhass & Vlug, 2022).

Gebrek aan vertrouwen

Uit ons onderzoek blijkt dat moskeeorganisaties en migrantenkerken vaak onbekend zijn met het werk van noodhulpbureaus. Vaak hoorden zij van ons voor het eerst van het bestaan van SUN Nederland en de bij haar aangesloten noodhulpbureaus. Aan de andere kant werken formele instanties die hulp aanbieden, zoals noodhulpbureaus, vaak niet samen met informele aanbieders, zoals moskeeën of migrantenkerken, omdat zij veelal niet kunnen voldoen aan de formele kwaliteitseisen die noodhulpbureaus verwachten van hulpaanvragen. Daarnaast geven de noodhulpbureaus zelf aan niet bekend te zijn met de interne werkwijze en organisatiecultuur van religieuze organisaties. Een deel van het gebrek aan samenwerken lijkt te liggen aan wederzijdse onbekendheid en een gebrek aan vertrouwen. Daarnaast zouden noodhulpbureaus diversiteit-sensitiever kunnen zijn.

Noodhulp gaat iedereen aan

Ondanks de relatieve onbekendheid met noodhulpbureaus voelen de religieuze organisaties die wij interviewden de gemeenschappelijke verantwoordelijkheid om samen maatschappelijke problemen op te pakken. Zo zei één van de respondenten: ‘Noodhulp gaat iedereen aan en dan wil je daar samen het beste voor doen. We hebben in die zin als organisaties dezelfde doelstellingen. Waarom zouden we elkaar daarin dan niet versterken? Wij staan daar zeker open voor.’ Deze organisaties zijn dus op zoek naar samenwerking, maar weten vaak niet met wie of hoe.

'Noodhulp gaat iedereen aan en dan wil je daar samen het beste voor doen'

Gezamenlijk fondsen werven

Uit onze verkenning blijkt dat moskeeën en migrantenkerken op allerlei vlakken zouden willen samenwerken met noodhulpbureaus. Dat kan bijvoorbeeld door kennisuitwisseling over de preventie en aanpak van armoede of via gezamenlijke projecten, voorlichting of training. Moskeeën en migrantenkerken kunnen noodhulpbureaus onder de aandacht brengen van hulpbehoeftigen. En ze kunnen hulp- en dienstverleners helpen om de mensen te bereiken die tot nu toe niet bereikt werden. Ook kunnen zij gezamenlijk fondsen werven of directe donaties doen aan noodhulpbureaus. Noodhulpbureaus kunnen op hun beurt weer religieuze organisaties helpen een liefdadigheidstak op te zetten.

Eén van de respondenten zei over de samenwerking: ‘Onze organisatie kijkt zeker positief naar een potentiële samenwerking met noodhulpbureaus. Uiteindelijk hebben beide organisaties als doel om mensen te helpen. Om iets goeds te doen voor de samenleving. Als wij daar een bijdrage aan kunnen leveren, doen wij dat graag. We willen graag gezamenlijk werken aan maatschappelijke oplossingen.’

Blik op de toekomst

Het KIS-onderzoek werd succesvol afgesloten met een bijeenkomst, gehost door SUN Nederland in de RDO Balije van Utrecht. Daarbij zaten noodhulpbureaus, moskeekoepels en migrantenkerken voor het eerst ook fysiek aan tafel. De sfeer was gemoedelijk en de conclusie helder: deze verkenning tot samenwerking smaakt naar meer. Noodhulpbureaus en religieuze organisaties die dicht bij gemeenschappen met een migrantenachtergrond staan, kunnen door beter samen te werken een centrale rol spelen in armoedeproblematiek. Er valt een wereld te winnen voor de gezamenlijke aanpak van armoede in Nederland.

Met dank aan KIS-onderzoeker dr. Inti Soeterik.