De Participatiewet verplicht gemeenten om in beleidsplannen aan te geven hoe zij de participatie van inwoners met een beperking willen bevorderen. Wat levert dat in de praktijk op?

‘Onvoldoende. Het blijkt best ingewikkeld om die mooie idealen ook in de praktijk te brengen. Als je naar de cijfers kijkt zie je dat grote groepen mensen structureel geen toegang krijgen tot de arbeidsmarkt, ondanks de krapte. Inwoners met (arbeids)beperkingen, vrouwen, mensen met een niet-westerse migratieachtergrond, laaggeletterden en jongeren zijn groepen die hierdoor veel meer dan gemiddeld getroffen worden. Om te zorgen dat iedereen optimaal mee kan doen in een inclusieve samenleving is meer verbinding tussen sectoren en domeinen nodig en een andere blik op het brede spectrum van (arbeids)participatie.

We merken dat verschillende gemeenten echt wel uitvoering willen geven aan de Participatiewet, maar vaak zien ze de kansen nog niet om tegelijk andere problemen op te lossen. Gemeenten weten dat participeren naar vermogen, waar mogelijk door betaald werk, verrassend positieve effecten op het welbevinden en de gezondheid van mensen kan hebben. Als dat in een gemeente gebeurt, zie je bestuurders en ambtenaren echt stralen. Tegelijkertijd zien we nog steeds dat mensen met een meervoudige ondersteuningsbehoefte en een grote afstand tot de arbeidsmarkt vaak enorme moeite hebben om bij hun gemeente passende steun te krijgen bij hun route naar participatie. Zij lopen helaas nog steeds stuk op al die loketten. Dat heeft zeer negatieve effecten op die mensen zelf, maar ook op de maatschappij en de economie. Daar liggen dus enorme kansen.’

Begin bij de relatie tussen de mens en de professionals van de gemeentelijke diensten

Hoe kunnen die gemeenten dat veranderen?

‘Poeh, er is veel nodig, van een verbetering van de Participatiewet tot een omslag in het denken over burgers. Maar een paar zaken wil ik uitlichten: begin bij de basis, bij de relatie tussen de mens en de professionals van de gemeentelijke diensten. Die kan gelijkwaardiger. Bij beide speelt ingesleten taalgebruik een rol. We zeggen in de bijstand  "klantmanager": iemand die de klant managet. Neem ook het woord bejegening. Dat is eenrichtingsverkeer. Waarom hebben we het niet over interactie? Dat is gelijkwaardig. Hierover heeft collega Sander Griek, zelf ervaringsdeskundig, een prachtig, verhelderend project gemaakt, ‘In de Dichter Bij Stand’, dat ik iedereen die wel eens klant of klantmanager is geweest of wordt van harte aanraad.

Maar je hebt ook inspirerende voorbeelden nodig hoe het wel succesvol kan. Daarom zijn we bijvoorbeeld het Platform Werk Inclusief Beperking gestart. Het Platform steunt innovatieve initiatieven die streven naar het vinden van nieuwe oplossingen om een inclusievere arbeidsmarkt te realiseren. Binnen het Platform zijn inmiddels verschillende initiatieven van start gegaan die mensen met een beperking helpen op de route naar werk. Vaak vanuit een grote passie en met een inspirerende combinatie van ervaringsdeskundigheid en een doe-mentaliteit. Dat levert zulke andere, vaak hartverwarmende resultaten op. Wij denken dat een relationele benadering, waarin je de route naar passende participatie veel dichter bij mensen organiseert, een essentieel andere aanpak is die beter werkt. Het Verwey-Jonker instituut onderzoekt of die relationele aanpak van deze initiatieven echt werkt. Zo willen we een inclusieve arbeidsmarkt dichterbij brengen, maar dat is een stapsgewijze ontwikkeling.’

Verschillende gemeenten willen een ‘fundamentele herziening’ van de Bijstandswet. Hoe schat jij de kansen in?

‘Over een fundamentele herziening is in het regeerakkoord van het nieuwe kabinet weinig terug te vinden. Er staan een paar versoepelingen in, maar er is in mijn ogen veel meer nodig. De groepen Nederlanders die in zorgelijke omstandigheden verkeren - mensen met tijdelijke banen, lage inkomens, moeilijke relaties en weinig sociale zekerheid - groeien. Hoe goed het in Nederland economisch ook gaat. Gelukkig worden steeds meer mensen zich bewust van de schadelijke gevolgen van de bestaanszekerheidskloof. Ik zie steeds meer mensen hiertegen opstaan. Tv-maker Sander Schimmelpenninck realiseert zich bijvoorbeeld dat het een gedeelde verantwoordelijkheid is en maakt dat als "ervaringsdeskundige" invoelbaar. Die bewustwording is echt nodig om verandering tot stand te brengen. Want de gevolgen van kansenongelijkheid zijn groot en ingrijpend: het gaat gepaard met depressies, chronische aandoeningen, minder tevredenheid en een kortere levensduur. Dus dat gaat Movisie de komende jaren agenderen, want bestaanszekerheid en waardevol werk zijn bedoeld voor iedereen.’

Welke oplossingsrichtingen zie je om de bestaanszekerheid te verbeteren?

‘Ik denk dat een brede aanpak nodig is op het terrein van armoede en schulden, werk, wonen, sociale relaties en gezondheid. Hanteer een brede definitie van bestaanszekerheid bij beleid en uitvoering. Beleid en uitvoering baseren op een dergelijke definitie draagt bij aan een brede en samenhangende aanpak waarbij de persoon die het treft écht centraal staat. Draag daarnaast zorg voor voldoende inkomen. Volg het advies van het Nibud om de bijstandsuitkering te verhogen en die van de SER om het minimumloon te verhogen. De structurele veranderingen hebben een lange adem nodig en zijn niet van vandaag op morgen gerealiseerd. Maar wat wel snel kan is een soepelere omgang met de kostendelersnorm door gemeenten. Dat is ook voorzien en verlagen van kosten voor basisvoorzieningen zoals wonen. Tackel daarnaast de negatieve gevolgen van schaarste. Een basishouding vanuit gelijkwaardigheid, empathie en bejegening van mens tot mens kun je vanaf nu al doen. Terug naar een sociaal mensbeeld.’