De waarschuwing

Onder het kopje Tips van de ambassade vind je bij de reisadviezen voor deze landen de volgende tekst:

'Wil je vrijwilligerswerk gaan doen in een ontwikkelingsland? Bereid je goed voor en voorkom betrokkenheid bij projecten die schadelijk zijn voor kwetsbare groepen. Vooral vrijwilligerswerk in weeshuizen is populair, maar heeft vaak (onbedoeld) negatieve gevolgen, ook voor de ontwikkeling van de kinderen, en kan in verband worden gebracht met uitbuiting en mensenhandel. De Nederlandse overheid ontmoedigt vrijwilligerswerk in weeshuizen, vooral kortdurend vrijwilligerswerk in weeshuizen door niet-gekwalificeerde vrijwilligers.'

Een pittige tekst. De vraag blijft natuurlijk in hoeverre potentiele vrijwilligers dit zullen lezen en dit advies daarna ter harte zullen nemen.

Het waarom van deze waarschuwing

Deze waarschuwing komt niet uit de lucht vallen. Er zijn de afgelopen 5 jaar verschillende rapporten en adviezen uitgebracht door vooraanstaande organisaties als Unicef, waarin wordt aangegeven waarom dit vrijwilligerswerk schadelijk is voor kinderen. De voornaamste redenen zijn:

• Uit onderzoek van de afgelopen zestig jaar blijkt dat opgroeien in een weeshuis niet goed is voor de gezondheid en de psychische, emotionele en sociale ontwikkeling van kinderen. Kinderen in deze weeshuizen hebben vaak geen vaste opvoeder waaraan zij zich kunnen hechten. De hechtingsproblemen kunnen leiden tot weinig zelfvertrouwen, een laag zelfbeeld en een achterblijvende hersenontwikkeling.
• De inzet van vrijwilligers, die vaak een beperkte periode in een weeshuis actief zijn, versterkt deze hechtingsproblemen nog.
• Goede opvang van (wees)kinderen vraagt om kleinschalige aanpak met professionele begeleiding, pleegzorg of gezinsopvang. De bestaande kindertehuizen kunnen dit doorgaans niet bieden.
• De wet van vraag en aanbod leidt tot nog andere ongewenste ontwikkelingen. De grote vraag van internationale vrijwilligers naar vrijwilligerswerk met (wees) kinderen heeft in een aantal landen geleid tot een groter aanbod aan weeshuizen en een verdienmodel gericht op het maken van winst met behulp van (wees)kinderen. Daarnaast is het voor arme ouders vaak een aantrekkelijk alternatief om een aantal van hun kinderen in een weeshuis onder te brengen. Het resultaat is een situatie waarbij tot 80% van de kinderen in een weeshuis geen echte wezen zijn.
• In dit verdienmodel worden kinderen soms ingezet om vrijwilligers te werven of toeristen te trekken die geld doneren en cadeautjes kopen. Ook worden kinderen doorverkocht aan (andere) weeshuizen.
• Tenslotte zijn er voorbeelden bekend van weeshuizen waar sprake was van mensenhandel, kindermishandeling, uitbuiting en seksueel misbruik.

Keurmerken

De waarschuwing in de reisadviezen is de laatste in een reeks van waarschuwingen. Ook in de landelijke pers verschijnen regelmatig artikelen over misstanden in het weeshuistoerisme, zoals bijvoorbeeld het artikel In Oeganda zetten alle zelfbenoemde witte redders kwaad bloed van Trouw of Hoe je goedbedoelde hulp als vrijwilliger in het buitenland helemaal verkeerd kan vallen in het AD.

Desondanks zijn nog veel vrijwilligers op zoek naar internationaal vrijwilligerswerk. Vaak met de beste  intenties. Om tegemoet te komen aan deze behoefte en om eerlijk, duurzaam en verantwoord internationaal vrijwilligerswerk te promoten, zijn er een aantal pogingen gedaan om keurmerken en richtlijnen te ontwikkelen. Voorbeelden zijn de richtlijnen van Better Care Network Netherlands en de VVC-kwaliteitsrichtlijn van Volunteer Correct.

Discussie binnen Nederlandse politiek

Het hoeft niet bij de waarschuwing in de reisadviezen te blijven. De Nederlandse politiek discussieert sinds het voorjaar over welke maatregelen er nodig zijn en wat eventueel via Nederlandse wet- en regelgeving geregeld kan worden. De aanleiding vormt een initiatief Nota van het Kamerlid Van Haga. In haar reactie op deze nota, kondigt de regering een onderzoek aan naar de huidige Nederlandse rol in weeshuizen en naar de noodzaak en mogelijkheid van wet- en regelgeving. Dit onderzoek zal de aard en omvang van het weeshuistoerisme vanuit Nederland in kaart brengen. Om hoeveel vrijwilligers gaat het en naar welke landen reizen zij? Welke particuliere initiatieven en mogelijke financieringsstromen dragen direct of indirect bij aan het in stand houden van weeshuizen? Wat valt te verwachten over de ontwikkeling van de omvang in de komende jaren? En hoe verhoud de Nederlands rol zich ten opzichte van diverse andere EU landen, de Verenigde Staten, Canada en Australie? Dit onderzoek is intussen gegund aan Ecorys.