Movisie-specialist Mariël van Pelt, herkent het beeld: 'Steeds meer jongeren willen iets voor een ander betekenen en zich inzetten voor de maatschappij. Dat is heel belangrijk en hoopgevend voor onze samenleving. We moeten zorgen dat die jongeren ook echt de kans krijgen om straks professioneel aan de slag te gaan tijdens en na hun opleiding. Veel studenten die de opleiding mbo Sociaal Werk volgen vinden namelijk moeilijk een stageplek. En na de opleiding komen ze lastig aan het werk. Werkgevers moeten al deze talenten van het mbo meer kansen gaan geven. Daar zijn inmiddels al een aantal mooie voorbeelden van, maar die moeten veel meer opgepakt worden.'

Mariël van Pelt en collega Sonja Liefhebber gaan in op de oorzaken en oplossingen van dit probleem. Een belangrijke oorzaak voor het probleem van de mbo Sociaal Werk is dat het beroep sociaal werk zelf nog onvoldoende herkend wordt in het veld. Sociaal werk is een breed beroep met tal van takken van sport: opbouwwerk, maatschappelijk werk, jongerenwerk, ouderenwerk,. Sociaal werk is daarnaast een begrip dat pas de laatste vijf jaar veel gebruikt wordt. Bovendien werken  sociaal werkers onder talloze, vage functienamen, die vaak afgeleid zijn van het gemeentelijk sociaal beleid. Denk daarbij aan sociale verbinder, wijkteammedewerker, buurt(cirkel)coach en impactmanager. Zie de notitie Sociaal Werkers anno 2020, een zwart wit foto.  

De kracht van de mbo sociaal werker

Op de online conferentie ‘De kracht van de mbo sociaal werker’ op 1 oktober 2020, georganiseerd door Sociaal Werk Nederland, Spoor22, Summa College, MBO Raad, ROC Amsterdam en ROC Flevoland, ROC Mondriaan, ROC Amersfoort en Sociaal Werk werkt! werden meer oorzaken genoemd. Mbo sociaal werk is onbekend bij werkgevers. De leidinggevenden, die het personeel aannemen, zijn vaak hbo opgeleid en nemen stagiaires en sollicitanten aan van de opleidingen die ze zelf kennen. Op de conferentie werd dit de ‘hbo-isering van de samenleving’ genoemd. Ook de verplichte wettelijke registratie voor de jeugdhulp belemmert de kansen voor mbo-sociaal werkers, want daarvoor wordt  hbo-niveau gevraagd. Daarnaast wordt in het sociaal werk steeds meer gedaan door (en gevraagd en verwacht van) vrijwilligers en ervaringsdeskundigen. Dit leidt tot verdringing van de mbo sociaal werkers. Maar er is ook verdringing vanuit opleidingsland, zoals de nieuwe associate degree opleidingen sociaal werk aan hogescholen en de opleidingen maatschappelijke zorg aan ROC’s, die meer gericht zijn op individuele ondersteuning en hulpverlening aan cliënten wat jongeren in eerste instantie meer herkennen en aanspreekt. Tenslotte werkt ook de leeftijd - jong - van de mbo sociaal werkers niet mee. 

Er is sprake van een ‘hbo-isering van de samenleving’

Waarom gaat dit ons allemaal aan?

Wat in het mbo Sociaal Werk gebeurt staat niet op zich. Dit beeld is herkenbaar voor meerdere mbo-studies. Onderzoek toont aan dat het belangrijk is om te investeren in mbo, want dat is investeren in jongeren die relatief minder kansen hebben in de samenleving. Ook blijkt uit onderzoek dat nog steeds ongeveer 70% een diploma op middelbaar niveau haalt en steeds minder studenten stromen door naar het hbo (nog geen 40%). Jongens blijken daarbij oververtegenwoordigd te zijn in het mbo-onderwijs. Investeren in baankansen is voor een (over) grote groep jongeren dus van groot belang en zou ons allemaal moeten aangaan.

Beeldvorming en clichés

Over het beroep in het algemeen en meer specifiek over de sociaal werkers op mbo-niveau 4 bestaan clichébeelden die een duidelijke positionering van sociaal werk op mbo-niveau in het werkveld belemmeren. Gemeenplaatsen als de mbo-sociaal werker is een doener en weet van aanpakken en de mbo-sociaal werker wordt vaak jongerenwerker of kinderwerker, zijn waar maar onvolledig, want mbo sociaal werkers kunnen veel meer.

Clichés zijn hardnekkig en zitten in de hoofden van vele partijen die opdrachten verlenen, personeel aannemen en die samenwerken met sociaal werkers. Denk aan opleidingen zelf, werkgevers in de regio en gemeenten als opdrachtgever en financier. Maar ook landelijke partijen als Sociaal werk Nederland en beroepsverenigingen die zich bezighouden met de inhoud van een beroep en de arbeidsmarktsituatie van professionals. Landelijke opleidingsorganen die opleidingen bedenken en de inhoud vaststellen, cliënt- en inwonersorganisaties, en samenwerkingspartners zoals scholen, huisartsen, verpleegkundigen. Wil je het mbo sociaal werk versterken, dan zul je iets aan deze beeldvorming moeten doen.

Calimeroën heeft geen zin

Wat moeten we doen en vooral laten om deze slechte beeldvorming te verminderen en deze clichés te doorbreken? Als het legendarische tv-kuikentje Calimero klagen dat je niet gezien wordt, heeft geen zin. Gebruik de kennis over wat werkt tegen sociale uitsluiting , bijvoorbeeld het Wat werkt bij-dossier bij de aanpak van discriminatie. Wat in ieder geval niet werkt is bewustwording proberen te creëren bij werkgevers door aandacht te besteden aan de clichés die zij wellicht hebben.  Deze beelden zijn vaak zo krachtig dat ze telkens weer tevoorschijn komen en door het erover te hebben herhaal je het cliché, waardoor de beeldvorming alleen maar sterker wordt. Ook rationeel benaderen heeft geen zin: de beelden zijn namelijk niet rationeel. Alleen mensen die gemotiveerd zijn voor een verandering zullen zich geroepen voelen ermee aan de slag gaan.

Zet tegenover de slechte beeldvorming andere en positieve beelden

Maar wat moeten we dan wel doen?

Steek je energie in die werkgevers die gemotiveerd zijn om er iets mee te doen. Als je je pijlers richt op de ongemotiveerden dan zul je alleen maar weerstand treffen en dat schiet niet op. Laat zien wat het effect is op de uitsluiting van het beroep op de studenten. Laat de studenten hun verhaal doen over wat ze kunnen, maar ook waar ze tegenaan lopen bij het zoeken van een stageplek. Regel ontmoetingen waarin zij dat verhaal kunnen vertellen. Want iedereen heeft ooit een opleiding gedaan en stage gelopen en kan zich inleven in de ander die bij geen enkele werkgever een plek kan vinden. Regel ook ontmoetingen en ervaringen via samenwerkingsprojecten tussen mbo- en hbo-studenten sociaal werk en professionals, vrijwilligers en ervaringsdeskundigen. Het praktijkerichte onderwijs in zowel mbo-opleidingen als hbo-opleidingen door middel van Living Labs bieden daarvoor mogelijkheden. Zo ontstaan positieve ervaringen, begrip en empathie en dit zijn belangrijke stappen voor bewustwording en andere beelden. En zet tegenover de slechte beeldvorming andere en positieve beelden.

Kansen en aanknopingspunten

Op de conferentie op 1 oktober werden mooie voorbeelden genoemd van hoe dan wel. Opleidingen die docenten een rol als netwerker en verbinder geven en die in gesprek gaan met werkgevers in de buurt. Lokaal en regionaal staan organisaties op die de positie van sociaal werkers in de regio versterken en uitdragen zoals Spoor 22. Daarnaast zijn er initiatieven om het algemene profiel van de mbo-opleiding sociaal werk te concretiseren en herkenbaarder te maken. Regionaal worden bijeenkomsten georganiseerd waar opleidingen en werkgevers elkaar kunnen ontmoeten en banden kunnen versterken. Voor de mbo sociaal werker liggen nieuwe kansen bij werkgevers als woningbouwverenigingen op het terrein van leefbaarheid en sociale cohesie, bij professionele voetbalclubs die experimenteren met sociaal maatschappelijke programma’s, en bij de begeleiding van zeer kwetsbare mensen in buurten en wijken. 

Juist omdat bij het sociaal werk en de professionalisering van sociaal werk zoveel partijen betrokken zijn, moeten we nadenken wie wat kan doen en op wie je je pijlen moet richten. Bij voorkeur met vereende kracht.