Nieuwe routes naar arbeidsparticipatie

Ruim één miljoen Nederlanders hebben geen toegang tot de arbeidsmarkt. Het gaat vaak om mensen met een beperking of kwetsbaarheid; fysiek, verstandelijk, psychisch en/of sociaal. ‘Ondersteuning participatie laat nu veel routes onbenut’, kopte Binnenlands Bestuur recent. Welke routes zijn dat? 

Mensen met een chronische aandoening hebben minder vaak betaald werk blijkt uit onderzoek van Nivel en Trimbos-instituut (Meting indicatoren monitoring VN-verdrag handicap). ‘In 2020 is het percentage mensen met betaald werk onder mensen met een lichamelijke beperking (46%), chronische ziekte (63%) en psychische aandoening (20%) veel lager dan in de algemene bevolking (78%). Van de mensen met een verstandelijke beperking heeft slechts 14% betaald werk. Maar 19 tot 23 procent van de mensen met een lichamelijke beperking of psychische aandoening zonder betaald werk, had daar in 2020 wel behoefte aan. In de algemene bevolking was dat slechts zeven procent. Hoe kunnen we deze groep ondersteunen zodat zij kunnen participeren?

Bouwen aan participatie

Nieuwe serie: Samen integraal bouwen aan arbeidsparticipatie

Kenniscentrum Sociale Innovatie, Kennisplatform Utrecht Sociaal en Movisie hebben de handen ineen geslagen voor het programma Samen integraal bouwen aan arbeidsparticipatie. Met gemeenten, werkbedrijven en bewonersinitiatieven ontwikkelen we vernieuwende werkwijzen voor integrale samenwerking. Dit doen we met een bestaand samenwerkingsverband (de regionale samenwerking Lekstroom) en door innovatieve praktijken, zoals de samenwerking tussen het werkbedrijf Rivierenland en sociale ondernemer Elliz in Company en de inclusie coalitie in Utrecht. In landelijke sessies nodigen we gemeenten uit om op interactieve wijze kennis en ervaring uit te wisselen en te bespreken welke vraagstukken de komende tijd gezamenlijk opgepakt kunnen worden. Dit geven we samen met de gemeenten Houten en Vijfheerenlanden vorm. Begin 2023 startten Hogeschool Utrecht en Movisie een leeratelier in de regio Utrecht over lokaal bouwen aan participatie. Wij volgen ook praktijken die zoeken naar manieren om beter aan te sluiten en we delen onze kennis via Webinars en via deze serie artikelen. 

Het onderzoek naar integrale samenwerking aan arbeidsparticipatie en implementatie van ontwikkelpraktijken is gefinancierd door ZonMw, Vakkundig aan het werk en VIMP.

Leidt de Participatiewet tot meer baankansen?

Eind 2019 evalueerde het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) op verzoek van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid de werking van de Participatiewet. De conclusies waren pittig. De invoering van de Participatiewet heeft nauwelijks geleid tot verhoging van baankansen. Voor klassieke bijstandsgerechtigden is er amper een verschil. Voor mensen die het recht op toegang tot de sociale werkvoorziening verloren, daalde de kans op werk. Voor jonggehandicapten met arbeidsvermogen stegen de baankansen. Hun inkomenspositie verslechterde echter en het gaat vaker om tijdelijk werk. Behalve opstartproblemen signaleerde het SCP ook een aantal structurele problemen. Aannames in de wet blijken niet te kloppen met de praktijk. Zo is niet iedereen in staat om te werken en heeft de overgang van verschillende wetten naar één Participatiewet niet geleid tot minder complexiteit. Verder is een deel van de doelgroep niet in beeld.

De invoering van de Participatiewet heeft nauwelijks geleid tot verhoging van baankansen

Hoe kun je lokaal en integraal werken aan participatie?

Hogeschool Utrecht en Movisie onderzochten deze vraag voor het ZonMw-project Vakkundig aan het werk. Wat werkt vanuit de inwoner, professional, organisatie en beleid? Gemeenten, inwoners en maatschappelijke partners kunnen met de praatplaat reflecteren op de integrale aanpak. Ook worden hierin belangrijke ‘bouwopgaven’ benoemd. 

Waardevol werken: de stand van zaken biedt handige informatie over zinvol en volwaardig meedoen met aandacht voor sociale en maatschappelijke participatie en ontwikkeling van mensen. Je krijgt een kijkje in de keuken van lokale praktijken; hoe gaan zij te werk bij het enthousiasmeren en activeren van mensen, waar lopen zij tegen aan, vinden zij passende ontwikkel- en werkplekken, is meer ruimte nodig om nieuwe wegen te bewandelen?

De leerpunten uit de praktijk:

  • Het onmogelijke is vaak mogelijk. Veel mensen zijn al heel lang ‘afgeschreven’ omdat zij geen arbeidsvermogen zouden hebben. Zij blijken echter wel ambitie te hebben en willen graag hun steentje bijdragen. Vanuit de dagbesteding, in de wijk, in de zorg of de natuur en in andere sectoren. 
  • Enthousiasmeren en activeren lukt als mensen in eigen tempo mee kunnen doen en werk doen dat aansluit bij wat zij willen en kunnen. 
  • Het is belemmerend of zelfs onzinnig wanneer voor ieder probleem of vraag een andere regeling, afdeling of hulpverlener nodig is. Integrale dienstverlening werkt veel beter. 
  • Duwen en trekken aan mensen om de uitkering te kunnen beëindigen werkt averechts. Ook zich ontwikkelen bij onbetaald werk en werken/ondernemen naar vermogen is meedoen. 
  • Meer ruimte en financiële middelen zijn nodig om waardevol werk vorm te geven. Ook ontwikkelen en meedoen naar vermogen zou moeten lonen en dus betaald moeten worden of vergoed (vrijwilligersvergoeding).
  • Gemeenten zoeken naar meer ruimte voor experimenten. Zij willen structureel ruimte voor participatievormen tussen uitkering en baan in. 
  • Door mensen centraal te stellen in plaats van het systeem, regels en wetten ontstaat zicht op een zee van participatiemogelijkheden. 

Hoe versterk je als professional participatie?

Maatschappelijke partners en gemeenten in de provincie Utrecht werken samen aan het versterken van participatie. Zij ontdekken (samenwerkings)vormen en werkwijzen hoe zij effectief inwoners in een kwetsbare positie die zich willen ontwikkelen, kunnen ondersteunen. Hun succesfactoren zijn:

1.    Wees laagdrempelig

Als je als inwoner de moed bij elkaar hebt geraapt om steun te vragen om je te ontwikkelen, heb je een makkelijk bereikbare toegang en verwelkomende toegang nodig. Creëer een open inloop en tijd voor een rustig gesprek. Vaak gaat het om meerdere gesprekken, een klein traject, omdat er vaak meer speelt en verandering aandacht en tijd vraagt. 
De houding van de professional doet er toe. De kenmerken van professionals zijn een sterke voorspeller van de uitkomst van een ondersteuningstraject, meer dan persoonskenmerken van cliënten. Bekijk deze video over de basishouding van de integraal werkende professional en lees over werkzame elementen bij het aangaan van een persoonlijke en taakalliantie met een inwoner en het in vertrouwen samenwerken aan een oplossing.

De Werkwinkel in de Utrechtse wijk Overvecht zet zich in voor het bevorderen van participatie van mensen met meervoudige ondersteuningsbehoeften. Inwoners kunnen er terecht voor hulp bij het vinden van werk, vrijwilligerswerk of een opleiding. Het is een voorbeeld van een laagdrempelige voorziening met open inloop een aantal dagdelen per week. Vertrekpunt is de inwoner, de kernvragen zijn ‘waar sta je, waar wil je heen?’ Hoe ga je dan als professional te werk en welke vaardigheden zet je in? Voor professionals bij Werkwinkel is een kwalificatieprofiel opgesteld (Eindrapportage participatief praktijkonderzoek Werkwinkel Utrecht Overvecht, 2021). 

2.    Kijk met een brede blik en vanuit belang van de inwoner

Bij veel inwoners in een kwetsbare positie spelen ook andere issues. Heb oog daarvoor, omdat ontwikkeling en meedoen anders niet van de grond komen. Het SCP beschrijft dit in Sociaal domein op koers?: ‘De focus op werk in de Participatiewet is volgens gemeenten en de doelgroep zelf daarom vaak niet realistisch. (…) Mensen met een hulpvraag op het gebied van werk en inkomen lijken er dus belang bij te hebben dat de Wmo-benadering ook wordt toegepast in hún contact met de gemeente.’ Onderzoek naar werkzame elementen bij vraagverheldering en planvorming onderbouwt dit. De professional kan samen met de inwoner een probleem- én krachtenanalyse maken. De brede blik moet zich immers ook richten op de motivatie van mensen en op hun vaardigheden en talenten. Veel mensen zetten stappen in hun ontwikkeling als zij zich in hun geheel gezien voelen en ruimte ervaren om iets uit te proberen (zonder dat dit risico’s als een armoedeval met zich meebrengt). 

Laat dus bij het opstellen van doelen, de wensen en ideeën van de inwoner je uitgangspunt zijn. Stel kleine doelen. Dit draagt bij aan de motivatie van de cliënt en motivatie is een belangrijke factor voor succesvolle hulp. In steeds meer praktijken is het belang van de brede blik en regie bij de inwoner toegepast. Bijvoorbeeld bij wijkbedrijf Allekanten in Den Haag, Natuurzorg in Veluwe-Vallei en BuurtBanen in Amsterdam. 

3.    Werk integraal

Op steeds meer plekken wordt integraal gewerkt aan ondersteuning van participatie richting opleiding, vrijwilligerswerk, arbeidsmatige dagbesteding of (beschut) werk. In project Op koers in Houten bespreekt de vastlopende inwoner met meervoudige vraagstukken met een klein, vast multidisciplinair team wat er speelt in zijn leven en waarbij hij ondersteuning wil. Samen bekijken zij hoe de vastgelopen situatie te doorbreken, waarna het team met de inwoner een plan maakt. Zie dit filmpje. 

Verder lezen

Meer lezen over wat werkt bij integraal werken vanuit het perspectief van de professional, organisatie en beleid? Zie pagina 114 in het Lexicon nabijheid en sociaal werk.

Hoe versterk je als gemeente participatie?

De praktijkvoorbeelden in dit artikel stimuleren dat meer mensen op een waardevolle manier meedoen in de maatschappij. Daar waar mogelijk door betaald, beschut of vrijwilligerswerk. Ze tonen ook de noodzaak om de inrichting van het sociaal domein stevig te herzien, om op meer plekken laagdrempelig, met brede blik en integraal samen te werken. 

Daarom richten steeds meer gemeenten hun dienstverlening anders in. Initiatieven zoals Werkwinkel in Utrecht of Op Koers in Houten konden nooit opbloeien zonder ruimte en steun van hun gemeenten. Voor een succesvolle integrale aanpak is het nodig dat gemeenten zich ‘responsief’ en ‘samenwerkend’ opstellen. Speel dus in op de behoeften van inwoners en de samenleving en maak van daaruit beleid. Beleidsambtenaren die willen luisteren naar inwoners en uitvoerende professionals. Integraal werken is een samenspel tussen de overheid, professionals en inwoners.

integraal-werk