Hoge verwachtingen

De verwachtingen over het congres waren vooraf al hoog gespannen met een line-up van sprekers als minister Carola Schouten, de wethouders Esmah Lahlah (Tilburg) en Arjan Kampman (Enschede), de Rotterdamse ombudsvrouw Marianne van den Anker en een uniek gezamenlijk optreden van de tweeling Godfried Engbersen (Erasmus Universiteit) en Radboud Engbersen (Movisie). Het congres had gerekend op 250 deelnemers en was al snel uitverkocht. In totaal waren er uiteindelijk 273 deelnemers. We vroegen een aantal organisatoren en deelnemers om reacties.

Vertrouwen en de mens centraal

Eric de Kluis, hoofdredacteur Binnenlands Bestuur: ‘Inhoudelijk viel me op hoe de onderwerpen goed op elkaar aansloten. Het brede beeld geschetst door Carola Schouten, de problematiek van de grote stad vanuit de optiek van de burger door Marianne van den Anker en vervolgens de dilemma’s van het lokaal bestuur, schipperend tussen handhaving en menselijke maat, door Arjan Kampman. Ook het plenaire middagprogramma had een aansluitende opbouw: De staat (Godfried Engbersen), de straat (Radboud Engbersen) en de gemeente die allen een andere rol hebben op het gebied van het scheppen van de voorwaarden voor sociale keuzes.’

Annelies Kooiman, senior-adviseur Lerend professionaliseren bij Movisie: ‘Ik vond het verhaal van minister Schouten bijzonder. Het geeft mij vertrouwen in de overheid. Ze erkent en ziet de problemen met armoede, hoe het ontstaat. En durft dit ook ruiterlijk toe te geven voor een volle zaal.’ Adriaan de Jonge, redacteur Binnenlands Bestuur: ‘Goed dat we eerst Carola Schouten hadden die vertelde wat het kabinet met de Participatiewet wil gaan doen en daarna Esmah Lahlah die reageerde op die plannen vanuit haar perspectief als wethouder.’

Esmah Lahlah

Radboud Engbersen, programmaleider Sociale basis bij Movisie, vertelde meer over het onderzoek Uit de duivelskring van armoede. Hij lichtte vijf kapitaalsvormen uit die een rol spelen bij intergenerationele armoede en hoe je die kapitalen kunt versterken. ‘Het was een heel mooi programma. Het is nu echt het momentum om aan de slag te gaan met een materiële bestaansbasis zodat mensen een realistische bestaansbasis krijgen. Wij als sprekers vonden elkaar echt. Ik heb na afloop nog een tijd na staan praten over een vervolg met Esmah Lahlah.’

Marjet van Houten, programmaleider Bestaanszekerheid en waardevol werken: ‘Wat me opviel was de veranderde toon en de onderliggende waarden die daaruit spraken. Het belang van waardevol werk en een solide inkomen werd allerwege erkend als basis voor een rechtvaardige en solidaire samenleving. The times really are changing. Tegelijkertijd viel mij, zeker in mijn tweede workshop op, dat mensen van gemeenten winst toch vooral vertalen in minder geld uitgeven aan… en niet in termen van winst voor mensen of doelen dichterbij brengen.’

Mirjam Andries, projectleider Participeren naar vermogen bij Movisie: ‘Heel fijn om te horen dat de mens nu eindelijk centraal gezet wordt. Carola Schouten benoemde dat de wet dienstbaar moet zijn aan de bedoeling en dat de belevingswereld van mensen het uitgangspunt moet zijn. Ook haalde ze de ombudsman aan dat maatwerk nooit een excuus is voor slechte wetgeving en dat er echt zaken gaan veranderen in de wet. Net als Carola Schouten zie ik als “positieve” van deze crisis op crisis: het besef dat financiële problemen iedereen kan overkomen is er nu, dat het geen kwestie is van “eigen schuld”. Wel moeten we de grote groepen mensen die langdurig in armoede verkeren zonder perspectief op verandering niet uit het vizier verliezen.’

Ervaringsdeskundigen

Movisie had enkele ervaringsdeskundigen uitgenodigd om aan het congres deel te nemen. Onder hen Stella de Swart, auteur van het boek ‘Armoede krijg je gratis’. Wat neemt zij mee van het congres? Stella: ‘Hoe is het mogelijk dat we armoede toestaan in zo'n rijke maatschappij, dat we het zo moeilijk maken voor arme mensen om uit de armoede of een uitkeringssituatie te komen? En hoe kunnen de beleidsmakers en -ambtenaren open komen te staan om dichter bij de uitvoerders van de gemeente en bij de burgers te komen? Ik geloof dat het kan als men de verbinding aan durft te gaan en out-of-the-box gaat denken over wat wel mogelijk is binnen de wetgeving.’

Wie inspireerde haar op het congres? Stella: ‘De Rotterdamse ombudsvrouw Marianne van den Anker vond ik heel inspirerend omdat ze humor heeft en de broers Engbersen hebben dat ook. Marianne van den Anker pleit voor een mensgerichte dienstverlening en tegen de lokettenjungle, en nam met haar humor de aanwezigen mee waardoor het tastbaar werd voor de mensen. Radboud Engbersen en Godfried Engbersen waren heel duidelijk in hun verhaal over een solide sociale basis. Het zou goed zijn als zij tweeën de volgende keer als eersten hun verhaal kunnen doen waardoor de aanwezigen nog meer worden meegenomen worden in het verhaal over de solide sociale basis die er voor veel mensen niet is en over de sociale keuzes die men moet maken in tijden van schaarste.’

Uit het rapport Uit de duivelskring van armoede wordt duidelijk gemaakt dat vooral personen zonder een betaalde baan en zonder startkwalificaties de kans lopen (blijvend) in situaties van armoede te belanden. Op het moment dat hun economisch kapitaal wordt versterkt (een baan, een afgeronde opleiding en een verbeterd inkomen) hebben zij een grotere kans de situatie van armoede achter zich te laten.

Deelsessies

In drie deelsessierondes kregen de deelnemers de gelegenheid nieuwe inzichten op te doen en ervaringen uit te wisselen. Movisie verzorgde twee keer twee goed bezochte deelsessies. Bij de eerste sessie onder leiding van Annelies Kooiman waren zelfs 72 deelnemers: ‘Er is bij een deel van de gemeenten echt behoefte aan voorbeelden van hoe je de toegang integraal kunt organiseren. Bij de tweede, ingelaste sessie waren we met een klein groepje gemeenten. We hebben een leuk gesprek gehad over hoe je toegang kunt inrichten, patronen laten zien van gemeenten die wij kennen vanuit project Toegang. En Anne Lepoutre, consulent bij Koo, een coöperatie waarin beroepskrachten, vrijwilligers van Farent, MEE, GGD en gemeente samenwerken, kwam hier ook goed tot haar recht, door te praten over hoe zij in Den Bosch met inwoners in gesprek gaan. Er was veel interesse over hoe dat in zijn werk gaat.’

Stella de Swart: ‘Ik was bij de deelsessie ”Waardevol werken, winst voor iedereen”, onder leiding van Marjet van Houten. Heel inspirerend vond ik het en heel veel meer mensen met mij, we zijn goed geïnformeerd. Ook fijn dat de praktijkvoorbeelden aan bod kwamen en de hobbels van de bureaucratische rompslomp. Er werd een duidelijk verhaal verteld door Wil Evers, de beleidsmedewerker van Deurne en Ivonne Couwenberg, sociaal ondernemer en de jongedame die het traject volgde bij Stichting de Keertwending.’

Adriaan de Jonge: ‘Wat ik verder mooi vond om te zien, is dat er veel interesse was voor de workshop van het Bouwdepot. De zaal zat vol en er waren veel vragen. Dat had ik niet meteen verwacht van een workshop over zo’n radicaal andere aanpak, waarbij thuisloze jongeren een jaar lang een vast maandelijks inkomen ontvangen, om zelf te bouwen aan hun toekomst. Dit staat ver af van de reguliere manier van werken. Kennelijk is er interesse voor dat soort eigenwijze pilots.’

En nu verder

Stella de Swart: ‘Tijdens de plenaire gedeeltes namen inspirerende sprekers ons mee in hun kijk op bestaanszekerheid en armoede en de sociale keuzes in tijden van schaarste. Alleen de oplossingen daarvoor waren voor mij niet helder. Ik vind het jammer dat er geen dialoog was tussen de inspirerende sprekers en minister Carola Schouten, waardoor de leefwereld en bureaucratische dichter bij elkaar konden komen. Dat kwam omdat er te weinig tijd was voor de vragen of een dialoog. Een gemiste kans vond ik het dat er geen podium was voor ervaringsdeskundigen.’

Eric de Kluis: ‘Ik heb vooral reacties gehoord op de dag zelf, en die waren allemaal positief. Het viel me ook op dat er weinig uitval was. De meeste mensen bleven tot het einde.’ Annelies Kooiman heeft nieuwe ideeën opgedaan: ‘Voor het project Toegang hebben we nu voor ogen om samen te leren van kennisvragen. We willen gemeenten opzoeken die de diepte ingaan en we willen bezig gaan met uitvoeringskracht.’