Deze drie organisaties hebben verschillende werkwijzen, maar spelen alle drie een rol bij de aanpak van online (gendergerelateerd) grensoverschrijdend gedrag. Uiteenlopend van ondersteuning voor de slachtoffers, beelden/content van het internet laten verwijderen en helpen bij de digitale veiligheid (zie kader).

Aandacht voor de online wereld

De online wereld speelt een grote rol in het leven van de meeste mensen. We zijn online voor alle aspecten van het leven, zoals ons werk, om deel te nemen aan het publieke debat en ons sociale leven. De offline en online wereld zijn sterk met elkaar verbonden. Net als offline komt grensoverschrijdend gedrag ook online voor. De negatieve gevolgen van online grensoverschrijdend gedrag voor iemand kunnen groot zijn. Als sociaal professional is het belangrijk hier aandacht voor te hebben.

Niet alle sociaal professionals kunnen evenveel expertise op dit thema hebben. Dat hoeft ook niet. Wel is belangrijk dat je als sociaal professional een bepaalde basiskennis hebt over de online wereld en hoe deze kan doorwerken op de offline wereld. En dat je weet naar wie je kunt doorverwijzen of wie je kunt inschakelen. Bij voorkeur neem je de online component altijd mee bij de ondersteuning. Bijvoorbeeld als iemand te maken heeft met stalking door een ex-partner, dan kun je ook kijken naar mogelijke toegang van de stalker tot de online wereld van het slachtoffer. Of wanneer iemand schulden heeft, kijk je of iemand te maken heeft met online fraude of afpersing. Voor slachtoffers kan het namelijk niet altijd even duidelijk zijn wat de rol is van de online wereld in de problematiek die zij ervaren.  

Slachtoffers: risicogroepen

Iedereen kan in principe slachtoffer worden van online grensoverschrijdend gedrag. Maar uit de praktijk blijkt dat er verschillende (groepen) mensen extra risico hierop lopen. Allereerst zien we dat vrouwen en meiden een belangrijke risicogroep zijn voor online grensoverschrijdend gedrag, net als lhbtiqa+ personen. Maar ook mensen die tot (meerdere) groepen behoren die negatief worden gelabeld, veroordeeld of worden uitgesloten lopen extra risico. Denk hierbij aan moslima’s (vrouw en moslim) of vrouwen van kleur die zich identificeren met de lhbtiqa+ gemeenschap. Ook mensen met een praktische opleiding lopen een hoger risico. Bij seksueel geweld in bredere zin weten we dat mensen met een licht verstandelijke beperking een hoger risico lopen, dit is voor online grensoverschrijdend gedrag nog niet onderzocht. Belangrijk voor sociaal professionals is om te beseffen dat er risicogroepen zijn en hier oog voor te hebben in de signalering en preventie.

Ondersteuning slachtoffers

De ondersteuning begint altijd met het bieden van een luisterend oor voor de ervaring en de behoeften van het slachtoffer. Het uitgangspunt hierbij moet zijn dit te doen zonder te oordelen. Victim blaming komt regelmatig voor, dat betekent dat de schuld direct of indirect bij het slachtoffer wordt gelegd. Ook als je benoemt dat online je mening uiten risico's met zich meebrengt, of als je slachtoffers vraagt waarom ze een naaktfoto met hun gezicht erop hebben gestuurd, voelt dit voor slachtoffers alsof de verantwoordelijkheid bij hen wordt gelegd. Dit maakt het schaamtegevoel groter en maakt het lastiger erover te praten. Maak een situatie dus niet groter, maar ook niet kleiner dan het is voor het slachtoffer.

De ondersteuning begint altijd met het bieden van een luisterend oor voor de ervaring van het slachtoffer, zonder te oordelen.

Daarnaast is het van belang rekening te houden met de cultuur en situatie van het slachtoffer. Wat de een niet erg of niet problematisch vindt, kan voor de ander wel degelijk problematisch zijn. Ook kan de impact die het op iemand heeft afhangen van andere factoren rondom die persoon, zoals het werk dat diegene doet of de oordelen van familie, vrienden of partner.

De praktische ondersteuning voor online grensoverschrijdend gedrag kan daarnaast verschillen van de ondersteuning die geboden kan worden voor offline grensoverschrijdend gedrag. Denk hierbij aan het laten verwijderen van bepaalde content online. Of het beveiligen van iemands digitale accounts zodat deze persoon geen of minder last heeft van online stalking, of dat de dader geen toegang meer heeft tot de accounts. Een andere belangrijke manier van ondersteuning is dat slachtoffers leren hoe zij op een veilige manier bewijsmateriaal tegen de dader kunnen verzamelen, mochten zij aangifte willen doen.

9 tips: hoe ga je in de praktijk om met online grensoverschrijdend gedrag?  

1. Werk gendersensitief 

Dat betekent dat je erkent dat gender onderdeel is van de oorzaken van online geweld. Gendernormen en gender spelen een rol bij plegers van online seksueel geweld. Maar ook bij hoe slachtoffers gevolgen ervaren, hun risico's en kwetsbaarheden en hoe er op slachtoffers wordt gereageerd. Lees hier meer over gendersensitief werken bij de aanpak van geweld: Gendersensitief werken bij de aanpak van geweld | Movisie

2. Werk diversiteitssensitief

Er kunnen extra risico's zijn bij online grensoverschrijdend gedrag als slachtoffers en/of plegers uit gemeenschappen komen waar (seksuele) eer een rol speelt. Bekijk deze toolkit voor meer informatie over sexting misbruik bij meiden met een Turkse, Marrokaanse of Hindostaanse achtergrond: KIS-toolkit: Praten over shame sexting | Movisie

3. Erken wat de invloed kan zijn van online grensoverschrijdend gedrag op iemands leven

Doe dit zonder te oordelen, doe dus niet aan victim blaming. Benadruk dat het niet de schuld van het slachtoffer is, wat in de praktijk nu veel voorkomt. Vraag niet naar het waarom. Of wijs niet op dat iemand beter had moeten weten. Wijs erop dat het slachtoffer op dat moment de kennis van nu nog niet had. 

4. Toon begrip voor de ervaring, maar probeer het niet te problematiseren

Zet de behoeftes van het slachtoffer centraal. Er is vrijwel altijd wel een oplossing. Besef dat jouw norm niet altijd de norm is van een ander. 

5. Ben je bewust van het belang van de online wereld

Elke sociaal professional moet zich bewust zijn van het belang van de online wereld, de wisselwerking tussen offline en online en de invloed hiervan op iemands leven. Het is belangrijk dat je in je werk altijd de online component meeneemt. Stel vragen aan cliënten over hun online en digitale leven, bijvoorbeeld als het gaat om dating, de partner en activiteiten op sociale media. Doe dit ook andersom, dus wanneer iemand met online problematiek om hulp vraagt, vraag je ook naar de offline wereld. Vragen over de online wereld zijn bijvoorbeeld: Ben je actief op sociale media? Speel je online games? Hoe is dat? Doe je aan online dating? Hoe gaat dat? Hoe gaan jij en je partner met elkaar om online? Heeft je partner wachtwoorden of toegang tot accounts? 

6. Doe kennis op over het thema 'online'

Is er in je organisatie nog geen kennis of ervaringsdeskundigheid op het thema ‘online’? Dan is het belangrijk dat deze kennis opgedaan wordt. Het gaat om basiskennis over (onder meer):

• De verschillende vormen en trends van online grensoverschrijdend gedrag en de strafbaarheid hiervan.
• De verschillende online platforms en welke risico’s deze met zich mee kunnen brengen.
• De rol van gender, cultuur en/of religie.

7. Zorg ervoor dat expertise binnen handbereik is

Als organisatie kun je bijvoorbeeld een sociale kaart (laten) ontwikkelen met instanties die ondersteuning bij deze problematiek kunnen bieden. Neem zelf contact op met de juiste instantie, of verwijs slachtoffers door. 

8. Bespreek ook met het slachtoffer of diegene aangifte wil doen

Online seksuele intimidatie is strafbaar sinds 1 juli 2024. Maar er zijn ook andere wetten rond bijvoorbeeld stalking, computervredebreuk, privacyschending, wraakporno, doxing en identiteitsfraude die relevant kunnen zijn om aangifte te doen. In dat geval is het belangrijk om het (digitale) bewijsmateriaal te bewaren en een logboek van gebeurtenissen bij te houden. Gooi berichten of beeldmateriaal niet meteen weg, en adviseer het slachtoffer om een afspraak te maken met de politie om te weten wat voor bewijsmateriaal nodig is. Kijk hier voor meer informatie over bewijs verzamelen: Helpwanted | Hoe verzamel ik bewijs?

9. Houd contact met het slachtoffer

Wat een ervaring van online grensoverschrijdend gedrag betekent voor slachtoffers, kan ook later pas duidelijk worden. Geef ook praktische ondersteuning, bespreek bijvoorbeeld wat dit betekent voor het omgaan met diverse online platforms.