Onderzoek naar basisvaardigheden in het sociale domein

Welke uitdagingen komen maatschappelijk werkers tegen bij het signaleren van beperkte basisvaardigheden? En hoe begeleid je mensen die hiermee worstelen? Henri Faun, onderzoeker bij Panteia, bracht met zijn collega’s twee lokale aanpakken – in Haarlem en Breda- in kaart.

Uit het onderzoek blijkt dat er grote verschillen zijn tussen de twee aanpakken. In Breda staat de aanpak van basisvaardigheden hoog op de agenda en weten maatschappelijk werkers mensen te vinden, worden beperkte basisvaardigheden gesignaleerd en kunnen mensen zo worden doorverwezen naar hulp. In Haarlem stokt het in het bereiken van mensen.

Meer weten? Download het rapport

Faun: ‘Doordat er binnen gemeente Breda een breed draagvlak is voor het thema basisvaardigheden en doordat verschillende partijen betrokken zijn, is het voor maatschappelijk werkers en opbouwwerkers makkelijk om dit door te voeren in hun werk. Wat je aandacht geeft, groeit. In Breda wordt daarnaast goed doorgevraagd om erachter te komen of er taalproblemen zijn en zijn maatschappelijk werkers alert op eventuele signalen. Ook zet de gemeente bewust in op eenvoudig taalgebruik.’

‘In Haarlem hebben maatschappelijk werkers moeite met het vinden van de doelgroep. Gezien de omvang van de stad wonen daar behoorlijk wat mensen met beperkte basisvaardigheden. Dat ze desondanks toch moeite hebben met het bereiken van mensen, geeft aan dat de aanpak nog te beperkt hierop gericht is.

Als mensen eenmaal weten hoe ze problemen kunnen herkennen, wordt het na verloop van tijd automatisme

Aandacht voor basisvaardigheden is in beide gemeenten niet opgenomen in de taakstelling van maatschappelijk werkers en opbouwerkers.  Ook hebben sociale professionals in beide gemeenten een training gevolgd voor het herkennen van beperkte basisvaardigheden. Een verklaring voor het verschil in succes is dat er in Breda een actief netwerk is met een actieve trekker die mensen alert houdt. In Breda zien ze in dat voortdurende aandacht van belang is om verschil te maken. Als mensen eenmaal weten hoe ze problemen kunnen herkennen, wordt het na verloop van tijd automatisme en onderdeel van de standaardwerkwijze.’

Basisvaardigheden gaat over taal, maar ook over digitale vaardigheden. Wat leert het onderzoek hierover?

‘Gebrek aan taalvaardigheden is meer verborgen. Mensen ervaren minder schaamte als zij moeite hebben met digitale vaardigheden. Daar komen ze sneller voor uit. Dat is anders als het gaat om lezen en schrijven. Uit ons onderzoek blijkt dat mensen het lastig vinden om te delen dat ze moeite hebben met lezen en schrijven. Vooral wanneer het gaat om mensen met Nederlands als moedertaal. Dat maakt het voor de buitenwereld ook moeilijker om het te herkennen. Uit gesprekken met ervaringsdeskundigen blijkt dat mensen allerlei smoesjes verzinnen om hun beperkte taalvaardigheden verborgen te houden. Mensen kunnen zich zo langere tijd redden in de samenleving, maar dat kan plotseling veranderen. Zo kunnen er bijvoorbeeld problemen ontstaan als er een partner wegvalt. Dat vraagt om alertheid van professionals, juist omdat de problematiek niet altijd direct zichtbaar is.’

Meer weten? Download het rapport

Waarom is er gekozen voor Breda en Haarlem?

‘Er is bewust voor gekozen om onderzoek te doen in een gemeente waar er in het sociaal domein al concrete stappen worden gezet in het actief signaleren en doorverwijzen van mensen met beperkte basisvaardigheden en een gemeente waar deze activiteiten nog in ontwikkeling zijn. Het bleek een uitdaging om een gemeente te vinden waarbij het thema basisvaardigheden een volwaardige plek inneemt in beleid en uitvoering. In enkele gevallen gaven gemeenten aan dat ze er serieus mee bezig zijn, maar als we nader in gesprek gingen bleek dit in de praktijk toch tegen te vallen. Beleidsmakers zijn zich ervan bewust dat ze iets met dit thema moeten, maar het is duidelijk nog niet ingebed in beleid en uitvoering. Bij heel wat gemeenten lijkt het thema basisvaardigheden nog in de kinderschoenen te staan.’

Ervaringsdeskundigen kunnen helpen om de leefwereld van mensen met beperkte basisvaardigheden beter te begrijpen

Wat zijn de implicaties van jullie onderzoek voor beleid en uitvoering?

“Er is een aantal aanbevelingen geformuleerd. Denk aan het voortdurend aandacht geven aan basisvaardigheden in contacten met burgers, een actief netwerk rondom het ondersteuningsaanbod organiseren en zorgen voor borging van de aandacht en het netwerk van een actieve projectleider. Voor alle betrokkenen is het zinvol om trainingen te volgen waarin je leert om te gaan met personen met beperkte basisvaardigheden en dit ook te leren herkennen. Belangrijk is dat professionals zich open op stellen, vooroordelen niet laten meewegen in het professioneel handelen en niet angstig zijn om aan mensen te vragen of ze problemen hebben met bepaalde basisvaardigheden.’

Wat kunnen we leren van ervaringsdeskundigen?

‘Ervaringsdeskundigen kunnen helpen om de leefwereld van mensen met beperkte basisvaardigheden beter te begrijpen. De verhalen die zij vertellen maken duidelijk hoe en waarom mensen zich op een bepaalde manier gedragen. In Breda zijn ervaringsdeskundigen in een adviesrol betrokken bij het beleid en de uitvoering. Dit helpt maatschappelijk werkers en opbouwerkers signalen van gebrek aan basisvaardigheden te herkennen en leert hen hoe ze gesprekken kunnen voeren met mensen die zich schamen.’

Innovatiekamers Stichting ABC

Verspreid over het land werkt Stichting ABC met 14 innovatiekamers aan het versterken van de inzet van ervaringsdeskundigheid op het gebied van laaggeletterdheid. Lokaal en regionaal gaan zij op zoek naar hoe ze de inzet en werving van ervaringsdeskundigen laaggeletterdheid kunnen bevorderen en borgen. In Breda heeft Stichting ABC een succesvolle pilot gedaan en deelt de informatie daaruit onder andere in de recent ontwikkelde ABC Beleidshulp. Een van de lopende innovatiekamers is in Haarlem. Lees meer over de 14 innovatiekamers.