Onderzoek naar de impact van emoties bij armoede
Emoties als schaamte en angst kunnen ervoor zorgen dat mensen die in armoede leven de hulpverlening ontwijken, maar dragen ook bij aan chronische stress. Margret Franssen, Hilje van der Horst en Jantien van Berkel van Wageningen University & Research deden onderzoek naar emoties die naar voren komen bij het leven in armoede en de impact hiervan. Monica van Midden kijkt mee als ervaringsdeskundige naar het onderzoek.
Binnen het sociaal domein is al veel bekend over chronische stress als gevolg van een leven in armoede. Kennis over bijbehorende emoties is minstens zo belangrijk, maar is nog beperkt. Het onderzoek van Franssen, Van der Horst en Van Berkel bestond uit een literatuurstudie en het opschrijven van de levensverhalen van 16 mensen die in langdurige armoede leven of leefden. De analyse richtte zich op de oorzaken en impact van emoties.
Consortium ‘Minder stress en armoede, meer ervaren gezondheid en participatie’
Deze studie maakt deel uit van een driejarig consortium van universiteiten, gemeenten, maatschappelijke partners en landelijke kennisinstellingen waarin onderzoek gedaan wordt naar de aanpak van armoede. Wageningen University & Research en Movisie zijn betrokken partijen. Het doel van het consortium is kennis op te leveren over de impact en aanpak van armoede voor de hele kennisketen.
In nauw verband
Emoties die bij langdurige armoede naar voren komen, staan in nauw verband met elkaar en dragen bij aan de chronische stress die mensen ervaren. Voorbeelden van emoties zijn schaamte en frustratie, bijvoorbeeld doordat mensen zich machteloos voelen. Deze emoties kunnen worden opgeroepen of versterkt in contact met professionals en instanties, doordat mensen in armoede het gevoel kunnen hebben dat er niet goed geluisterd wordt. Andere emoties zijn angst en verdriet. Mensen die armoede hebben meegemaakt zijn vaak bang dat de financiële situatie ieder moment kan verslechteren.
Stigmatisering en traumatisering
Bovendien kunnen stigmatisering en traumatisering negatieve emoties oproepen of versterken. Mensen die in armoede leven of geleefd hebben, hebben bijvoorbeeld vaak het gevoel dat zij worden gezien als minderwaardig, lui of incapabel en daardoor vermijden zij contact met anderen, waaronder hulpverleners. Ervaringsdeskundige Van Midden zegt hierover: ‘Een gevolg van stigmatisering kan zijn zelfuitsluiting en uitsluiting. Als gevolg van te weinig geld (“ik kan niet naar dat feestje want ik heb geen geld voor cadeautje of kleding”) wordt de leefwereld steeds kleiner. Als gevolg daarvan nodigen mensen je niet meer uit omdat je toch altijd nee zegt.’ Over traumatisering vertelt Franssen: ‘Ik vond het opvallend en schrijnend dat een groot gedeelte van de mensen die ik gesproken heb één of meerdere traumatische gebeurtenissen heeft meegemaakt. De veerkracht van mensen is verbazingwekkend, maar we moeten niet vergeten dat zulke ingrijpende gebeurtenissen voor extra emotionele lasten zorgen die bijdragen aan chronische stress.’ Zo kunnen trauma’s worden opgeroepen in alledaagse gebeurtenissen, waaronder ook in gesprekken met professionals.
Projectleider Van der Horst: ‘Door te kijken naar levensverhalen wordt duidelijk dat emoties niet op zichzelf staan, maar vaak een lange geschiedenis hebben in iemands leven. Een groot gedeelte van de participanten vertelt over trauma’s in het verleden. Deze trauma’s geven een emotionele lading aan latere ervaringen, ook bijvoorbeeld in gesprekken met professionals. Ook positieve emoties worden gekleurd door eerdere ervaringen. Zo vertelden participanten extreem opgelucht te zijn wanneer er ruimte is voor negatieve emoties en wanneer er aandacht is voor het volledige verhaal.’
Competenties
De resultaten van het onderzoek zijn samengevat in een infographic. Op basis van de bevindingen formuleerden de onderzoekers competenties voor professionals en instanties die in contact staan met mensen in armoede. Zo raden ze aan om onbevooroordeeld te zijn, ruimte te geven voor de emoties die er zijn door te luisteren en uit te gaan van vertrouwen en ervaringskennis op te doen. Daarnaast is het belangrijk er bewust van te zijn dat emoties vaak een lange geschiedenis hebben, die met een enkel woord kan worden opgeroepen.
Tips voor professionals en instanties
Van belang is dat een cliënt een vast contactpersoon heeft om te voorkomen dat iemand een emotioneel verhaal steeds moet herhalen. Stress en emoties stapelen zich minder hoog op wanneer post op maandag of dinsdag wordt gestuurd. De cliënt kan dan direct contact opnemen. Tot slot raden Franssen, Van der Horst en Van Berkel aan om een cliënt niet met een onbekend nummer te bellen en alert te zijn op taalgebruik dat als dreigend kan worden ervaren.
Meer focus op emoties in onderzoek
Op basis van de bevindingen hebben de onderzoekers een workshop ontwikkeld voor meer bewustwording van het belang en de werking van schaamte en stigma bij het maken en uitvoeren van sociaal beleid. Ook krijgt de rol van emoties een meer zichtbare plek in ander onderzoek. Franssen: ‘We gaan in twee gemeenten interventies onderzoeken die als doel hebben het leven van mensen in langdurige armoede te verbeteren. We nemen emoties als focuspunt in het onderzoek mee. In een nieuw onderzoek worden emoties ook meegenomen in de evaluatie van bijvoorbeeld schuldenbeleid.’
